NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Joeli Daniel en Andrej Sinjavski zijn in de jaren zeventig beroemde dissidenten geweest. In 1966 werd eerstgenoemde veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf; de ander kreeg zeven jaar. Onder de schuilnaam Abram Terts heeft hij zijn beknopte herinneringen geschreven. Nog tijdens hun proces werden in het Westen hulpacties op touw gezet, protesten bij de Sovjet- ambassades afgeleverd, briefkaarten naar het Kremlin geschreven. Het was op de helft van de Koude Oorlog.

Er waren hier twee scholen. Volgens de ene moest niets worden nagelaten om het verzet, ook de "culturele fermentatie' in de Sovjet-Unie te bevorderen. Volgens de andere diende de vijandelijke supermacht in volstrekt isolement te worden gehouden en genadeloos belegerd. Het is allemaal nauwelijks een kwart eeuw geleden en toch afgesloten geschiedenis die in hoog tempo verder wordt vergeten.

Zondag worden in het grootste overblijfsel van de oude Sovjet-Unie verkiezingen gehouden. Ter gelegenheid daarvan heeft Sinjavski zich weer even laten horen, in een brief aan The New York Times waarin hij betoogt dat Jeltsin gevaarlijker is dan de communisten. Van Zjoeganov valt weinig te vrezen. De dertig procent van de kiezers beneden de armoedegrens moeten per slot van rekening op iets en iemand stemmen. Worden ze zo sterk als men nu verwacht, dan is dat de schuld van Jeltsin. Maar ze zullen nooit zó sterk worden, dat ze de klok kunnen terugdraaien. De nieuwe generatie laat dat niet gebeuren. Bovendien, als Zjoeganov het voor het zeggen krijgt, zal de hele wereld op hem letten en dat is een extra reden om zich bescheiden te gedragen.

Het werkelijke gevaar komt van Jeltsin die in het Westen als de beste van alle slechte mogelijkheden wordt beschouwd. Als er onder zijn regime al vrijheid van meningsuiting is, dan heeft die niets te betekenen omdat hij zich er niets van aantrekt. Anders was de oorlog in Tsjetsjenië allang afgelopen. De vrije markt die bij hem in de betrouwbaarste handen zou zijn, heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld tot een maffioso-economie, met een nieuwe elite waarin wapenhandelaars en pornobazen met buitenhuizen in Florida onevenredig ruim vertegenwoordigd zijn.

Als het aan Sinjavski zou liggen werd Gorbatsjov weer president. ,,Ik houd van moedige mensen. Ik voel me aangetrokken tot een man die niet te bang was zijn functie als partijsecretaris te riskeren, die Andrej Sacharov uit zijn levenslange ballingschap en de dissidenten uit de kampen bevrijdde, de vrijheid van meningsuiting invoerde en nu de moed heeft zich kandidaat te stellen en het judas-geschreeuw te trotseren. Goed beschouwd is Gorbatsjov de enige kandidaat die al iets goeds heeft gedaan voor het land en voor de wereld in het algemeen.'' Tot zover Sinjavski. Hij heeft de eenvoud, de directheid van zijn visie uit zijn jaren als dissident bewaard. Toen waren we van mening dat hij gelijk had. Mij dunkt dat er op het ogenblik evenmin iets op valt af te dingen. Toen werd hij in het Westen geestdriftig gesteund. Nu weten weinigen nog wie hij is en wat hij heeft gedaan.

Dat ligt natuurlijk aan de nieuwe tijd. Het is niet meer nodig te weten wie wie en wat was in de Koude Oorlog. Achteraf bezien is deze noodzakelijkheid al aangetast in 1989 en met het verdwijnen van de Sovjet-Unie verdwenen. Toen heeft de vraag naar de beste politiek tegenover Gorbatsjov de discussie in het Westen nog korte tijd beheerst. Daarna was er geen vraagstuk van dit formaat meer over. Het probleem van een grand design in de buitenlandse politiek had zich opgelost in onafhankelijke fragmenten: dat van de meningsuiting, de vrije markt, de kernontwapening, uitbreiding van het NAVO-lidmaatschap tot Polen, Tsjechië en Hongarije _ stuk voor stuk onderwerpen die afzonderlijk kunnen worden behandeld en waarover men in het Westen zeer uiteenlopend kan denken zonder dat er gevaar voor "de eenheid' ontstaat. Met andere woorden, er is hier geen sprake meer van een Westelijke politiek. Die heeft _ dat wordt bij deze verkiezingen opnieuw bevestigd _ opgehouden te bestaan.

Kan het Westen zich dat veroorloven? Dat is een vraag, even absurd als de wens van Sinjavski dat Gorbatsjov president zal worden vroom is. De vraag is absurd, omdat ook het Westen in de oude betekenis niet meer bestaat, ondanks alle pogingen om althans de schijn van het tegendeel te vestigen. Zich iets kunnen veroorloven betekent dat er straf staat op het tegendeel. Zonder aanwijsbare schade heeft het Westen de afgelopen jaren Jeltsin verdragen, dat wil zeggen een oorlog in Tsjetsjenië, de veronderstelde risico's van een Russisch nationalisme belichaamd in Zjirinovski, uitbreiding van de vrije markt tot een bloeiende maffia en een geslaagde frustratie van plannen om drie Middeneuropese landen tot de NAVO te laten toetreden. Het heeft allemaal niet veel verschil gemaakt.

De conclusie is dat het Westen, of wat daarvan over is, Rusland niet in economisch, wel in politiek opzicht heeft afgeschreven en heeft ondergebracht in het deel van de wereld waar het _ zoals het daar nu gaat _ geen "vitaal belang' heeft zolang het gaat zoals het nu gaat. Iedere volgende president zal daaruit opmaken dat hij, wat het Westen betreft, kan doen wat hij wil, zolang hij althans zijn kernwapenarsenaal niet in het geding brengt. Alleen zo'n ouderwetse wending zou misschien de Koude Oorlog een beetje terugbrengen, maar wat zou daarvan het belang zijn?

De bom is ouderwets geworden, Jeltsin heeft de afgelopen jaren getoond dat hij dit heeft begrepen. Is hij de slechtste van alle slechte mogelijkheden? Dat gaat ons niet meer aan. Zijn verkiezing, met de zegen van het Westen, zal het allerlaatste bewijs zijn dat de Koude Oorlog voorgoed voorbij is.

H.J.A. HOFLAND