NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

De landen van de Europese Unie huisvesten gezamelijk tegen de 19 miljoen werklozen, dat is 11 procent van de beschikbare werkkracht. Frankrijk heeft er bijna 5 miljoen, Duitsland omstreeks 4 miljoen en in Nederland schommelt het om de half miljoen. Het is, verklaren de economen, een economisch verschijnsel dat op economische manier moet worden bestreden. Volgt een uiteenzetting waarin wordt verklaard hoe de verzorgingsstaat, subsidies en protectionistische politiek, verouderde industrieën en achterhaalde produktiemethoden tot deze toestand van permanente half-crisis hebben geleid. De aanbevolen oplossing ligt over het algemeen in drastische beperking van de bescherming die de verzorgingsstaat zijn burgers biedt en bevordering van de vrije markt. Worden de noodzakelijke maatregelen genomen dan zal na een pijnlijke overgang de werklegenheid weer groeien en de welvaart voor de hele bevolking toenemen.

Het opmerkelijke in deze redenering (die natuurlijk veel langer, grondiger en wetenschappelijk meer verantwoord is dan ik in deze samenvatting misschien doe voorkomen) is, dat er twee constanten in worden voorondersteld. Dat zijn de politieke factoren. Ten eerste zal de aanpassing zich alleen kunnen voltrekken binnen het politiek systeem dat we nu hebben. Ten tweede zal de aanpassing wel pijnlijk zijn, maar zullen degenen die daaronder te lijden hebben er zich zonder meer dan een voorbijgaand protest bij neerleggen. Voor de succesvolle voltooiing van de overgang is continuïteit van het vigerend politiek systeem noodzakelijk, èn dit systeem zal er niet wezenlijk door worden aangetast. Dit is een politieke redenering die door de economen terzijde wordt gelaten, terwijl ze stilzwijgend aannemen dat het de juiste redenering, althans voorspelling, althans gok op de politieke stabiliteit is.

Speculatief valt er wel iets tegenin te brengen. Om te beginnen raakt iedere opheffing van een arbeidsplaats niet alleen het individu dat erdoor wordt getroffen. Haar/zijn omgeving wordt erdoor beïnvloed: geestelijk _ nemen we aan omdat men van het werkloos zijn niet optimistischer wordt _ en economisch door vermindering van koopkracht. Door de werkloosheid van 19 miljoen wordt een veelvoud armer en raakt een veelvoud min of meer gedemoraliseerd. Gesteld dat iedere werkloze twee mensen op deze twee manieren beïnvloedt _ een zeer matige schatting _ dan ondervinden zestig miljoen mensen direct de nadelen van de overgangstijd.

Daarbij komt dat de verzorgingsstaat _ een van de hoofdoorzaken van de half-crisis _ wordt besnoeid, tot een rompverzorgingsstaat teruggebracht. De verzorgingsstaat in zijn oude vorm is een instituut geworden, en dit ook al op twee manieren. Hij is niet zomaar een materieel gegeven. Hij heeft een wijze van denken veroorzaakt, en misschien meer nog de overtuiging grenzend aan een geloof gewekt dat zijn burgers in laatste aanleg niets zou kunnen overkomen.

Wie tot de oude verzorgingsstaat hoort, wist dat hij naast zijn persoonlijk lot (van allerlei individuele factoren afhankelijk) ook zijn objectieve materiële veiligheid had. Daartoe hebben degenen die bijvoorbeeld veertig jaar in loondienst zijn geweest, vermogens bijgedragen. In de loop van een halve eeuw, door twee of drie generaties heen, is de overtuiging van materiële zekerheid tot een geloof geworden. Wezenlijke inkrimping van de verzorgingsstaat zoals die nu gaande is, betekent dus feitelijk dat miljoenen in deze diepe overtuiging worden aangetast. Ze worden gedwongen hun "bestaansgeloof' te verlaten.

In zijn andere functie is de verzorgingsstaat de politieke buffer. Armoede, het uitgesloten zijn van de samenleving, proletarische verworpenheid komen daar niet meer voor. Een hoofdkenmerk van de goedwerkende verzorgingsstaat _ we zijn er zo aan gewend geraakt dat het niet eens meer opvalt _ is de afwezigheid van een ouderwets proletariaat. Alleen al daardoor heeft radicalisme er geen kans. Wat zich al extreem laat noemen beroept zich op een verscheidenheid van curieuze bewustzijnsvernauwingen. Het heeft geen brede sociaal-economische grondslag, het ontbeert de verbinding met wat vroeger "de massa's' werd genoemd.

In het ontwerp voor de overgangstijd trekken de economen een zware wissel op de hoop, of de gelatenheid van de zestig miljoen Europeanen die er het meest van te lijden hebben. De politici doen hetzelfde door het ontwerp ten uitvoer te brengen. Het is een onhistorische verwachting op een continent waar de volken elkaar een kwart eeuw in de greep van revolutie en oorlog hebben gehouden, geïnspireerd door ideologieën die voor een groot deel in economische wantoestanden waren geworteld.

Natuurlijk wordt er geprotesteerd. Frankrijk heeft een lange spoorwegstaking achter de rug; in Duitsland is bijna twee weken geleden de grootste protestdemonstratie uit de geschiedenis van de Bondsrepubliek gehouden: 350.000 Duitsers, tien Sportpalasten vol, waren naar Bonn gekomen. De politie was ingenomen met het beschaafd gedrag van de betogers. Het was niet meer dan "stoom afblazen' voor de vakbeweging. Het verslag van deze gebeurtenis heeft niet eens op de voorpagina gestaan. Men kan het in deze krant van 17 juni (geladen datum!) vinden onder het economisch nieuws op pagina 9.

Misschien hebben de economen van de overgangstijd gelijk en moeten we hun analyses en voorspellingen geloven. Dan heeft ook "de politiek' gelijk door zich met de economische inzichten te verenigen en de aanpassing uit te voeren. Het kan ook zijn dat er een andere oorzaak is waardoor de aanpassing zo betrekkelijk geruisloos verloopt. Dan zijn "de massa's' mak geworden. Dan is het de vraag hoe lang ze het zullen blijven.

H.J.A. HOFLAND