Genetische manipulatie

Nieuws

Wat is genetische manipulatie?

GM-voedsel

Gentherapie

Biotech-industrie

Meningen

Links

Genetisch gemanipuleerde zoogdiercellen die medicijnen produceren. De farmaceutische industrie is tegenwoordig een soort 'luilekkerland' waar ziekenhuizen hun boodschappen kunnen doen. Keerzijde voor de patiënt is echter dat de meeste ziekenhuisbudgetten ontoereikend zijn om deze medicijnen aan te schaffen. Bij slechts tien procent van de 1.300 dotterbehandelingen in het AMC in Amsterdam wordt het gewenste medicijn gegeven.

Door Marcel aan de Brugh

Eerst moeten alle kleren uit. Behalve de onderbroek, die mag aanblijven. Vervolgens haalt een medewerker van het in Leiden gevestigde biotech-bedrijf Centocor een setje kraakheldere bedrijfskleren uit de plastic verpakking. Een wit T-shirt. Een dunne, lichtblauwe overall. Een netje voor over het haar, en ook nog een voor over de ongeschoren kaken. De medewerker heft verontschuldigend zijn schouders. " Veiligheidsprocedures", zegt hij terwijl hij een paar witte klompen aanreikt. Tenslotte moeten de handen nog worden gewassen. Eerst met desinfecterende zeep. Daarna met alcohol. Op een kastje bij de deur toetst de medewerker een cijfercode in. Dan trekt hij de deur naar de productieruimte open. "We doen er alles aan om micro-organismen buiten te houden", zegt de medewerker. Hij wijst naar een groot zilverkleurig vat waarin genetisch gemanipuleerde zoogdiercellen worden gekweekt. De cellen produceren medicijnen. "Eén besmetting in zo'n vat en je kunt alles weggooien. Dat kost je honderdduizenden guldens. Dat wil je niet. Naast de dure grondstoffen die we gebruiken, zijn we ook veel geld kwijt aan alle veiligheidsmaatregelen." Centocor maakt medicijnen. Dure medicijnen. Farmaceutische bedrijven voeren al jaren strijd met overheid, ziekenhuizen en zorgverzekeraars over de stijgende kosten van geneesmiddelen. Farmaceuten proberen hun producten opgenomen en vergoed te krijgen. Overheid, ziekenhuizen en zorgverzekeraars proberen van alles om de snel de stijgende kosten te drukken.

Voor ziekenhuizen, die zich aan strenge budgetten moeten houden, zijn nieuwe geneesmiddelen amper beschikbaar. Zo kwam Centocor - een Amerikaans biotech-bedrijf dat zijn enige productievestiging in Leiden heeft - een aantal jaren geleden met een nieuw medicijn op de markt. Dit middel, Reopro, is bedoeld voor hartpatiënten die een dotterbehandeling ondergaan. Zo'n ingreep, bedoeld om bijna gesloten bloedvaten weer open te maken, kan bloedstolling veroorzaken. Toch krijgt zeven procent van de behandelde patiënten een hartinfarct (zonder ingreep is dat slechts twee procent). Reopro vermindert het risico van dotteren, want het remt de vorming van bloedstolsels na de dotterbehandeling. Maar het medicijn kost ruim 2.000 gulden per behandeling. Op jaarbasis bedragen de kosten 15.000 gulden. Daarom wordt het medicijn nu selectief gebruikt. Zo voerden hartchirurgen van het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam vorig jaar 1.300 dotterbehandelingen uit. "In slechts tien procent van de gevallen wordt het medicijn gebruikt", zegt een woordvoerster. Voor zijn nieuwste medicijn (Remicade) verwacht Centocor dezelfde problemen. In Europa is het medicijn eind juni geregistreerd voor de behandeling van reuma- patiënten - mits in combinatie met het medicijn methotrexaat. In Amerika is het inmiddels ook goedgekeurd voor de behandeling van een bepaalde groep patiënten met de ziekte van Crohn, een chronische darmontsteking. Maar ook Remicade kost op jaarbasis zo'n 15.000 gulden. "We zijn bang dat ziekenhuizen het daarom niet opnemen in hun geneesmiddelenpakket", zegt Pedro Tetteroo, baas van Centocors productievestiging in Leiden.

De overheid kampt al jaren met de snel toenemende kosten van medicijnen. Vorig jaar gaf Nederland ruim 71 miljard gulden uit aan gezondheidszorg. Medicijnen namen daarvan tien procent in beslag. In de periode 1981-1998 groeide de geneesmiddelenuitgave per persoon met gemiddeld 6, 7 procent per jaar, zo blijkt uit het rapport 'Geneesmiddel verzekerd' dat de Boston Consulting Group eind vorig jaar opstelde in opdracht van Zorgverzekeraars Nederland. Maar de jaarlijkse groei was geraamd op slechts 3, 7 procent. Vooral de kosten van de zogeheten extramurale (buiten het ziekenhuis gebruikte) medicijnen stijgen sneller dan gehoopt. Vorig jaar werd daar 6,3 miljard gulden aan uitgegeven. Voorbeelden zijn maagzuurremmers en cholesterolverlagers. In 1998 werd daar twee miljard gulden aan uitgegeven, 35 procent van de totale kosten aan extramurale geneesmiddelen. Het kostenoverschot wordt jaarlijks netjes bijbetaald, via het geneesmiddelen vergoedingssysteem (GVS).

Heel anders ligt dat bij de intramurale geneesmiddelen, die verstrekt worden ín de ziekenhuizen. "Daarvoor is het budget veel dwingender", zegt Tetteroo. Ziekenhuizen zijn verantwoordelijk voor hun eigen geneesmiddelenbudget, dat vorig jaar 700 miljoen gulden bedroeg. Een overschrijding van de geraamde kosten in het ene jaar, betekent een korting in het daaropvolgende jaar. "Als je een nieuw, duur geneesmiddel wilt introduceren, zul je bijna automatisch iets anders moeten schrappen", zegt Tetteroo. Voor sommige medicijnen, de zogeheten unieke specialités, geldt die beperking niet. Daaronder vallen onder andere de cytostatica voor de behandeling van kanker. Zo hebben farmaceutische bedrijven grote druk op overheid en ziekenhuizen uitgeoefend om taxol, een medicijn tegen eierstok- en borstkanker, te introduceren. Een kuur kostte in eerste instantie 80.000 gulden en is inmiddels gedaald naar zo'n 25.000 gulden. Het medicijn dat het Leidse biotech-bedrijf Pharming ontwikkelt tegen de ziekte van Pompe, zal naar verwachting nog enkele malen duurder zijn.

De farmaceutische en biotech-bedrijven richten zich sterk op de unieke geneesmiddelen. Ze kunnen in die categorie veel geld verdienen omdat de budgetbeperkingen minder strikt zijn. De uitgaven voor deze categorie medicijnen zijn de laatste jaren dan ook snel opgelopen, zo valt te lezen in het rapport 'Greep op Geneesmiddelen', dat de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) onlangs publiceerde. Volgens het rapport zijn de specialités de "melkkoeien van de multinationale farmaceutische industrie" geworden. Een woordvoerster van de NVZ erkent dat desgevraagd. "

Farmaceutische industrieën proberen als een gek als eerste met nieuwe medicijnen op de markt te komen. Als monopolist kunnen ze extreem hoge prijzen vragen." Volgens het NVZ-rapport zal het probleem van de unieke geneesmiddelen explosief stijgen. Dat is voor een belangrijk deel te wijten aan de opkomst van de biotech-industrie, die nieuwe en snellere manieren vindt om medicijnen te produceren. Volgens de NVZ vormen de groeiende uitgaven een bedreiging voor de patiëntenzorg. "Als je een steeds groter deel van je budget aan medicijnen besteedt, moet je op andere gebieden bezuinigen", aldus de woordvoerster.

De NVZ gaat samen met het ministerie van Volksgezondheid en de Orde van Medisch Specialisten een onderzoek uitvoeren naar de problematiek van de nieuwe, dure geneesmiddelen. Dat onderzoek zal bekijken welk beleid de ziekenhuizen voeren om de medicijnkosten te beheersen, welke nieuwe dure geneesmiddelen er de komende vijf jaar worden verwacht, wat de gezondheidswinst en de verwachte kosten van deze middelen zijn en welke mogelijkheden er voor de ziekenhuizen zijn om die kosten ook in de toekomst te beheersen. Dat onderzoek moet in het voorjaar van 2001 zijn afgerond. "Ook al volgen er strenge maatregelen, de medicijnkosten zullen blijven stijgen", aldus de woordvoerster van NVZ. "De bevolking groeit, de vergrijzing zet door en er is een neiging om steeds meer zorg te vervangen door pillen."