NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

"DIEF WORDT eigenaar." Met deze boodschap sloeg de Groningse rechtsgeleerde Brunner een jaar of wat geleden alarm over de volgens hem slecht begrepen consequenties van de regeling van de verjaring in het nieuwe Burgerlijk Wetboek. Daarin verviel de eis dat een nieuwe eigenaar te goeder trouw is. Het gevolg is dat een dief na twintig jaar ongestoord met zijn buit naar buiten kan komen. Er zijn zelfs nog kortere varianten denkbaar. Veel dieven zullen niet zo lang willen wachten. Veel spullen verliezen in de loop der tijd immers hun waarde. Maar er is een categorie waarvoor dat nu net niet geldt: kunstvoorwerpen. Toch geldt ook daarvoor: dura lex, sed lex (de wet is hard maar blijft de wet).

Het belang van de rechtszekerheid dat wordt gediend door verjaring staat vooral ter discussie in het geval van besmette kunstwerken uit de oorlog. De museumvereniging publiceerde daar gisteren een rapport over. De toonzetting contrasteert met recente rapportages over bijvoorbeeld de effectenhandel. Musea hebben tijdens de bezetting een aantal discutabele aankopen gedaan, maar ze hebben ook geholpen om bedreigd particulier kunstbezit veilig de oorlog door te helpen. De naoorlogse afwikkeling was ingewikkeld en is vermoedelijk niet in alle gevallen behoorlijk gelukt. Het aantal overgebleven twijfelgevallen blijft naar het zich laat aanzien echter beperkt.

De echte problemen zitten veeleer in het museale bezit van na de oorlog uit Duitsland gerecupereerde kunstwerken. De Stichting Nederlands Kunstbezit (SNK) die daarover ging, vormt een omstreden hoofdstuk in de toch al discutabele geschiedenis van het rechtsherstel. Restitutie aan de beroofde eigenaren streed om de voorrang met de ambitie een bijdrage te leveren aan een mobilier national. De Algemene Rekenkamer heeft de SNK openlijk betiteld als een "acquisitiedienst". Juist de oorlogskunst drukt zwaar op het museale geweten. Toch kan de museumwereld die wordt geconfronteerd met claims uit het verleden niet heen om het absolute karakter van de verjaring.

DE VORIGE staatssecretaris van Cultuur Nuis heeft erkend dat deze claims "niet uitsluitend juridisch kunnen worden afgehandeld". Maar de praktische ruimte is gering, zo bleek onlangs in de uitspraak van het Haagse Gerechtshof in de zaak-Goudstikker. Dat was in zoverre een speciaal geval dat een akte van schikking op tafel lag, die neerkwam op afstand. Dat was buitengewoon bitter voor de weduwe Goudstikker, maar niet geheel zonder redenen. Het hof weigerde in elk geval de schikking aan te tasten. Voorzover er sprake was van een nieuwe (niet-geschikte) claim van de erfgenamen zei het hof dat daar meer dan vijftig jaar na de oorlog niet meer aan valt te beginnen.

De uitspraak van de rechter in de zaak-Goudstikker is opmerkelijk gedecideerd. Dat past bij de lijn van de Hoge Raad. Vorig jaar deed het hoogste rechtscollege uitspraak over Klooster in een landschap van Jan van der Heyden, dat tijdens de oorlog verdween uit de Gemldegalerie Dresden. De deelstaat Saksen heeft tevergeefs een beroep gedaan op de rechtsontwikkeling ten aanzien van oorlogsmisdaden en de teruggave van roofkunst. De Hoge Raad zag geen aanleiding voor speciale overwegingen van redelijkheid en billijkheid.

DAT LAAT OOK de museumwereld weinig ruimte. Oude regelingen kunnen niet worden opengebroken en voor nieuwe claims is het te laat. In de lijn van Nuis kiest het rapport van de museumvereniging als stelregel dat musea "in bijzondere en/of schrijnende gevallen in afwijking van de juridische regels zonodig recht kunnen doen aan verplichtingen van moraal en fatsoen". De grote moeilijkheid is dat beheerders van openbaar kunstbezit een rechtsplicht hebben om hun collecties te beschermen. Dat maakt het moeilijk om op grond van juridisch niet geldend te maken redenen - hoe invoelbaar op zichzelf ook - kunstwerken terug te geven. De woorden van Nuis vragen dan ook om een nadere invulling.

Zie ook:

In musea 8 vondsten roofkunst (31 januari 2000)
Rusland: het ruilen van kunst kan beginnen (27 juli 1999)
Russisch hof bevestigt wet op oorlogskunst (20 juli 1999)

( a d v e r t e n t i e s )