De paus is door zijn ouderdom en reislust de greep op het Vaticaan kwijt, zei de Bredase bisschop Muskens. De bisschop is niet de eerste die hierover klaagt.

Door onze correspondent MARC LEIJENDEKKER

ROME, 11 JAN. Iedere paus kent het gevaar van de curie, de ministeries van het Vaticaan. Het is een machtig bestuursapparaat, efficiënt omdat het relatief klein is. Maar het is ook een verzameling oude mannen die soms lijkt te leven voor intriges. Wie deze bureaucratische machine onder controle houdt, kan veel bereiken. Maar als de wil en/of de energie daarvoor ontbreken, gaat de curie haar eigen, grillige weg. Paus Johannes Paulus II geldt als iemand van de discipline. Hij bepaalt wat er moet gebeuren, de curie voert uit. Daarom is het nooit zo opgevallen dat de paus relatief weinig aandacht heeft besteed aan het bureaucratische apparaat. Reizen, de kerk naar de gelovigen toebrengen, daar heeft steeds zijn eerste prioriteit gelegen. En daarbij heeft hij bewust het risico genomen dat de curie tijdens zijn afwezigheid haar eigen weg ging. Lang heeft de paus door zijn tomeloze werklust en zijn autoritaire opvatting over leiderschap de indruk gewekt dat de curie deed wat hij wilde. Maar sinds hij in de jaren negentig serieuze problemen kreeg met zijn gezondheid, kon hij dat beeld steeds minder waarmaken. De Belgische kardinaal Daneels, een vertrouweling van de paus, waarschuwde drie jaar geleden al: "De curie moet in haar rol blijven: instrument van de paus en niets meer. Ik begrijp dat de paus niet alles kan volgen, hij reist, moet voor de (lokale) Kerken zorgen en kan niet heel het bestuurlijke proces volgen. Maar voorkomen moet worden dat de curie verandert in een commandocentrum. De paus zelf heeft zich daar zaterdag nog over uitgelaten. In zijn pastorale brief Novo Millennium Ineunte (Aan het begin van een nieuw millennium) schrijft hij dat op het gebied van de curiehervorming "nog veel te doen blijft". Al decennialang ervaren veel katholieken de curie als een conservatieve rem. Tijdens het Tweede Vaticaanse Concilie, begin jaren zestig, werden er felle aanvallen gedaan op de curieprelaten in Rome. Zij werden ervan beschuldigd modernisering van de katholieke kerk tegen te houden en buitengewoon ouderwetse ideeën te koesteren.

Of de recente afwijzende reactie van het Vaticaan op de plannen van het bisdom Breda voor een eigen synode laat zien dat de paus niet meer honderd procent de baas is, staat nog te bezien. De paus heeft wel bisschoppensynodes georganiseerd, maar de kritische woorden die daar werden gesproken, bleven binnenskamers. Hij heeft bij herhaling duidelijk gemaakt dat hij niet gelooft in een collegiaal bestuursmodel. Maar de manier waarop de synode is afgewezen, na aanvankelijk te zijn gesteund door hoge kerkelijke leiders, laat zien dat Rome niet meer met één stem spreekt. Dat is de afgelopen tijd vaker gebeurd. Een aantal kardinalen zoekt naar goede startposities voor een conclaaf, als er een nieuwe paus gekozen moet worden - nadenken over een conclaaf is gezien de leeftijd van Johannes Paulus, tachtig jaar, onvermijdelijk. En soms is dat reden om standpunten in te nemen die afwijken van de pauselijke lijn. Het Vaticaan is in veel opzichten als het Kremlin vroeger in de Sovjet-tijd: naar de details van de machtsstrijd achter de hoge muren kan je alleen maar gissen. Maar één man komt in veel verhalen terug: kardinaal Joseph Ratzinger, de machtige prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer. Ratzinger was een van degenen die bedenkingen hadden tegen het verlangen van de paus om in maart vorig jaar een veelomvattend mea culpa uit te spreken voor fouten die de katholieke kerk in het verleden heeft gemaakt. Dat de bewoordingen zwakker waren dan verwacht, wordt op het conto van Ratzinger geschreven. Er zijn de afgelopen jaren wel meer tekenen van meningsverschillen binnen het Vaticaan geweest. Ook al heeft de paus een enorme geestkracht, zijn leeftijd wordt daarbij onvermijdelijk een factor. Kun je als 80-jarige met de ziekte van Parkinson nog zo'n complexe en veeleisende taak vervullen als het besturen van een wereldkerk? Daar zouden we eens over moeten praten, zegt bijvoorbeeld de invloedrijke Duitse bisschop Karl Lehmann. Maar de curie wil er niet aan.

Zie ook:

Muskens: 'Het Vaticaan is bang en onvoorspelbaar' (10 januari 2001)

( a d v e r t e n t i e s )