NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

BAS BLOKKER
Man reikt omhoog, plaatst zichzelf op een voetstuk dat hij niet verdient, wordt van het voetstuk gehaald, is gelouterd - en is ten slotte misschien dat voetstuk wel meer waard dan toen hij het beklom. Elmer Gantry is zo'n man. Elmer Gantry is zo'n film. Goed, The Matrix is ook zo'n film. En Rocky. Maar daar gaat het dus niet om, en misschien is de dramadwang zelfs wel het zwakste element van Elmer Gantry, maakt ze de film langer dan goed is en voorspelbaarder dan hij vooral het eerste uur lijkt.

Want de man Elmer Gantry is onvoorspelbaar. Hij zit in een zweterig café foute grappen te vertellen. Dan komt een heilssoldate binnen en als niemand haar iets wil geven, wendt Gantry zijn welsprekendheid aan om de klanten geld uit de zak te kloppen. En even briljant praat hij vervolgens die eenzame vrouw aan de bar het bed in.

Wat voor man is dit? Zijn driedelige pak is een façade: zijn treinreis maakt hij tussen de zwervers in de veewagen, en hij kent de mores van deze wereld, want hij slaapt met zijn schoenen in de hand. Hij is niet vroom: als zijn moeder belt, liegt hij dat hij braaf naar de kerk is geweest. Maar waarom stapt hij dan blootsvoets op een vroege ochtend naar binnen in die negerkerk om het allerhardst mee te zingen? En wat wil hij dan van de evangeliste Sharon Falconer, die eind jaren twintig met een tent en een koortje door Amerika trekt uit naam van de 'revival'?

Het enige dat we zeker weten, is dat Elmer Gantry dwangmatig de aandacht naar zich toetrekt. Dat hij iedere vrouw begeert waar zijn oog op valt. Dat hij iedereen bekeert die naar hem luistert. Dat hij van zijn publiek even makkelijk geld, als drank, als liefde afperst.

Er zijn boodschappen genoeg te lezen in Elmer Gantry. Maar elke aanprijzing van de film als 'bijtende satire' op de charismatische kerken, als 'aanklacht' tegen de hypocrisie van de middenklasse, doet af aan de werkelijke kwaliteit. En dat is het minutieuze onderzoek van regisseur Richard Brooks van zijn hoofdrolspeler, Burt Lancaster.

Hij is even hoekig als Kirk Douglas, zijn torso even omvangrijk als die van Robert Mitchum, maar Lancaster speelt zich hier met grote stappen van de eendimensionale Hollywood-heldenstatus vandaan, naar films als Il Gattopardo van Visconti en Local Hero. Met omhoog en in de war geföhnd haar, met een grijns die groot en glad en gretig is, en met een energie die soms als zweetdruppeltjes uit zijn poriën omhoogparelt. Altijd is de camera dicht bij hem, alsof het apparaat zich al evenmin kan onttrekken aan de betovering die het publiek in de ban houdt.

Ondanks de alomtegenwoordigheid van de camera houdt Lancaster het raadsel van Elmer Gantry - wat denkt hij echt, wat wil hij - tot het eind toe, en overtuigend, overeind. Het heeft hem zijn enige Oscar opgeleverd. Met dank aan Richard Brooks.

Elmer Gantry (Richard Brooks, VS, 1960), Ned.1, 22.59-1.20u.