De Zuidafrikaanse regering vestigt haar hoop op goedkope medicijnen, maar ze doet volgens critici veel te weinig om aids te voorkomen. Daarom verzorgt cabaretier Pieter-Dirk Uys de voorlichting zelf maar.

Door onze correspondent LOLKE VAN DER HEIDE
BLOEMFONTEIN, 21 APRIL. Vijfhonderd bakvissen in de aula van de Eunice Hogere Meisjesschool. Tegenover hen op het podium een cabaretier die ‘vieze' woorden gebruikt en met condooms goochelt in een conference over aids. Sommige meiden gieren het uit van de pret, andere wenden vol afschuw hun hoofd af.

Pieter-Dirk Uys, Zuid-Afrika's meest vooraanstaande entertainer, windt er geen doekjes om. Als er nu niets gebeurt op het gebied van aids-bestrijding, zegt hij tussen twee voorstellingen door, is het straks te laat. Zuid-Afrika rekent dan wel op betaalbare aids-remmers nu de farmaceutische industrie donderdag een rechtszaak over patenten introk, maar dat is dweilen met de kraan open als de verspreiding van de ziekte niet actiever wordt bestreden. Zuid-Afrika is nu al het land met het grootste aantal hiv-infecties ter wereld: 4,7 miljoen, één op de negen inwoners. Vooral onder de jeugd is de besmetting schrikbarend hoog. Uys toert op eigen initiatief rond om jongeren te waarschuwen: ,,Seks kan dodelijk zijn.''

Uys bouwt zijn show heel zorgvuldig op, brengt verpakt in grappen, grollen en met behulp van typetjes een hele serieuze boodschap over. ,,Jullie zijn een gelukkig stel'', houdt hij de meisjes voor, ,,in tegenstelling tot ik groeien jullie op met seksuele voorlichting. Mijn vader en moeder hadden het alleen maar over de vogel en de bij (the bird and the bee – de Engelse aanduiding voor het bloemetje en de bij). Hoe kan een vogel nu een bij neuken?''

De cabaretier heeft een kuise noot: ,,De beste manier om geen enkele ziekte op te lopen is geen seks te hebben. Niemand - geen vriendje, broer, oom of wie ook - kan jullie dwingen tot seks. Je bent zelf baas.'' Maar hij voegt er aan toe: ,,Het kan best lekker zijn. Als je de verleiding niet kunt weerstaan, gebruik dan een rubber.'' Hij pakt een banaan om voor te doen hoe een condoom moet worden omgedaan. ,,Op een andere school vroegen meisjes me na afloop of het dus veilig is wanneer ze een banaan met condoom naast het bed leggen'', roept hij de leerlingen van Eunice toe. ,,Maar ik kan jullie verklappen dat jongens geen banaan tussen hun benen hebben, maar dit.'' Uys haalt een grote kunstpenis uit een doos.

Hij gaat heel ver als hij de meisjes aanraadt altijd een condoom mee te nemen. ,,Ook als je dreigt te worden verkracht en er geen uitweg is, smeek dan of hij een condoom wil omdoen. Ik weet dat dit in een eventuele rechtszaak een groot probleem zou zijn, net alsof je hebt ingestemd met seks, maar je bent er wel zeker van dat je geen aids hebt opgelopen. Je kunt de verkrachter zelfs wijsmaken dat je al aids hebt, dan worden ze bang.''

Zuid-Afrika is een preuts land, in zowel de blanke als de zwarte gemeenschap. Schooldirecties noch ouders hebben om die reden van tevoren details te horen gekregen over de inhoud van Uys' optreden, want dan was hij op veel plaatsen geweigerd, zegt hij. Niettemin wisten scholen hem buiten de deur te houden. Vooral Afrikaner instellingen met een sterk christelijke inslag roken lont, ze kenden de (homoseksueel) Pieter-Dirk Uys natuurlijk uit vorige conferences. Uys hierover: ,,Ik wil de ouders vervangen. Sommige zeiden tegen me dat ze in hun eigen tempo voorlichting aan hun kinderen willen geven. Ik heb geantwoord dat het dan te laat kan zijn en daarom ben ik zo brutaal tussenbeide te komen.''

Luister darling, ons moet nou aktief wees

Op de Eunice-school dankt de rector, Paul Cassar, Uys na afloop uitvoerig. ,,Ik benijd u om twee redenen'', zegt hij. ,,U heeft een uur de aandacht weten vast te houden, bij mij gaan de meiden na twee minuten al klieren. En de dingen die u zei en die gezegd moesten worden, zouden uit mijn mond onmiddellijk tot mijn ontslag hebben geleid.''

Na afloop benaderen twee potige leerlingen hun rector. Op afstand valt te zien hoe ze met woedende gebaren aan het arme schoolhoofd hun ongenoegen kenbaar maken. De man komt daarna schoorvoetend bij Uys en zegt: ,,Twee van mijn leerlingen vroegen mij u mee te delen dat ze nog nooit zo'n walgelijke voorstelling hebben meegemaakt.'' Uys reageert meteen laconiek: ,,Ze hebben volkomen gelijk, het is walgelijk, aids is een walgelijk onderwerp, de boodschap is kennelijk goed overgekomen.''

Vraag aan de 55-jarige Uys, tussen twee schoolvoorstellingen door, of hij zelf achter de kuisheid èn het advies over verkrachting staat. ,,Luister darling, we hebben in dit land geen tijd meer voor mooie woorden of gedachtes. Die huis is aan die brand, ons moet nou aktief wees. Ik verafschuw de christelijke moraalridders in dit land die tegen seks voor het huwelijk zijn en monogamie prediken. Vooral omdat ze niet zelden de eersten zijn die hun eigen vrome regels overtreden. Maar op de keper beschouwd zou onthouding en huwelijkse trouw even de oplossing zijn. Dan zijn we zo van aids af. Alleen gebeurt dat niet, men wil ook leven, plezier hebben. Ik houd jonge mensen voor hoe ze in dat geval gevaren kunnen omzeilen.''

In de tweede school die hij aandoet, de gemengde (jongens en meisjes) Lekhulong Highschool in het township Mangaung heeft de cabaretier een variant op de penistruc, speciaal voor zijn zwarte gehoor. Nadat Uys eerst de blanke kunstpenis heeft laten zien zegt hij: ,,Wacht even dit is de verkeerde kleur hier'' en tovert hij een zwart exemplaar tevoorschijn. Het brengt zelfs Lerato Mosadi (15) met haar twee vriendinnen in beweging. De meisjes hingen voorafgaand aan de show verveeld achter in de zaal over elkaar heen, echte pubers, geen interesse. Ze hadden geen al te hoge verwachting van de witman Uys. Maar als de show in volle gang rollen van hun stoelen van de lach. Na afloop barsten ze spontaan uit in zang en dans en drommen ze om Uys heen. De 16-jarige hoofdredacteur van de schoolkrant houdt heel gewichtig een interview met de conferencier.

Aan het eind van de scholentoer zegt Uys dat Zuid-Afrika de realiteit van de aids-epidemie onder ogen moet zien en dient te handelen. ,,Onze president is een onbenul op dit gebied, soms zou je wensen dat Winnie Mandela hier aan de macht was, dan gebeurde er ten minste iets'', verzucht hij. ,,We moeten niet alleen voorkomen dat het virus zich verder verspreidt, met de mensen die het wel hebben en ziek zijn moeten we op een menswaardige manier omgaan. Aids-patiënten, ook kinderen, worden door de maatschappij uitgekotst. Vreselijk.''

Hij vertelt over zijn bezoek, in zijn fameuze verschijning als Evita Bezuidenhout, ‘voormalig Zuid-Afrikaans ambassadrice in het thuisland Bettikotswetie', aan een aids-kliniek voor kinderen. ,,Ik was bang. Bang voor mezelf om de kinderen aan te raken, om naar de wc te gaan. Bang om de ellende die ik zou zien van stervende kinderen. Maar zo was het helemaal niet. De kinderen genoten nog met volle teugen van hun leven. We hebben gedanst, gezongen, wat hadden ze een lol. Eén jongetje, uitgeteerd door aids en niet in staat om mee te dansen, raakte mijn gezicht aan en voelde de stoppels. Zijn ogen lichtten op en hij kraaide ‘jij bent lekker geen vrouw, jij bent lekker geen vrouw'. De jongen was de lieveling van de kliniek. Wekenlang heeft hij over die middag gesproken. Toen stierf hij, na twee maanden.''