Het jaar 2000

Nieuwsoverzicht

Binnenland

Buitenland

Kunst

Opinie

Sport

Economie

Het leek wel of er bezuinigd moest worden in de kunst, maar in werkelijkheid ging het budget omhoog.

Mark Duursma

EEN MAANDAGMIDDAG in september. De toegangsweg naar Amsterdam vanaf de A10 wordt geblokkeerd door een vrachtwagen. Tekst op de vrachtwagen: 'Blokkeren? Geen Kunst! - Geen Kunst Blokkeren!'. Na een kwartiertje wordt de blokkade opgeheven - want zo was het afgesproken met de politie. Een maand later zwaaien actievoerende acteurs met fakkels en sirenes bij het Theater Instituut op de Amsterdamse Herengracht. Meer herrie, meer camera's. Weer een paar weken later zou er in het hele land, zo was het plan, door musici en toneelspelers worden gestaakt. Het protest wordt teruggebracht tot drie minuten niet-spelen bij diverse concerten en voorstellingen, en een manifestatie in de Amsterdamse Theaterschool.

Ze hebben Nederland niet ontwricht, de kunstenaars. Maar ze hebben zich verenigd in hun verzet tegen het cultuurbeleid, en dat verzet klonk dit jaar luider dan ooit. Ook de vijf organiserende kunstorganisaties vinden dat een opmerkelijke ontwikkeling. ,,Voor het eerst in de historie is de verontwaardiging kunstenbreed'', meldt het pamflet van de eerste actie. Het verzet is gericht tegen de Raad voor Cultuur en zijn subsidieadviezen, maar vooral tegen staatssecretaris Rick van der Ploeg en diens in september verschenen Cultuurnota, waarin het cultuurbeleid voor de komende vier jaar is vastgelegd. Cultuur als confrontatie heet die nota, en die kreet is het alomvattende uitgangspunt voor Van der Ploeg. Wat hij wilde, is een confrontatie tussen aanbod en publiek. Wat hij kreeg, is een confrontatie tussen kunst en politiek.

Het was een jaar van strijd in de kunstwereld. Van der Ploeg werd gesecondeerd door de Raad voor Cultuur, de culturele instellingen kregen steun van de Tweede Kamer. Inzet van de strijd: geld en idealen.

Verhoging van het kunstbudget met 150 miljoen structureel en 25 miljoen incidenteel, dat was de eis van de actievoerende kunstenaars. In combinatie met de publiciteit rond de met opheffing bedreigde instellingen leek het alsof er nauwelijks iets te besteden viel, dat er bezuinigd moest worden. In werkelijkheid ging het budget flink omhoog, en is er de komende vier jaar meer geld beschikbaar voor cultuur dan ooit. Probleem is alleen dat Van der Ploeg zodanig met de cijfers goochelt, dat niemand - ook hijzelf niet - kan aangeven hoe groot de precieze toename is. Met diverse criteria als variabelen ligt die toename ergens tussen vijftig en ruim tweehonderd miljoen gulden. De cultuurwoordvoerders in de Tweede Kamer deden dat slimmer: dat zij tijdens de Algemene Beschouwingen veertig miljoen voor de kunsten wisten binnen te halen is niemand ontgaan.

Ook wat zijn prioriteiten betreft heeft Van der Ploeg de slag, in ieder geval in de publiciteit, verloren. Hij zette hoog in met een helder geschreven uitgangspuntennotitie, waarin het ideaal van wisselwerking tussen aanbod en publiek werd uitgewerkt met praktische beleidsvoornemens. Geen autonoom en onaanraakbaar aanbod wil hij, en evenmin een knieval voor de smaak van het grootst mogelijke publiek. Cultuur krijgt pas betekenis in de confrontatie met publiek, dat is de derde weg van Van der Ploeg.

Tegenstanders wisten zijn doelen echter te reduceren tot een karikatuur - meer aandacht voor jongeren en allochtonen - en in de Cultuurnota klonk het allemaal een stuk minder overtuigend. Het Kamerdebat over Van der Ploegs plannen was onbevredigend, en spitste zich toe op de verdeling van een beetje overgebleven geld. De Kamerleden beperkten zich tot het redden van bedreigde instellingen. De slag om De Appel heeft Van der Ploeg gewonnen, maar zijn prioriteiten van het eerste uur bleven onbesproken.

Geeft niet, zal hij zeggen, want zijn Cultuurnota is vrijwel ongehavend door de Kamer geloodst en de vernieuwing van het culturele aanbod is met 160 nieuwe instellingen gegarandeerd. Over vier jaar, als al die nieuwe instellingen zich hebben moeten waarmaken, zullen we weten wie er in 2000 werkelijk gewonnen heeft.

Het voorlopige resultaat van de confrontatie tussen kunst en politiek stemt echter weinig vrolijk. De tegenstellingen binnen 'het veld' zijn verhard. Jong en oud, gevestigd en nieuw, wit en zwart staan meer tegenover elkaar dan een jaar geleden. Instellingen laten zich tegen elkaar uitspelen, culturele diversiteit is binnen een jaar verworden tot een loos etiket. De kritiek op de Raad voor Cultuur, de Cultuurnota-procedure en OC & W is toegenomen. Van der Ploeg koos voor grof geschut. Een debat heeft het niet opgeleverd, wel veel ruzie en onvrede. Een volgende confrontatie is gebaat bij subtielere wapens.