Het ingrijpen door de Turkse autoriteiten tegen hongerstakende gevangenen heeft misschien een korte- termijnoplossing geforceerd. Maar de kosten zijn hoog.

Door onze correspondent BERNARD BOUWMAN

ISTANBUL, 19 DEC. Gevechtswagens, paramilitaire politie - met harde hand grepen de Turkse autoriteiten vanmorgen in bij ongeveer 20 gevangenissen, waar al sinds meer dan vijftig dagen een hongerstaking wordt gehouden uit protest tegen een hervorming van de penitentiaire inrichtingen. Op Turkse televisiestations werd enige malen met verbazing opmerkingen gemaakt over de hoeveelheid materieel die de autoriteiten inzetten bij de actie. Het ingrijpen zelf daarentegen wekte nauwelijks verbazing. Sinds vrijdag werd er immers niet meer onderhandeld tussen de autoriteiten en de hongerstakers. En nu de stem van het overleg zweeg, was het duidelijk dat de wapens vroeg of laat zouden gaan spreken.

De hongerstaking in Turkije, die nu door het ingrijpen van de autoriteiten voorlopig afgerond lijkt, draaide om de zogeheten F-type gevangenissen. In deze nieuwe penitentiaire inrichtingen delen ten hoogste drie gedetineerden een cel en zou er een einde komen aan de huidige situatie waarin soms wel honderd gedetineerden samen op grote slaapzalen verblijven. Volgens de autoriteiten is de hervorming noodzakelijk omdat de grote slaapzalen onder controle staan van groepen politieke extremisten (en soms ook de maffia) en mede daardoor een haard zijn van aanhoudend geweld. De hervorming, zo liet mening overheidsfunctionaris weten, heeft geen ander doel dan de rust in de gevangenissen te herstellen, de gedetineerden een leefbaarder leven te geven en zo het Turkse gevangeniswezen op een 'Europees' peil te brengen.

Met name politieke gevangenen hadden echter een heel andere kijk op de zaak. Volgens hen was de hervorming een uitvloeisel van de anti- terreurwet uit 1991 en had zij met name tot doel om politieke gevangenen te isoleren en mentaal te breken. Ook waren zij het oneens met het regime dat in de nieuwe gevangenissen zou gelden: bij goed gedrag worden gevangenen 'beloond' met bijvoorbeeld een extra uurtje in de bibliotheek maar bij slecht gedrag (en vasthouden aan je politieke denkbeelden is, aldus hun advocaten, eigenlijk per definitie slecht gedrag) zou de gedetide eigenlijk altijd in zijn cel zit ten. Veel politieke gevangenen vreesden ook voor hun fysieke veiligheid. Op grote zalen, zo zeiden ze, kunnen onze kameraden ons helpen als de bewaking ons mishandelt, maar in cellen kunnen cipiers doen wat ze willen zonder dat er een haan naar kraait.

Toen ook een groot aantal artsen en advocaten zich tegen de hervorming uitsprak besloten de autoriteiten onlangs om deze uit te stellen tot er een "maatschappelijke consensus" over de kwestie wordt bereikt. Voor de hongerstakers was dat echter niet voldoende. In 1996, bij een eerdere hongerstaking, kwamen de autoriteiten ook met allerlei toezeggingen maar daar zijn er uiteindelijk maar bitter weinig van uitgevoerd, zo lieten zij via hun sympathisanten weten.

In een laatste poging de impasse te doorbreken ging onder andere een comité van intellectuelen, onder wie de schrijvers Yasar Kemal en Orhan Pamuk, aan het werk. Maar afgelopen vrijdag werd duidelijk dat ook dezen geen doorbraak konden forceren. De Turkse autoriteiten, die terdege beseften dat deze hongerstaking uiterst nadelig was voor het imago van dit land, besloten daarop in te grijpen voordat hongerstakers als gevolg van hun actie zouden overlijden.

Vooralsnog lijkt het ingrijpen een succes voor de autoriteiten, maar zeker op langere termijn zijn er ook hoge kosten aan verbonden. De actie van nu immers werd extra grimmig omdat de politieke gevangenen het gevoel hadden dat de autoriteiten hun toezeggingen uit 1996 niet waren nagekomen en dus eigenlijk nauwelijks een betrouwbare gesprekspartner waren. Dat wantrouwen wordt door het ingrijpen van vandaag alleen nog maar versterkt. Bij een volgende actie zullen de politieke gevangenen daarom waarschijnlijk naar nog zwaardere actiemiddelen gaan grijpen. De Turkse autoriteiten wonnen vanmorgen een slag, maar de oorlog om de gevangenissen is nog lang niet voorbij.

( a d v e r t e n t i e s )