Ambities van een Duitse sfinx

Leo Kirch, mediabaas en huisvriend van Helmut Kohl, grijpt naar de macht bij de Formule-1. Hij bezit al de rechten op de wereldkampioenschappen voetbal. Wie is deze grootste aanbieder van pulp-tv in Duitsland?

Door Willem Wansink

Leo Kirch is een schuw mens. Ondoorgrondelijk, het liefste houdt hij zich op de achtergrond. Discretie is zijn toverwoord. Bijna blind leidt hij een teruggetrokken leven. Wars als hij is van persoonlijke publiciteit, zondert hij zich gewoonlijk af. Indien hij al op een receptie verschijnt, staat pokerface Leo in zijn eentje met een glas in de hoek. Anderen doen het werk en leveren namens hem commentaar. Interviews geeft Kirch (74) zelden. De hoofdredacteur van het weekblad Focus uit München was de laatste die hij te woord stond, in 1997.

Toch is deze Duitse sfinx in heel Europa bekend. Dat komt omdat de televisiemagnaat een van de machtigste mensen van Duitsland is. Hij mag zich een "eenvoudige filmhandelaar" uit het Beierse Unterföhring noemen. In werkelijkheid kan niemand in omroepland om hem heen. Onomstreden is hij in elk geval niet.

Leo Kirch leidt de zogeheten Kirch-Gruppe, een familieconglomeraat met een zeventigtal (tv-) ondernemingen, een omzet van ruim acht miljard mark per jaar en enkele duizenden werknemers die allen in de mediawereld actief zijn. Hij bezit de rechten op de wereldkampioenschappen voetbal in 2002 en 2006 en speelt een almaar belangrijker rol bij de Formule I-autoraces. Leo Kirch kortom, is een speler. Een grote speler, bovendien. Vorige week nam hij een belang van 16,74 procent in het film- en sportrechtenbedrijf EM.TV, de vroegere beurslieveling uit München. Met een investering van 1,25 miljard mark redde hij het aangeslagen bedrijf van de ondergang. Uiteraard deed hij dat niet uit altruïsme (EM.TV werd opgericht door 'sonnyboy' Thomas Haffa, een vroegere werknemer van Kirch), maar uit eigenbelang. Door Haffa te helpen, werd Kirch mede-eigenaar van de Formule I. EM.TV heeft een belang van 50 procent in de autoraces, de andere helft is van de Britse oprichter Bernie Ecclestone. Contractueel gezien kan EM.TV zijn aandeel voor 2, 2 miljard mark vergroten tot 75 procent. De Formule I is een winstgevende tak van sport die door miljoenen toeschouwers in de hele wereld wordt gevolgd. Aan advertentie-inkomsten en distributie van de rechten vallen miljarden te verdienen. Zelfs Bernie Ecclestone, de 70-jarige grondlegger van Formula One, kan niet langer om Kirch heen. Nog is het titanengevecht van de oude mannen om de macht in de autosport niet gestreden. Temeer omdat de autofabrikanten DaimlerChrysler, BMW en Fiat een machtsovername van Kirch schijnen te willen blokkeren. Intussen blijft het een feit dat Kirch zijn doel een stap dichterbij gekomen is. Hij wil de grootste tv-leverancier van Europa worden. Tot 2003 worden de Formule I-races nog bij concurrent RTL (van Bertelsmann) uitgezonden. Daarna worden de kaarten opnieuw geschud. Prompt suggereerde Der Spiegel dat de Duitsers Schumi (autocoureur Michael Schumacher, hun grootste idool) straks alleen nog via Kirchs betaal-tv-station Premiere World te zien krijgen.

Zo'n vaart zal het niet lopen. Maar zonder Kirch, zo lijkt het, gaat tegenwoordig weinig meer op sportgebied. Kirch bezit de rechten op de Duitse Bundesliga, de eredivisie voetbal. Enkele jaren geleden kocht hij voor 3,4 miljard mark de exclusieve rechten van de wereldkampioenschappen voetbal 2002 en 2006 die respectievelijk in Japan en Zuid-Korea, en in Duitsland worden gehouden. Net deze week liepen de onderhandelingen spaak met de Duitse publieke omroep, die bereid leek dik 700 miljoen mark voor de beelden te betalen. Geen nood, zo blijkt: Kirch kan de wedstrijden met gemak aan een van zijn eigen commerciële zenders aanbieden.

Wie is deze Leo Kirch, de stille spelbepaler in de wereld van de topsport? Allereerst een oude rot in het vak. Hij werd op 21 oktober 1926 geboren als zoon van een katholieke wijnboer uit het zuiden van Duitsland. Hij studeerde wiskunde en economie en promoveerde in 1952. In de jaren zestig maakte hij naam met zwart-wit-films als Bonanza, Lassie, Flipper en Winnetou. Dat kon, omdat Kirch voor enkele miljoenen marken van United Artists/Warner Brothers de rechten had gekocht op honderd succesvolle Amerikaanse tv-series. Hij liet ze nasynchroniseren en werd vrijwel uit het niets een monopolist op de Duitse markt. De publieke zenders ARD en ZDF, destijds de enige tv-stations in Duitsland, moesten telkens bij hem aankloppen als ze zijn films wilden uitzenden. In wezen geldt dat vandaag nog. De vele herhalingen van oude Kirch-films op tv zijn een goedkope manier om daluren in de zendtijd te vullen.

De handel in filmrechten leverde Kirch honderden miljoenen op. Inmiddels beschikt zijn Kirch-Gruppe over de rechten op 16.000 filmtitels, meer dan 50.000 uur tv-series als Baywatch en een gigantisch archief in Unterföhring bij München. Door haar meerderheidsbelang in de dochterondernemingen Kirch Media en Kirch PayTV is de Kirch-Gruppe eigenaar van zes televisiestations (Pro Sieben, Sat.1, Kabel 1, N24, het sportkanaal DSF en de betaal-tv- zender Premiere World). Met een omzet van meer dan vijf miljard mark en een marktaandeel van 26,7 procent in 2000 is Kirch Media nog vóór Bertelsmanns RTL Group (RTL, RTL 2, Super RTL, Vox) de voornaamste leverancier van commerciële tv-programma's in Duitsland.

Uiteraard staan daarbij niet de kwaliteit of de inhoud voorop, maar de kijkcijfers. Tenslotte levert Kirch vooral pulp-tv. Het aanbod van Pro Sieben en Sat.1 varieert van triviale docusoaps tot glamourprogramma's als Blitz, van gouwe ouwes als Matlock en Al Bundy tot een quiz als Wer heiratet den Millionr of de Big Brother-kloon Girlscamp. Zelfs de personalityshow van de semi-intellectueel Harald Schmidt en TV Total van Stephan Raab (een kruising van Paul de Leeuw en Jack Spijkerman) blinken uit in flauwe grappen.Mede-eigenaars van Kirch Media zijn onder anderen de Italiaanse tycoon en kandidaatpremier Silvio Berlusconi, de Saoediër prins Al Waleed en zoon Thomas Kirch (43). Ook de Brits- Australische mediagigant Rupert "de haai" Murdoch maakt deel uit van dit selecte gezelschap. In ruil voor een aandeel van ruim twee procent in Kirch Media stond Murdoch (70) de kleine tv-zender tm3 uit München af. Terwijl Kirch zijn minderheidsbelang in Murdochs tv- station BSkyB alweer heeft afgestoten, is een belangrijk deel van Kirch Media, de tv-groep ProSiebenSat.1 Media AG, reeds aan de beurs genoteerd.

Wie het over Kirch heeft, praat over geld, invloed en macht. Over plat geld welteverstaan, snelle winsten, aanzienlijke risico's, grote namen en veel onoverzichtelijke transacties. Als een spin heeft Leo Kirch in ruim veertig jaar een ingewikkeld web van deelnames opgebouwd. Zo beschikt zijn bedrijf over een belang van 40 procent in het conservatieve Springer-concern uit Hamburg. Springer geeft het boulevardblad Bild uit, de grootste krant van Duitsland, maar ook Die Welt, Bild am Sonntag en Welt am Sonntag. Op deze manier heeft Kirch een extra vinger in de pap bij de beïnvloeding van het publiek en van bondskanselier Gerhard Schröder, die beweert maar één ding echt belangrijk te vinden: "Bild, BamS und Glotze" (Bild, Bild am Sonntag en de tv).

Omdat Kirch meer onderdelen van zijn concern naar de beurs wil brengen, is inmiddels bekend dat de Kirch Beteiligungs GmbH, die voor honderd procent in handen is van de Kirch Holding, een meerderheidsbelang bezit in het beursgenoteerde Constantin Film uit München. De participatiemaatschappij bezit diverse muziekrechtenbedrijven en BetaResearch, een onderneming die de exclusieve software voor de decoder ontwikkelde waarmee de ruim twee miljoen abonnees Kirchs betaal-tv-zender Premiere kunnen ontvangen.

Kirchmedewerkers produceren speelfilms, zoals over het ontstaan van Rome. Die kost honderd miljoen mark en moet in 2002 worden vertoond. En ook op internationaal gebied is Kirch actief. Hij sloot een strategische alliantie met Berlusconi's Mediaset, het grootste filmbedrijf in Italië. Doel is in heel Europa een netwerk van commerciële tv-stations op te bouwen. Kirch werkt nauw samen met de Spaanse Telecinco-Group, met diverse Amerikaanse tv-producenten en met de Hollywood-studio Regency Entertainment. Om zijn belangen te verdedigen, onderhoudt Leo Kirch goede banden met de politiek, vooral met de christen-democratische CDU/CSU van oud-bondskanselier Helmut Kohl. Kirch geldt als een van de geheime donateurs van zijn huisvriend Kohl, al weigert de vroegere "kanselier van de eenheid" consequent diens naam te noemen tegenover de parlementaire enquêtecommissie van de Bondsdag die de zwartgeld-affaire van de CDU onderzoekt. Geheel legaal doneerde Leo Kirch in 1999 nog 38.000 mark aan de Beierse CSU, meldt de voorlichtingsdienst van de Bondsdag. Daarmee staat Kirch niet alleen. Ook andere bedrijven en families geven geld aan politieke partijen, zoals de Quandts, die grootaandeelhouder zijn van BMW. Zijn handelwijze mag in overeenstemming zijn met die van de conservatieve Duitse elite, in wezen blijft hij een buitenstaander. Dat komt omdat zijn imago smoezelig is en Kirch als een soort anti-Bertelsmann ageert. Het veel grotere mediaconcern Bertelsmann (omzet in 1999: 25 miljard mark) heeft een goede naam. Daar trekt de protestant Reinhard Mohn op de achtergrond aan de touwtjes. Ooit werkte Kirch met Mohn samen. Voor de 79-jarige Mohn zijn betrouwbaarheid en sociale verantwoordelijkheid belangrijk. Kirch daarentegen heeft moeite met een begrip als integriteit. Vazallentrouw schijnt een eigenschap te zijn waarop hij medewerkers selecteert.

Onbekommerd geniet Kirch van het risico dat het vrije ondernemerschap met zich meebrengt. Telkens stelt de solitaire Draufgnger met zijn goklust ook zijn particuliere vermogen in de waagschaal. Terwijl het economische tijdschrift Manager Magazin Mohn zojuist met 16 miljard mark op de vierde plaats zette in de top-100 van rijkste Duitsers, levert Kirchs zeven miljard mark slechts een zesentwintigste positie op, ex aequo met de familie Brenninkmeyer van C&A. Dat hij bij het zakendoen weleens de grenzen van de legaliteit overschreed, de belastingen ontdook en graag politici voor zijn karretje spande, wordt er niet bij gezegd. Voor Kirch is dit slechts een te verwaarlozen detail. Maar wie wil beweren dat hij met deze staat van dienst niet geknipt zou zijn voor de schimmige glitterwereld van de Formule I?