Door onze redacteur LIEN HEYTING
AMSTERDAM, 28 april. De Amerikaanse regering heeft via de Nederlandse ambassade in Washington kenbaar gemaakt dat twee schilderijen en een tekening van Jan Toorop uit Nederlandse musea moeten worden afgestaan aan de New-Yorkse bankier Walter Eberstadt. Eberstadt is een kleinzoon van het in de oorlog omgekomen joodse echtpaar Ernst en Gertrud Flersheim.

Ook het World Jewish Congress in New York oefent druk uit op de Nederlandse overheid om te bewerkstelligen dat de kunstwerken worden teruggegeven. Staatssecretaris van Cultuur, R. van der Ploeg, heeft inmiddels contact opgenomen met de Stichting Boijmans van Beuningen, eigenares van een van de kunstwerken.

Walter Eberstadt heeft ruim twee jaar geleden vergeefs een claim ingediend voor de drie werken van Jan Toorop. Het gaat om het schilderij Het gebed voor de maaltijd (1907) dat in het Zeeuws Museum in Middelburg hangt, het schilderij De Thames bij London Bridge (1885) en de tekening Godsvertrouwen (1907), beide in het Rotterdamse Museum Boijmans van Beuningen.

De kunstwerken waren voor de oorlog in het bezit van Eberstadts grootouders, het echtpaar Flersheim, dat in 1937 uit Frankfurt naar Nederland vluchtte met achterlating van hun inboedel. In 1944 werd het echtpaar in het concentratiekamp Bergen-Belsen vermoord. Een deel van hun kunstcollectie, waaronder Het gebed voor de maaltijd en Godsvertrouwen, werd in Frankfurt door de Gestapo in beslag genomen en verkocht. Hoe het schilderij De Thames in 1937 in de kunsthandel belandde, is niet duidelijk. Het schilderij werd nog in hetzelfde jaar aangekocht voor Museum Boijmans. Het is eigendom van de gemeente Rotterdam.

De Zeeuwse Museumstichting verwierf Het gebed voor de maaltijd in 1981. Met deze stichting is Walter Eberstadt sinds 1999 in onderhandeling over een schikking. Volgens Eberstadt zal er waarschijnlijk binnenkort een overeenkomst worden bereikt.

De gemeente Rotterdam weigerde erfgenaam Eberstadt teruggave van De Thames van Toorop met het argument dat dit schilderij door Ernst Flersheim zelf in 1937, voordat hij dat jaar uit Frankfurt naar Nederland vluchtte voor de nazi's, op de markt kan zijn gebracht.

Kleinzoon Walter Eberstadt acht dit zeer onwaarschijnlijk omdat zijn grootouders goed bevriend waren met Jan Toorop en nooit werk van deze kunstenaar hadden verkochten. Eberstadt: "Maar omdat het niet helemaal uitgesloten is, had ik mijn hoop om dit schilderij nog ooit terug te zien al min of meer opgegeven. Ik maak er dus geen rechtszaak van. Als het wordt teruggegeven, dan moet dat gebeuren op initiatief van de gemeente Rotterdam." Eberstadt zegt verrast te zijn door de inzet van de Amerikaanse regering voor zijn claims. Hij wil zijn hoop op een teruggave van de tekening Godsvertrouwen niet opgeven, omdat zijn aanspraken op dit werk 'ijzersterk en volkomen terecht zijn'. De tekening, eigendom van de Rotterdamse Stichting Boijmans van Beuningen, werd in 1943 voor dit museum aangekocht bij een Haagse kunsthandel. De Stichting Boijmans van Beuningen wees de claim op de tekening af omdat de aankoop volgens de voorzitter van de Stichting, J.N.A. van Caldenborgh, "te goeder trouw was". Van Caldenborgh vindt dat er juridisch ook geen reden is tot teruggave omdat de kwestie is verjaard.

Het World Jewish Congress, dat de houding van de Stichting Boijmans van Beuningen "ronduit verderfelijk" noemt, wil dat de Nederlandse regering de stichting tot inkeer brengt. Omdat de stichting een onafhankelijke instelling is, heeft de Nederlandse overheid formeel geen zeggenschap over de kwestie van de teruggave. Toch wil staatssecretaris van Cultuur R. van der Ploeg nu een bemiddelingspoging doen. Vorig jaar heeft de voorzitter van de Commissie Herkomst Gezocht, R. Ekkart, al geprobeerd de Stichting ervan te overtuigen dat teruggave van Godsvertrouwen rechtvaardig zou zijn. Deze week bracht de Commissie Herkomst Gezocht, die onderzoek doet naar oorlogskunst in rijksbezit, een advies uit waarin gepleit wordt voor een veel ruimhartiger teruggavebeleid van kunstwerken die in de oorlog van joden werden geroofd.

Zie ook:
Staat moet meer kunst teruggeven (26 april 2001)
Website oorlogskunst geopend (26 april 2001)
Advies over oorlogskunst gaat ver (27 april 2001)
Gutmann-collectie blijft strijdpunt (27 april 2001)