NIEUWSSELECTIE 
 KORT NIEUWS 
 RADIO & TELEVISIE 
 MEDIA 

S e l e c t i e

J.M. BIK
De spectaculairste val in de Nederlandse naoorlogse politieke geschiedenis is die van mr. W. Aantjes, die 7 november 1978 aftrad als fractieleider van het CDA in de Tweede Kamer. Dat deed hij nadat was gebleken dat hij sinds het einde van de oorlog had verzwegen dat hij, tewerkgesteld als postbode in het Oost-Duitse Güstrow, zich najaar 1944 bij de SS in Hamburg had aangemeld om terug te kunnen keren naar Nederland. Daarmee was het politieke doodvonnis een feit van een "gereformeerde bonder" uit Bleskensgraaf die in 1959 debuteerde in de toenmalige ARP in de Tweede Kamer en daar in twintig jaar zó naar links opschoof dat hij, terecht of niet, een externe darling - misschien zelfs een 'nuttige idioot' - van progressief Nederland werd.

Vanavond is de nu 78-jarige oud-politicus de hoofdpersoon in een eigensoortige aflevering van de VARA-serie Het zwarte schaap. Onder de 'witte schapen' die na ruim 22 jaar op de affaire terugkijken zijn de toenmalige (geestverwante) premier Van Agt en zijn minister van Onderwijs, Pais, die verantwoordelijk was voor het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie dat destijds op grond van geruchten en vertrouwelijke tips een onderzoek instelde naar Aantjes' gedrag in de oorlog. Dat RIOD-directeur L. de Jong daarmee bezig was lekte uit door een loslippigheid van zijn vrouw naar het Nieuwsblad van het Noorden, zodat De Jong met instemming van het kabinet-Van Agt, en nog voor zijn onderzoek was afgerond, een persconferentie gaf die als politieke executie functioneerde. De letters 'SS' waren daarvoor al genoeg, destijds gold immers nog de notie dat 110 procent van de Nederlanders in de oorlog verzetswerk deed.

De kwestie-Aantjes wordt vanavond nog net niet een kwestie-De Jong, maar de compassie met de gevallen politicus is wel bijna even groot als de kritiek op De Jongs toenmalige rol als "aanklager én rechter". Van Agt, die zich vorig jaar al in een beklemmend tv-tweegesprek met veel mea culpa's met Aantjes had verzoend, noemt hem nu "schrander, ideologisch bevlogen" en "een van de begaafdste naoorlogse politici". De Jong heeft in zijn perconferentie van 6 november 1978 "een stuk theater" opgevoerd, vindt Van Agt. Pais betwijfelt of het wel toeval was dat Aantjes zó, en zó snel, ten val kwam en zijn " leven verwoest zag". Voor Pais staat vast dat er nooit zulke problemen zouden zijn ontstaan als Aantjes na de oorlog zelf opening van zaken, inclusief de letters 'SS', gegeven zou hebben. Maar daar zat hem juist de kneep. Dat brengt journalist K. Lunshof (de Telegraaf) als enige, correct toegespitst, onder woorden. Zonder de verzwijging van die twee letters zou Aantjes het in de ARP, en later in het CDA, nooit tot een prominente positie hebben gebracht, aldus Lunshof, en dus ook niet zo diep hebben kunnen vallen.

Kon Aantjes als politicus wel een vrij man zijn, als er een groepje Nederlanders was (ARP'ers) die van die letters 'SS' en van zijn sympathie als (heel) jonge man voor de NSB meenden te weten en die hem zeker niet "in de buurt van de Koningin" wilden zien? Nee, vrij was hij niet, zoals blijkt uit geweigerde ministerschappen in '67 en '77, wat in '77 nog van belang was voor de mislukte formatie van een tweede kabinet-Den Uyl. Maar dergelijke ingewikkeldheden mijdt Het zwarte schaap vanavond hartelijk.

Het zwarte schaap, Ned.3, 21.08-22.00u.

( a d v e r t e n t i e s )