Tegenover die hersenspinsels die de geest van veel van zijn personages in hun greep houden, plaatst DeLillo een dagelijkse werkelijkheid waarin doodnormale dingen zo tastbaar aanwezig zijn, dat ze een eigen leven lijken te leiden. Ik ken geen andere schrijver, zeg ik, die met taal levenloze voorwerpen zo sterk kan bezielen. ,,In het begin van de jaren tachtig heb ik drie jaar in Griekenland gewoond. Ik had het gevoel dat mijn waarnemingsvermogen afstompte in New York. Toen ik terugkwam, zag de wereld er heel anders uit. Over een Amerikaanse supermarkt leek ineens een glans te liggen, die me nooit eerder was opgevallen. Het verblijf in Griekenland maakte me ook veel meer bewust van mijn stijl, dwong me preciezer te zijn in wat ik schreef en beschreef.''

Een van de levenloze zaken die in Underworld tot leven komen, is afval. Nick Shay maakt carrière in de afvalindustrie, de kunstenares Klara Sax tranformeert afgedankte vliegtuigen tot kunstobjecten. ,,Zo'n twintig jaar geleden begon ik na te denken over afval als thema. Menselijk afval is typisch iets dat mensen overal zien, maar waar ze zich toch niet bewust van zijn. Ik legde zelfs een dossier aan met informatie over afval en afvalverwerking. Maar dat heb ik op een gegeven moment zelf in de vuilnisemmer gestopt, omdat ik niet wist wat ik ermee aanmoest. Toen ik aan Underworld begon te werken, kwam het allemaal weer terug. Een paar jaar geleden stuitte ik in Arizona op een opslagplaats voor oude vliegtuigen. En verderop, in de woestijn van Californië staan tientallen vliegtuigen die nooit gebruikt zijn, omdat de vraag plotseling was afgenomen. In wezen heb ik geprobeerd te doen wat zoveel moderne kunstenaars al eerder deden, van afval kunst maken door het in een andere kontekst te plaatsen, in mijn geval een literaire.''

In een bepaald opzicht lijkt Underworld zelf wel een beetje op een samenzweringstheorie; niets in de roman staat op zichzelf, niets is zonder betekenis, alles hangt met alles samen. De eenvoudigste handeling heeft een enorme resonans. ,,Misschien is dat het gevolg van een katholieke kindertijd. De nonnen geven je een gevoel van eeuwigheid mee, het gevoel dat vrijwel alles wat je doet van reusachtige betekenis is. In een wereld van oorzaak en gevolg is er een verband tussen de dingen, de kleinste handelingen worden afgemeten aan eeuwige waarheden.''

In het laatste hoofdstuk van Underworld meent een oude non, die haar leven in de Bronx heeft doorgebracht, het gezicht van een vermoord meisje op een reclameaffiche te zien glimlachen. DeLillo beschrijft dat radeloze geloof met sympathie. ,,Zulke verschijningen vinden echt plaats, meestal in arme buurten. Ergens in het midwesten van de VS zagen mensen een paar jaar geleden het gezicht van Jezus in een reclamezuil. Dat zorgde dagenlang voor verkeersopstoppingen. Ik neem zulke verschijnselen serieus, omdat ze het verlangen van mensen uitdrukken naar eeuwige dingen binnen hun vliedende alledaagse leven. Het is een vorm van transcendentie.''

Die transcendentie lijkt de schrijver DeLillo te zoeken in de taal. ,,O ja, zeker. Taal is voor mij bijna een vorm van religieuze meditatie. Vóór de geschiedenis, vóór de politiek, is er taal. Het is taal die vormt, taal die betekenis geeft.''

Don DeLillo: Underworld. Uitg. Scribner, 827 blz. Prijs fl. 54,75. Vertaling: Onderwereld door Marijke Koch, Mieke LIndenburg en Harry Pallemans. Uitg. Anthos/Manteau, 860 blz. Prijs fl. 59,50.

>>> Links