Duidelijke uitspraken over zorg en onderwijs, maar niet over Jorge Zorreguieta. Premier Kok en fractievoorzitter Melkert kregen zaterdag op het congres van de Partij van de Arbeid wat ze verlangden.

Door onze redacteur GIJSBERT VAN ES

DEN HAAG, 19 MAART. Het PvdA-congres blafte vrijdag en kwispelde zaterdag. De partijtop had de regie zaterdag weer stevig in handen, nadat een dag eerder de politicoloog Ruud Koole door 'de basis' als partijvoorzitter was gekozen, tegen de voorkeur van de partijleiding die Tweede-Kamerlid Sharon Dijksma had voorgedragen.

Het script van zaterdag voorzag in een vlammend gebrachte toespraak van fractieleider Melkert en een fletse verhandeling van partijleider Kok. De achterban en de media mogen onthouden: Melkert is de man van de toekomst en Kok is bezig zijn karwei af te maken.

Naar de toespraken van Melkert en Kok was vooraf met spanning uitgezien. Het partijcongres zou enerzijds worden ingezet om de druk op coalitiepartner VVD op te voeren ten gunste van extra miljarden voor de publieke sector. Maar anderzijds moest het partijcongres ook in toom worden gehouden, om te voorkomen dat de premier zou worden opgezadeld met harde uitspraken over de meest besproken aanstaande schoonvader van Nederland, J. Zorreguieta.

Kok en Melkert kregen wat ze vroegen. Vrijwel zonder discussie aanvaardde het congres een motie over "versterking van de kwaliteit van onderwijs, zorg en veiligheid". De motie was subtiel opgebouwd, inclusief oproep tot "verdere vermindering van de staatsschuld", maar even zo goed met de ingehouden dreiging dat extra uitgaven mogelijk moeten zijn, omdat "de financiële ruimte voor 2002 ver uitgaat boven de verwachting" bij het opstellen van het regeerakkoord in 1998.

De 'investeringsmotie' zal in de coalitie niet onmiddellijk bloed laten vloeien. Tegelijk heeft fractieleider Melkert, onder wiens toeziend oog de tekst is opgesteld, hiermee een positie gemarkeerd die tot extra miljarden verplicht. De PvdA kan halverwege volgende maand, wanneer de financiële ruimte voor 2002 wordt vastgesteld, niet meer naar buiten komen met de mededeling dat "de noden in de samenleving" helaas in rigide begrotingstechniek zijn gesmoord. Strateeg Melkert heeft de druk op coalitiepartner VVD opgevoerd, zonder deze nu al op de spits te drijven. Premier Kok beaamde intussen dat de begrotingsbesprekingen "heel moeilijk" zullen worden: "We moeten echt zien of Paars dit redt."

Ingehouden escalatie in de coalitieverhoudingen ging zaterdagmiddag hand in hand met krachtige de-escalatie in het debat over de morele statuur van Jorge Zorreguieta, vader van de vriendin van prins Willem-Alexander. Tegen zijn gewoonte in sprak partijleider Kok al tot het congres voordat de stemmingen over moties waren afgerond. De Jonge Socialisten en een tiental PvdA-afdelingen wilden stevige congresuitspraken aan Kok meegeven: over de noodzaak dat Máxima zich openlijk zou bekennen tot de Nederlandse democratie, over de niet gewenste aanwezigheid van vader Zorreguieta bij koninklijke feestelijkheden in Nederland. Kok stelde hier tegenover "goed geluisterd" te hebben. "Alle gevoelens zijn ook mijn gevoelens." Tegelijk vroeg de premier met nadruk om "geduld en vertrouwen", zoals hij dit eerder vroeg en kreeg van de fracties in de Tweede Kamer.

Het congres liet zichzelf vrijwel zonder morren door Kok overtuigen. Tegenover enkele tientallen stemmen voor de Zorreguieta-moties stonden vele honderden stemmen tegen. Overigens zette het PvdA-congres ook een kleine maar duidelijke stap in de richting van D66 waar het gaat om de gewenste 'modernisering' van de monarchie. Het congres sprak uit dat de "politieke rol" van de Koning verder moet worden beperkt, zoals de kleinste coalitiefractie vorig jaar met kracht bepleitte. Praktische betekenis heeft de uitspraak van het PvdA-congres vooralsnog niet. Het nieuwe standpunt over de rol van het Koninklijk Huis in het staatsbestel maakt deel uit van een nieuw beginselprogram, dat het afgelopen zaterdag niet verder heeft gebracht dan 'concept-tekst'. Het partijcongres besloot, na vier jaar discussiëren over nieuwe beginselen, dat dit debat nog moet doorgaan en dat nieuwe beginselen pas over twee jaar worden vastgesteld.

De PvdA-leiding nam zaterdagmiddag ruimschoots de tijd om slechte persoonlijke verhoudingen in de partij te repareren, door met veel bloemen en begripvolle woorden afscheid te nemen van vrijwel alle leden van het partijbestuur. Partijleider Kok legde emotie in z'n stem toen hij zowel de gevallen voorzitter Marijke van Hees toesprak ('Dank je wel voor kameraadschap') als de leden van het dagelijks bestuur die vorige nazomer met Van Hees hadden gebroken. De PvdA-leider sprak aan het einde van de tweedaagse bijeenkomst van een "enorm samenbundeld congres".

Een gevoel van saamhorigheid was eerder op de dag al krachtig gevoed door een in korte zinnen uitgesproken, behendig naar applaus toewerkende rede van fractieleider Melkert. De beoogde opvolger van Kok ontvouwde in grote lijnen zijn agenda voor de komende jaren, waarbij forse investeringen in de publieke sector hand in hand moeten gaan met drastische reorganisatie van bureaucratische instellingen, "op weg naar een alom geresepecteerde service-gerichte, dienstbare overheid".

Melkert oogstte lachsalvo's als nooit tevoren, met schmierende uitlatingen aan het adres van VVD-leider Dijkstal voor wie "het hele politieke leven bestaat uit ontspanning" en die politiek bedrijft "in een liberale leunstoel waarin zoetjes verder [wordt] gedut". Op dreef geraakt door geestdrift uit de zaal voegde hij er spontaan aan toe: "Ook met mij kun je lachen."

Zie ook:

Kok: begrotingsronde wordt ´lakmoesproef voor Paars´ (18 maart 2001)
PvdA-congres kiest voor Koole (18 maart 2001)
PvdA juicht, joelt en rekent af (18 maart 2001)
Een teamspeler voor de achterban (18 maart 2001)
Hollands Dagboek (18 maart 2001)
Ruud Koole nieuwe partijvoorzitter PvdA (16 maart 2001)
PvdA-congres vlucht naar voren (16 maart 2001)