Borst wil cholesteroverlagende medicijnen niet langer vergoeden voor rokers. Onacceptabel, vinden medici en politici. Toch past het voorstel van Borst in een trend van 'eigen schuld, dikke bult'.

Door onze redacteuren STEVEN DERIX en CLAUDIA KAMMER

ROTTERDAM, 16 FEBR. Of hij veel cholesterolverlagende medicijnen (statines) voorschrijft? Nou nee, zegt de Amsterdamse huisarts Willem Klaren. , ,Het aantal gevallen waarin ik cholesterolverlagende middelen geef, is in de praktijk erg klein. Er zijn niet veel mensen die ervoor in aanmerking komen." Dat lijkt vreemd, op het eerste gezicht. Hart- en vaatziekten vormen immers doodsoorzaak nummer één in Nederland. Teveel cholesterol in de bloedbaan vergroot de kans op hart- en vaatziekten. Uit onderzoek blijkt dat statines de kans op sterfte als gevolg van hart- en vaatziekten met ongeveer dertig procent verkleinen. Toch schrijft huisarts Willem Klaren naar eigen zeggen slechts in een enkel geval cholesterolverlagende middelen voor. Huisartsen beschikken over 'behandelprotocollen', tabellen waarin heel duidelijk staat aangegeven wanneer iemand met verhoogde cholesterol in aanmerking komt voor medicatie, legt Klaren uit. Als iemand rookt, is het gezondheidsrisico groter. Maar ook andere factoren spelen een rol, zegt Klaren: "Je kijkt naar de leeftijd , naar iemands bloeddruk, maar ook naar het gehalte hdl, 'goede cholesterol'. Maar als iemand suikerziekte heeft of een hartinfarct heeft gehad, dan schrijf je al bij een hele lage waarde medicijnen voor." Een huisarts die leeft volgens de letter van zijn behandelingsschema, zal dus in de praktijk niet al te vaak medicijnen voorschrijven, maar zijn patiënt vooral adviseren te stoppen met roken - nicotine heeft ook een cholesterolverhogend effect. "Uiteindelijk is stoppen met roken altijd beter dan het slikken van een pil met bijwerkingen", zegt Klaren. Maar niet alle huisartsen zijn zo terughoudend in het voorschrijven van statines als dokter Klaren. De toepassing van 'lipidenverlagende middelen' (cholesterol is een lipide, of vet) groeit explosief, zo constateert minister Borst (Volksgezondheid) deze week in een brief aan de Tweede Kamer. Op advies van de Gezondheidsraad stelt Borst dat mensen die roken, cholesterolverlagende middelen niet langer vergoed moeten krijgen. Statines zijn duur: het behandelen van een gemiddelde patiënt kost duizenden guldens per jaar. Volgens Borst kan aan deze kosten "niet voorbij gegaan worden", ,temeer daar bij een aanzienlijk deel van de patiëntenpopulatie het verhoogde risico het gevolg is van de zelfgekozen levenswijze (met name roken)."

Eigen schuld, dikke bult, zegt Borst. Wie niet van het roken af kan komen, kan moeilijk verwachten dat hij op kosten van de gemeenschap peperdure medicijnen krijgt verstrekt. Het is een controversieel standpunt. Een deel van de Gezondheidsraad wilde veel minder ver gaan dan de minister. En in de Tweede Kamer werd gisteren fel negatief gereageerd op het voorstel.

Minister Borst houdt te weinig rekening met de sociale omstandigheden waaronder mensen gaan roken, zegt G. Widdershoven, hoogleraar ethiek van de gezondheidszorg aan de Universiteit Maastricht. "Sociaal zwakkere groepen, de laagstverdienenden, zijn vatbaarder voor verslavingen. Ze hebben minder te kiezen dan wij denken. Borst heeft weliswaar gelijk dat zij cholesterolpatiënten wil aanspreken op hun eigen verantwoordelijkheid. Maar de overheid kan zichzelf niet ontslaan van de taak om de gezondheid van alle groepen, ook van rokers, te verbeteren. De redenering 'wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten' is iets te kort door de bocht."Het argument dat roken de samenleving veel geld kost, veegt Widdershoven resoluut van tafel. " Ons zorgstelsel is gebaseerd op solidariteit: gezonde mensen betalen mee aan de medische kosten die zieke mensen maken. Daar is niets mis mee. Je moet niet vergeten dat de meeste medische kosten worden gemaakt door mensen die een gezonde levensstijl hebben en daardoor langer blijven leven. De medische kosten van mensen die roken of die ongezond eten, zijn daarbij vergeleken marginaal."

Daarbij komt nog iets: het voorstel van Borst is volgens vele medische experts onuitvoerbaar. Van Widdershoven: "Een arts probeert altijd zo open mogelijk met zijn patiënten te praten. Als hij zou moeten controleren of iemand wel of niet rookt, dan zou het kunnen gebeuren dat de patiënt zijn slechte gewoonten voor hem verbergt. Nog afgezien van het probleem dat het moeilijk is om te controleren of iemand al dan niet rookt."

Ook Zorgverzekeraars Nederland voorziet uitvoeringsproblemen. "Om te beoordelen of mensen recht hebben op een vergoeding voor cholesterolpillen, zou je moeten controleren of ze roken. Dat is heel moeilijk en bovendien hebben wij daar geen capaciteit voor", aldus een woordvoerder.

Onacceptabel, onuitvoerbaar: de kans dat cholesterolverlagende middelen straks verdwijnen uit ziekenfonds, lijkt klein. Toch past het voorstel van Borst in een trend. De vraag of de samenleving moet meebetalen aan medische kosten die worden veroorzaakt door een ongezonde leefstijl van individuen, komt bijvoorbeeld terug in de WAO-discussie. De VVD vindt dat er een scheiding moeten worden gemaakt tussen mensen die ziek of arbeidsongeschikt raken door hun werk en mensen die in de WAO belanden door het beoefenen van gevaarlijke sporten. In het buitenland bestaan al gescheiden verzekeringsstelsels voor risque social en risque professionel. In Australië hebben chirurgen onlangs besloten rokers niet langer te behandelen.

Toch zal het wat betreft dokter Klaren niet zover komen. Hij vindt dat de zorg voor de patiënt uiteindelijk moet prevaleren. "In principe ben ik het eens met wat Borst zegt. Maar ik vind niet dat je kunt weigeren iemand te behandelen. Dat zou betekenen dat je rokers ook niet naar de longarts stuurt, of naar de cardioloog."

Zie ook:

Rokers krijgen pil niet vergoed (15 februari 2001)