Amerikaans continent vormt vrijhandelszone

Door onze correspondent FRANK KUIN

QUEBEC, 23 APRIL. Leiders van 34 landen in Noord-, Midden en Zuid-Amerika en het Caraïbisch Gebied hebben gisteren in het Canadese Québec besloten een vrijhandelszone op te richten, die in 2005 van kracht moet worden en die handel en investeringen naar de zuidelijke delen moet trekken.

De regeringsleiders hebben collectief hun trouw gezworen aan democratische beginselen. Handhaving van een systeem van vrije verkiezingen en respect voor de wet wordt de basisvoorwaarde voor deelname aan de vrijhandelszone. Deze ‘democratische clausule' is de voornaamste uitkomst van de Summit of the Americas, een door hevige rellen omgeven topontmoeting van staatshoofden en regeringsleiders van alle onafhankelijke naties van Noord- en Zuid-Amerika, behalve Cuba. Versterking van de democratie in de landen van de regio, die in vele gevallen tot voor kort werden geregeerd door militaire dictators, is volgens de huidige leiders de beste manier om ,,grotere welvaart te scheppen en economische kansen te vergroten,'' aldus de slotverklaring.

Democratieën in de regio dienen te worden verstevigd door uitwisseling van verkiezingssystemen, verbreding van beschikbaarheid van multimedia en onthouding van financiële leningen door de Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank aan landen die terugvallen op autoritaire regimes. De hoofdprijs voor de democratieën is deelname aan de vrijhandelszone van het gebied, de FTAA, die met bijna 800 miljoen mensen de grootste ter wereld moet worden. Het voornemen om de FTAA binnen vijf jaar rond te hebben werd in Québec herbevestigd.

De landen van Latijns Amerika hebben ,,de fouten erkend die in de twintigste eeuw zijn gemaakt,'' verklaarde de Mexicaanse president Vicente Fox. Volgens hem vormt de clausule over democratie ,,een erkenning dat een onderbreking van de democratische structuur in een van onze landen leidt tot uitsluiting.'' De Canadese premier Jean Chrétien, gastheer van de top, prees ,,de democratische revolutie in de Amerika's van de afgelopen twintig jaar,'' en vergeleek deze met de ontwikkelingen in Europa na de val van de Berlijnse Muur. ,,Als we deze ontmoeting 25 jaar geleden hadden gehouden, dan waren maar heel weinig leiders democratisch gekozen geweest,'' zei Chrétien al erkende hij dat sommige democratieën in de regio ,,nog kwetsbaar zijn.'' Zo bestaan kanttekeningen bij de staat van de democratie in Colombia, waar een burgeroorlog woedt, alsmede in Venezuela en Haïti. Peru is volgens de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) op het rechte pad sinds de val van de autocratische president Alberto Fujimori wegens corruptieschandalen. Cuba, een eenpartijstaat sinds de communistische revolutie van 1958, is wat de deelnemers aan de top betreft het enige land in de regio dat niet aan de democratische normen voldoet. Het is aangemerkt als de uitzondering die de nieuwe regel moet bevestigen.

,,De uitsluiting van Castro is een waarschuwing,'' verklaart Philip Oxhorn, politicoloog en Latijns-Amerikadeskundige van de McGill Universiteit in Montréal. ,,Niet aan het adres van Cuba, maar aan dat van de andere landen, zodat ze hun democratische regimes behouden en versterken. Hiertoe wordt opgeroepen door Latijns-Amerikaanse presidenten als Cardoso van Brazilië en Lagos van Chili. Het is niet opgedrongen door de Verenigde Staten en Canada.''

De meest twijfelachtige democratie in de regio, Haïti, werd door de deelnemers van de top de wacht aangezegd. Van Jean-Bertrand Aristide, die eind vorig jaar terugkeerde als president bij verkiezingen die werden geboycot door de oppositie, wordt verwacht dat hij beloften nakomt om de democratie te herstellen. Aristide zegde gisteren toe mee te zullen werken met waarnemers die de OAS naar Port-au-Prince wil sturen. Als verbeteringen uitblijven komt Haïti als eerste in aanmerking voor uitsluiting.

Wat Colombia betreft betuigden de leiders hun steun aan president Andrés Pastrana ter beëindiging van de burgeroorlog tussen paramilitaire groepen en drugskartels. ,,Het is aan president Pastrana om vrede te bewerkstelligen,'' verklaarde de Amerikaanse president George Bush. ,,Zodra hij dat doet, staan wij aan zijn zijde.'' De nationalistisch ingestelde president Hugo Chávez van Venezuela, door sommigen met argwaan bekeken wegens maatregelen ter versterking van zijn eigen positie en het leger, tekende als enige protest aan bij de doelstelling om de FTAA in 2005 rond te hebben. Hij wil een referendum houden over deelname aan de vrijhandelszone. Met uitzondering van Aristide is betrokkenheid van alle leiders bij de democratische club van de Amerika's vooralsnog gerechtvaardigd, meent Oxhorn. De eerlijke verkiezing van Pastrana en Chávez wordt volgens hem door weinigen betwist. ,,Ondanks toenemende autoritaire trekken zijn ze niet over de lijn gegaan waar de pers wordt ontmanteld, politieke partijen worden verboden en tegenstanders systematisch en op grote schaal opgesloten,'' aldus Oxhorn. ,,De test voor de democratische clausule breekt aan wanneer iemand zonder democratische beginselen verkiezingen wint.''

Bush betoogde dat democratie is gebaat bij vrijhandel. ,,We streven niet alleen naar vrijheid voor de mensen binnen onze grenzen, maar ook voor handel over onze grenzen,'' verklaarde hij. Bush beloofde onderhandelingsbevoegdheid voor een vrijhandelsverdrag aan te vragen bij het Amerikaans Congres. Zonder die bevoegdheid, een mandaat om internationale handelsverdragen te sluiten die het Congres kan goed- of afkeuren, maar niet kan amenderen, hebben Latijns-Amerikaanse landen weinig vertrouwen in onderhandelingen. Bush zei optimistisch te zijn dat hij dat mandaat dit jaar zal krijgen.

Zie ook:

Alaska tot Vuurland (20 april 2001)
Topprioriteit voor vrijhandel (19 april 2001)