Dossier Midden-Oosten

Nieuws

Vredesonderhandelingen

Conflictpunten

Geschiedenis van het conflict

Medespelers

Documenten

In Sharm el-Sheikh heeft president Clinton geprobeerd de brokstukken van het vredesoverleg te lijmen. Maar de fundamenten voor echte vrede ontbreken. De komende dagen zijn al cruciaal.

Door onze correspondent SALOMON BOUMAN

TEL AVIV, 18 OKT. De verklaring die de Amerikaanse president Bill Clinton gisteren heeft afgelegd na afloop van het topberaad in de Egyptische badplaats Sharm el-Sheikh is vooral gebaseerd op hoop en niet op overtuiging. Clinton heeft de Israëlische premier Ehud Barak en de Palestijnse leider Yasser Arafat een staakt-het-vuren afgedwongen, maar het essentiële bindmiddel van wederzijds vertrouwen ontbreekt. De meningsverschillen tussen Israël en de Palestijnen zijn zo groot en de emoties zijn dermate hoog opgelaaid dat het in Sharm el-Sheikh bij de Amerikaanse presidentiële verklaring moest blijven. De handtekeningen van Barak en Arafat staan er niet onder.

Voor zo'n staakt-het-vuren, waarvoor de strijdende partijen geen eigen verantwoordelijkheid nemen, is geen precedent. Dat wil overigens niet zeggen dat het geen enkele schijn van kans heeft. Met de verklaring van Clinton is slechts een deel van het gisteren overeengekomen bestand aan de openbaarheid prijsgegeven. Geheime afspraken over deëscalatie van het geweld onder scherp toezicht van de Amerikaanse CIA zijn de instrumenten waarmee de generaals de rust moeten proberen te herstellen. De ernstige incidenten van gisteren, na de aankondiging van het bestand, zijn een indicatie voor dingen die kunnen gebeuren indien binnen een paar dagen zou blijken dat de afspraken in Sharm el-Sheikh geen stand houden.

Arafat heeft het aanzienlijk moeilijker dan Barak om het bestand uit te voeren. Barak is premier van een staat en als minister van Defensie is hij bovendien de baas over een gedisciplineerd leger, met gewapende kolonisten weliswaar als een potentieel onberekenbaar blok aan zijn been. Arafat daarentegen is de gekozen leider van een in territoriaal opzicht nog versnipperde Palestijnse staat in wording, en van een verdeeld en ook getraumatiseerd Palestijns volk. Zijn positie doet denken aan die van David Ben-Gurion, de stichter van de staat Israël, die in 1948 met geweld een burgeroorlog tussen zionisten en revisionisten (tegenstanders van de deling van Palestina in een joodse en Palestijnse staat) wist te vermijden. Het is van cruciaal belang dat Arafat de komende dagen zijn autoriteit aan zijn volk weet op te leggen. In drie weken tijd is een Palestijns protest uitgegroeid tot een brede opstand voor Palestijnse onafhankelijkheid. De Palestijnen hebben, in de geest van Arafats belofte dat de Palestijnse staat er spoedig komt, naar stenen en wapens gegrepen om het juk van de Israëlische bezetting van zich af te werpen en de kolonisten naar huis te sturen. Zij berijden nu zijn paard. Het temmen van die nationalistische emotie, die door de kwestie Jeruzalem een sterk islamitisch karakter heeft gekregen, is een bovenmenselijke taak. Daarom was Arafat zo weerspannig om naar Sharm el-Sheikh af te reizen. Hij wist bij voorbaat dat zijn herwonnen populariteit opnieuw zou afnemen als hij in de greep van Clinton en de Egyptische president Hosni Mubarak een bestand zou aanvaarden zonder uitzicht op erkenning van een Palestijnse staat. De eerste tekenen wijzen erop dat Arafat dat goed heeft gezien. De weerstand tegen het bestand is fel. Van de zijde van Hamas en de Islamitische Jihad lag dat voor de hand. Maar dat ook commandant Marwan Barghouti van Tanzim (de gewapende jeugdorganisatie van Arafats Fatah) kort na Clintons verklaring heeft gezegd dat de strijd doorgaat, is een klap in het gezicht van Arafat. Een Palestijnse opstand tegen Israël is ook een interne strijd om de macht aan Palestijnse zijde, gedreven door protest tegen uitspattingen van het in 1993 over de Palestijnen gekomen bestuur door de PLO uit Tunis. Deze aspecten van de opstand maken uitvoering en bestendiging van het bestand zo moeilijk. Na de Arabische top in Kairo, die zaterdag wordt gehouden, zal pas echt blijken in welke richting de ontwikkelingen in het Midden-Oosten zullen gaan. Zal de uitkomst van de top in Sharm el- Sheikh een matigende invloed hebben op de Arabische stellingname in Kairo tegen Israël, en zal dat ook de houding van het Palestijnse volk beïnvloeden? Zal Arafat er de komende dagen in slagen het vuur van het Palestijnse verzet op een laag pitje te houden teneinde op de Arabische top maximale winst binnen te halen voor de stichting van een onafhankelijke Palestijnse staat?

Premier Barak ziet de toekomst na Sharm el-Sheikh nogal somber in. De vorming van een noodregering - met daarin Likud-leider Ariel Sharon - blijft voor hem een politieke prioriteit, gezien de Palestijnse dreiging. Of is de vorming van zo'n nationale regering voor Barak een alibi om eind deze maand te ontsnappen aan een parlementaire nederlaag met vervroegde algemene verkiezingen als consequentie? In Sharm el- Sheikh heeft president Clinton de brokstukken met zijn verklaring weten te lijmen. Het bouwwerk van de nieuwe hoop kan echter alleen overeind blijven als er stevige fundamenten onder staan.