De Britse premier Tony Blair is zijn belangrijkste vertrouweling kwijt. Voor de tweede keer verlaat Peter Mandelson zijn regering.

Door onze correspondent HANS STEKETEE

LONDEN, 25 JAN. Peter Mandelson was bijna een jaar minister voor Noord- Ierland. Zijn aftreden, gisteren, heet een klap voor het vredesproces, dat zich in een gevoelige fase bevindt. Maar als premier Blair vannacht niet kon slapen, is het niet door Noord-Ierland. "Als de Derde Wereldoorlog uitbreekt is Peter de eerste die ik bel", heeft Blair ooit gezegd. Mandelsons vertrek laat een politiek vacuüm achter. In hem verliest Tony Blair een bondgenoot in het kabinet en een politieke vertrouweling van het eerste uur, de strateeg die Labour als eerste naar het centrum dwong en zo aan de wieg stond van de overwinning in 1997. Een komende campagne voor de verkiezingen, algemeen verwacht voor dit voorjaar, zal het zonder Mandelson moeten stellen. Want dat hij daar in een officiële rol aan kan deelnemen, lijkt uitgesloten. Zijn politieke carrière is na een achtbaanrit van drie jaar de facto voorbij.

"Ik heb mijn les geleerd", zei hij toen hij de eerste keer als minister moest aftreden. Dat was in december 1998, na een leugentje over een lening van een miljoen gulden om een huis te kunnen kopen. Maar nog geen jaar nadat Blair hem in oktober 1999 terughaalde van de strafbank overkomt Mandelson (47) hetzelfde. Dit weekeinde ontkende hij nog zich in 1998 persoonlijk te hebben bemoeid met een paspoortaanvraag voor een rijke Indiase zakenman en sponsor van de Millennium Dome, waarvoor hij als minister zonder portefeuille verantwoordelijk was. Gisteren moest hij die verklaring terugnemen, toen officiële documenten zijn geheugen hadden opgefrist. Hij had wel degelijk zelf de verantwoordelijke staatssecretaris voor immigratiezaken gebeld om te vragen of wapenhandelaar Srichand Hinduja een kans maakte op het Britse staatsburgerschap, zei Mandelson bij nader inzien.

Misschien heeft hij inderdaad geen druk uitgeoefend, zoals hij volhoudt. De hele affaire speelt bovendien vóór zijn eerste aftreden. Maar Blair en zijn woordvoerder Alastair Campbell, die Mandelsons eerste versie openlijk had gesteund, voelden zich bedrogen. De zaak laten doorzieken in de aanloop naar de verkiezingen was geen optie.

Blair heeft nu eenmaal beloofd dat zijn regering 'witter dan wit' zal zijn en Mandelson bleek opnieuw een wandelend kruitvat. Gisteren bewees de premier dat hij ook tegen vrienden meedogenloos kan zijn.

Peter Mandelson stond bekend als Prince of Darkness, de grootmeester van de spin, de propagandaoorlog die Labour opnieuw verkiesbaar hielp maken. Maar zijn eigen imago in de media behandelde hij verkeerd. Volgens Derek Draper, Mandelsons voormalige woordvoerder, komt dat door een weeffout in zijn karakter. Bovenmodale ambitie en zijn verslaving aan het cocktailcircuit benevelen zijn gezond verstand. "De normen die hij anderen oplegt, ontbreken bij hemzelf", zei Draper. "Als hij rijke, belangrijke mensen tegenkomt krijgt hij starry eyes en slappe knieën."

Blair heeft dat lang door de vingers gezien om Mandelsons onmiskenbare talenten, zei Andrew Rawnsley, auteur van een geruchtmakend boek over New Labour, gisteravond tegen de BBC. "Mandelson was een drug waarvan ook Blair zijn dagelijkse fix nodig had." In een bloedstollend parlementair vragenuurtje noemde oppositieleider William Hague Blairs beroepsmatige afhankelijkheid van Mandelson "een monumentale vergissing". Met leedvermaak zag de Conservatieve partij een van zijn gevaarlijkste tegenspelers sneuvelen. Notabene in een affaire die begon in de linkse zondagskrant The Observer. De premier zei dat Hague zich verlaagde door tegen een lijk te trappen. Niettemin maakt hij nu somber de inventaris op. In Mandelson verliest Blair zijn belangrijkste klankbord en kompas. Een koele tacticus in Noord-Ierland. En een ambassadeur voor Britse toenadering tot Europa. Want regelmatig kwam Mandelson over uit Belfast om zakenlieden, bestuurders of intelectuelen op te warmen voor een zelfstandige Europese defensiemacht of de onvermijdelijkheid van Britse toetreding tot de gemeenschappelijke munt, de euro.

Binnen het kabinet raakt Blair meer kwijt dan alleen een medestander tegen de eurosceptische factie. Met Mandelsons vertrek verschuift de balans in het voordeel van John Prescott, de vice-premier die oude partijwaarden vertegenwoordigt. Hij wist zijn vreugde over Mandelsons zelfmoord gisteren briljant te verbergen. Mandelson was medearchitect van de 'Derde weg', de politiek van het midden die 'Old Labour' mengde met Thatcheriaans erfgoed. Of het mengsel gaat schiften, moet blijken. Gordon Brown, minister van Financiën, vergoot ook krokodillentranen. Hij denkt nog steeds dat hij zonder Mandelsons rol als kingmaker na de dood van Labourleider John Smith in 1994 nu zelf premier was geweest. Een nieuw hoofdstuk in de machtsstrijd tussen Blair en Brown is niet uitgesloten.

In de ogen van collega's en de achterban van zijn partij personifieerde hij alle slechte kantjes van New Labour, schreef Arthur Rawnsley. Zoals toen hij een gehoor van zakenlieden in Californië voorhield dat New Labour "intens relaxt is over mensen die smerig rijk worden." Velen zagen hem als een arrogante, ijskoude manipulator. Zelfs Mandelsons eigen assistent noemde hem de sinister minister. Tegelijkertijd kon hij charmant en geestig zijn. En onzeker, zoals bleek uit de onhandigheid waarmee hij probeerde zijn homoseksualiteit uit het nieuws te houden - nog een kwestie die juist daardoor een nieuwsitem werd.

Toen Mandelson gisteren in Downing Street zijn besluit bekend maakte, zei hij zich te verheugen op een leven zonder media-aandacht, buiten én binnen de politiek. Dat laatste lijkt ondenkbaar voor de man die ooit als kansrijk opvolger van Robin Cook (Buitenlandse Zaken) gold. Maar wat hij moet buiten de schijnwerpers van Westminster, waaraan hij verslaafd was, is ook niet duidelijk. Mandelson is even heel erg werkeloos. Alleen Winston Churchill maakte twee keer een come back, maar daar was wel een wereldoorlog voor nodig. De Tweede.

Zie ook:

Rol sinister minister Mandelson definitief uitgespeeld (24 januari 2001)

( a d v e r t e n t i e s )