Zeldzame, kleine en onbekende dieren frustreren bouwplannen. De natuurbeweging maakt korenwolf, knoflookpad en zeggekorfslak tot strijdwapen. Overdrijft ze niet een beetje?

Door onze redacteur ARJEN SCHREUDER

BEEK, 9 MAART. Er loopt een das door de kelder van Jaap Dirkmaat. Achter glas wandelt het beest door zijn burcht heen en weer, de nieuwsgierige bezoeker in zich opnemend. "Ik heb deze gevangen toen zijn moeder was overreden in de stad, hier vlakbij in Nijmegen", vertelt Dirkmaat, bewoner van een sprookjesachtig huis dat is versierd met tientallen kaboutertjes op de Duivelsberg in Beek-Ubbergen. "Ik heb hem onder mijn jas gestopt en mee naar huis genomen." Tegen de andere muur is in een andere burcht een hamster bezig aan zijn winterslaap. "Te oud voor ons fokprogramma."

Dirkmaat is als voorzitter van de Vereniging Das & Boom een van de succesvolste natuurbeschermers in Nederland. Al jaren slaagt hij erin uitbreidingsplannen dwars te zitten. Hij is de schrik van menig bestuurder die zijn dorp of stad met een eigen bedrijventerrein, rondweg of villapark op de kaart wil zetten. Zijn grootste succes beleefde hij twee maanden geleden. De Raad van State bepaalde toen dat het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij ten onrechte een ontheffing had verleend aan de gemeente Heerlen om een bedrijventerrein aan te leggen op het leefgebied van de wilde hamster, een beschermde diersoort in Nederland, in Limburg korenwolf genoemd. 'Fok de korenwolf' staat er op T-shirts die Dirkmaat verkoopt.

Natuurbeschermers zien het vonnis als breekijzer om de ruimtelijke kaalslag een halt toe te roepen. Wie als staatssecretaris van Natuurbeheer een ontheffing wil verlenen op de Natuurbeschermingswet, aldus de uitspraak, moet zich ervan vergewissen dat het verstoren van het leefgebied van een bedreigde plant of diersoort niet leidt tot het verdwijnen van de populatie, dat er voor de verstoring geen alternatieven zijn, én dat er een zwaar maatschappelijk belang aan ten grondslag ligt. Voor dat laatste is het niet voldoende om af te gaan op vage argumenten over bijvoorbeeld werkgelegenheid van provincie of gemeente, maar moet de landelijke overheid "een eigen toets" uitvoeren, geeft staatssecretaris Faber toe.

Het wordt volgens natuurbeschermers tijd om ernst te maken met verdragen die jaren geleden zijn vastgesteld, maar die slecht worden nageleefd. Chris Backes, hoogleraar milieurecht aan de Rijksuniversiteit Utrecht: "Het probleem in Nederland is dat de natuurwetgeving jarenlang te weinig aandacht heeft gehad."

De verwaarlozing van ecologische regelgeving wreekt zich nu. Bestuurders worden regelmatig verrast door het nieuws dat op hun bouwterrein een beschermd dier rondloopt, zelfs nadat er milieueffectrapportages zijn gemaakt. Roermond kreeg te maken met de knoflookpad. Het Brabantse Vught kon geen huizen bouwen door de kamsalamander. De bouw van een pannenkoekenhuis in het Friese dorp Terherne is een jaar vertraagd omdat een ecologisch bureau eerst nog voor vijftigduizend gulden moet onderzoeken of de zeldzame noordse woelmuis voorkomt. Het Zeeuwse Aardenburg moest plannen voor de aanleg van een rondweg wijzigen wegens de boomkikker. En Das & Boom procedeert verder tegen de aanleg van rijksweg A73-zuid bij Venlo, omdat op de oostoever van de Maas onder meer de piepkleine zeggekorfslak zit. Dirkmaat: "Die zaak gaan wij nu zeker winnen." Insiders beamen het: het omstreden Kamerbesluit zal worden teruggedraaid, ook de ANWB wil nu snel een weg aan de westkant.

Er is veel onbegrip. In de strijd van omwonenden en de Stichting Duinbehoud tegen de aanleg van een derde zeehaven in IJmuiden vertelde onlangs een vrouw dat haar poes met een zandhagedis tussen zijn kaken was thuisgekomen. Het college van B en W kreeg bezoek van een directeur van het ministerie van Landbouw. Hij waarschuwde dat als er inderdaad een zandhagedis zit, de aanleg moet worden stilgelegd. Wethouder Gerard Vosse: "En dat terwijl het toch een vrij vaak voorkomend diertje is, tot in Tadzjikistan toe." Hij stikt bijna van het lachen als hij vertelt dat de initiatiefnemer, Zeehaven IJmuiden NV, nu zelf moet aantonen dat er géén zandhagedissen zitten. Vosse: "We zijn aan het doorslaan. Ik heb die ambtenaar gevraagd of, wanneer je halverwege de bouw van een medisch centrum een zeldzaam vlindertje ontdekt, je dat vlindertje moet wegjagen of de bouw moet stilleggen. Hij durfde niet te zeggen wat hij vond, namelijk dat je de bouw moet stilleggen. Je kunt nog beter in Siberië gaan wonen. Nederland gaat op slot."

Maakt de natuurbeweging zich niet belachelijk met alle aandacht voor diertjes waar veel mensen nog nooit van hebben gehoord? Dirkmaat: "Het is de pers die ridiculiseert door er één soort uit te pikken omdat de naam zo leuk of vies klinkt. Ik kan er ook niks aan doen dat iemand niet eens weet welke dieren er op zijn planeet rondlopen. Dat is beschamend." Werkt de heiligverklaring van de hamster niet averechts, omdat zij mensen tegen de borst stuit? Dirkmaat: "Misschien is het een toppunt van beschaving om een klein diertje als de zeggekorfslak te beschermen. Als je in een land dat zwelgt in het geld nog geen dieren kunt beschermen, waar zal het dan wel lukken?" Nee, zegt Dirkmaat, Nederland moet gewoon zijn verplichtingen nakomen en no go area's instellen waar beschermde planten en dieren hun belangrijkste leefgebied hebben. Dirkmaat: "Ieder dorp kan wel zijn bedrijventerreintje en aansluiting op de rijksweg willen omdat het bang is dat de jeugd wegloopt, maar dan moet een sterke minister zeggen: jij woont in het Mergelland, daar komt niets van in." En Nederland op slot? Welnee, zegt Dirkmaat, er blijft voldoende bouwgrond over. Dirkmaat: "Als er in de Peel een verdwaalde das rondloopt, mag je daar van ons bouwen. Een das hoort daar niet. Wij zijn erg ruimhartig. Een van de grote dogma's in Nederland is dat het Groene Hart niet mag worden aangetast. Op grote delen landbouwgrond gebeurt ecologisch helemaal niets. Als je er huizen en bedrijven neerzet, zal de ecologische waarde toenemen. Een stad als Utrecht barst van de gierzwaluwen."

Natuurorganisaties leggen de schuld van de onbekendheid met Europese regels bij staatssecretaris Faber en haar voorgangers. De Tweede Kamer nam onlangs een motie aan van Dick Stellingwerf (RPF) waarin wordt gevraagd om een "nationaal programma verspreidingsonderzoek", zodat gemeenten weten waar ze aan toe zijn. Stellingwerf: "Dat bestuurders boos zijn dat ze miljoenen mislopen door de korenwolf, is de omgekeerde wereld. Krokodillentranen. Ze hadden er rekening mee moeten houden dat ze bouwen in het leefgebied van beschermde diersoorten." Het ministerie zegt de motie te zullen uitvoeren. Hoogleraar Backes: "Je zou als ministerie een databank moeten hebben waar alle gemeenten die informatie met een muisklik kunnen opvragen." Het ministerie: "Dat zal nog even duren."