De vulkaan Merapi gromt en bromt. Omwonenden moeten op hun hoede zijn, maar ook president Wahid kan zich zorgen maken. Als de Merapi trilt, wankelt ook de troon.

Door onze correspondent DIRK VLASBLOM

JAKARTA, 13 FEBR. Als de Merapi zo vervaarlijk gromt als dezer dagen, zeggen Javanen van de oude stempel, is dit een teken dat de troon wankelt. De eruptie van zaterdag, die de omringende gehuchten en stadjes bedekte met een dikke laag grijze as, mag gelden als een laatste waarschuwing. Als de vorst de rust niet herstelt, zijn de dagen van zijn koningschap geteld. Merapi, een 2.968 meter hoge kegel die oprijst uit de rijstvelden vijfentwintig kilometer ten noorden van de Javaanse koningsstad Yogyakarta, is de gevaarlijkste vulkaan van Indonesië en is al sinds mensenheugenis actief. De eerste beschreven uitbarsting dateert uit 1006, toen het boeddhistische heiligdom Borobudur werd bedolven onder een dikke laag vulkanische modder. Nadien is de Merapi eigenlijk nooit meer tot rust gekomen. Alleen al in de vorige eeuw kwamen bij vijfendertig erupties enkele duizenden mensen om het leven.

De Merapi is ook de best bewaakte vulkaan van Indonesië. Zes observatieposten van het Directoraat Vulkanologie, dat ressorteert onder het Ministerie van Mijnbouw en Energie, houden de berg nauwkeurig in de gaten. Met seismografen registreren waarnemers de hartenklop van de vulkaan, met kijkers controleren zij de lavastroom die op gezette tijden over de kraterrand gulpt en aan de hand van geodetische metingen bepalen zij de omvang van de lavakorst die zich op de vulkaanhelling heeft afgezet.

De vulkaankijkers in de post Babadan, tien kilometer ten westen van de krater, hebben het beste zicht op het fraaie monster. Zij komen al meer dan een maand nauwelijks aan slaap toe, want rond de jaarwisseling nam de activiteit van de vulkaan toe en op 10 januari ging alarmfase 2 in. Per etmaal stiet de berg enkele malen hete gaswolken en een verse stroom lava uit. Die magmastroom komt nog steeds niet verder naar beneden dan twee kilometer, maar de verzengende gaswolken reiken al tot zes kilometer van de krater. Alarmfase 2 betekent dat de mannen die in de smalle rivierdalen op de helling graven naar zwart zand, verzocht wordt hun werk te staken binnen een straal van zeven kilometer van de top. Dat vulkanische zand is door zijn hoge ijzer- en mangaangehalte zeer gewild in de bouw en de gravers verdienen goed geld. Pas zaterdag, toen de berg behalve magma en heet gas ook een zwarte aswolk tien kilometer de hemel inblies, namen zij de benen. Zondag, toen de berg even tot rust kwam, hebben zij hun gevaarlijke werk weer hervat. Sinds zaterdag is niettemin alarmfase 1 van kracht.

Volgens de oude Javaanse kosmologie is de energiehuishouding van het universum geïntegreerd. Turbulentie in de wereld van de mensen heeft gevolgen voor de natuur en vulkanische activiteit wijst op gebrek aan harmonie in de staat. Volgens aanhangers van de oude leer was het dan ook geen toeval dat de mislukte coup van 1 oktober 1965 en de daarop volgende massamoord onder communisten werd voorafgegaan door een sterk verhoogde activiteit van de Merapi. En de eruptie van januari 1997 zou een voorbode zijn geweest van de Aziatische economische crisis, die Indonesië het zwaarst trof.

Vulkanologen zijn het er nog niet over eens of Merapi's niesbui van afgelopen zaterdag een volwaardige eruptie was of dat alleen de lavakegel die zich de laatste maand heeft afgezet op de westelijke kraterrand, is ingestort. Hoe dat ook zij, inwoners van Dukun, het gehucht nabij de post Babadan, weten het zeker: de positie van president Wahid - die ginds als een halve heilige geldt - wordt ernstig bedreigd. Want Merapi gromt.