Het Europese asiel- en immigratiebeleid is failliet. Asielprocedures slibben dicht. Maar over alternatieven wordt niet serieus gesproken.

Caroline de Gruyter

BIJNA HAD GROOT-BRITTANNIË er vorig jaar juni zestig asielzoekers bij. Bijna, want de Chinezen die aan deze kant van het kanaal in de truck van de Nederlandse chauffeur Perry W. stapten, stikten op twee na tijdens de overtocht. De twee Chinezen die de tocht overleefden en andere getuigen vertellen nu dat een Chinese dame hun bij aankomst in Engeland had zullen opwachten met papieren voor de asielprocedure. Hoewel de zestig met de hulp van smokkelbendes uit China vertrokken waren om in Europa, of uiteindelijk de Verenigde Staten, een beter leven te zoeken, zou er op hun Britse papieren staan: 'politiek vluchteling'. Zij zouden vertellen dat ze lid waren van de Falun Gong, een religieuze groepering die in China met rigoureuze middelen wordt bestreden. Daarom kunnen aanhangers van de Falun Gong die China ontvluchten volgens de Conventie van Genève (1951) elders ter wereld politiek asiel krijgen.

Het tragische verhaal illustreert nog eens in hoeveel bochten mensen zich moeten en willen wringen om Europa binnen te komen. Het toont ook hoe failliet het asiel- en immigratiebeleid in de Europese Unie is. Omdat de meeste EU-lidstaten al decennia een 'nul-immigratie'-politiek voeren, rest potentiële migranten (vooral uit de Derde Wereld) maar één methode: illegaal binnenkomen, en dan illegaal blijven óf politiek asiel aanvragen.

Reisbureautjes in de Oekraïne, China, Nigeria en vele andere landen bieden de hele trip, inclusief de afhandeling van de juridische papierwinkel in de Europese Unie zelf, aan voor vijf- of tienduizend dollar per persoon. Wie zich aanmeldt bij zo'n bureau, levert zich over aan een lange keten van mensensmokkelaars en 'fixers' de Chinezen vielen achtereenvolgens in handen van Chinese 'slangenkoppen', Turken en Nederlanders, die precies wisten hoe ze in elke fase van de trip de politie en douane konden omzeilen. Als de migranten de overtocht overleven, wordt hun vlak voor of na aankomst op de plaats van bestemming verteld welk verhaal ze bij de Vreemdelingendienst moeten ophangen. Vorig jaar meldden zich in de vijftien landen van de Unie 390.000 asielzoekers. Ingewijden schatten dat 85 procent van hen meer economische migranten zijn dan politieke vluchtelingen.

De asielprocedures slibben dicht; het kan jaren duren voor een verzoek is afgehandeld. Sommige migranten hebben in drie, vier landen van de Unie een procedure lopen ('asielshopping'). Politieke vluchtelingen, voor wie de asielprocedure bedoeld is, krijgen het steeds moeilijker om te bewijzen dat ze in eigen land vervolgd worden; velen komen zelfs niet meer binnen zonder 'hulp' van mensensmokkelaars. Geen wonder dat de politici in de Unie roepen dat de bestaande migratie- en asielpolitiek op de helling moet.

In het Finse Tampere, herfst 1999, spraken de EU-lidstaten af dat ze binnen vijf jaar een nieuw, gemeenschappelijk systeem op poten zouden zetten. Nu heeft iedereen eigen regels. Sommige landen hebben zware straffen voor smokkelaars, andere lichte. In het ene land moet je een identiteitskaart dragen, in het andere niet. Maar binnen de Unie zijn nauwelijks nog landsgrenzen met controles. Dus trekt elke migrant (of smokkelaar) naar het land waar de regels hem het beste uitkomen. Zo heeft Nederland relatief veel asielzoekers en Frankrijk vooral illegalen.

Sinds 'Tampere' is de Europese Commissie druk bezig voorstellen te doen, om die verschillen te harmoniseren. Maar met de vele gelanceerde Europese wetsvoorstellen gebeurt weinig tot niets: er is altijd wel één land dat bezwaar aantekent, en één veto is genoeg om het totale voorstel te blokkeren. "Er is altijd die nationale reflex'', zucht een ambtenaar van de Commissie. "Ja maar, in míjn land gaat het zo en zo, zegt een minister dan. Zo komen we geen millimeter vooruit.'' Eind november heeft de Commissie ook een 'mededeling' gepubliceerd, een discussiestuk over migratie. Alle vraagstukken worden daarin aangestipt, zoals de Europese vergrijzing (hebben we migranten nodig om straks onze pensioenen te betalen?) en het idee om, net als in de VS, arbeidsmigranten toe te laten voor sectoren waarvoor in de Unie zelf geen mensen te vinden zijn.

Veel lidstaten hebben er binnenskamers afwijzend op gereageerd, maar de Europese ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken hebben er nog altijd niet behoorlijk over gedebatteerd. Dat is jammer: juist de vergelijking met de VS leert, volgens sommigen, dat illegale migratie wordt afgeremd als een land potentiële migranten de mogelijkheid biedt om legaal binnen te komen. Mensen met geld, bijzondere talenten of specialismen kunnen in de VS een verblijfsvergunning krijgen. Ook is er jaarlijks de green card lottery, waar vrijwel elke potentiële migrant aan kan meedoen. Daardoor, en doordat asielzoekers er in detentiekampen worden opgesloten, heeft Amerika weinig asielprocedures (40.000 per jaar, evenveel als België). Als dit soort onderwerpen niet eens bespróken wordt, zegt de ambtenaar, komt een Europese migratiepolitiek nooit van de grond.

Hetzelfde geldt voor een ander discussiestuk van de Commissie, over asiel. Hoe bepaal je nog wie een vluchteling is, nu veel economische migranten uit landen komen met repressieve regimes? Moet je ook smokkelaars straffen die echte vluchtelingen de Unie in loodsen? Moet de Conventie van Genève, die vastlegt wat precies een vluchteling is, worden ingeperkt of juist uitgebreid? Het Griekse schip met bijna duizend Iraakse Koerden dat laatst voor de Franse kust werd 'gevonden', maakt die vragen pijnlijk acuut.

Vandaag en morgen zijn de Europese ministers weer bijeen om te proberen iets van de afspraken van Tampere waar te maken. Ze praten vooral over drugs, mensensmokkel en 'cybercrime'. De verwachting is dat er op de punten asiel en migratie weinig vooruitgang zal zijn. Het schip vol Koerden zal de ministers niet dichter bij elkaar brengen, net zomin als de 58 dode Chinezen dat deden.