Vreugde en tranen na 'rapport' Brussel

De Oost-Europese kandidaat- leden van de EU reageren even gedifferentieerd over het voortgangsrapport van de Europese Commissie als dat rapport hen beoordeelt.

Door onze correspondent RENÉE POSTMA

BOEDAPEST, 9 NOV. Hongarije en Polen jubelen, Tsjechië weet niet goed of het moet lachen of huilen, Slovenië en Slowakije houden zich op de vlakte, Bulgarije en Roemenië voelen zich gekrenkt. Het voortgangsrapport van de Europese Commissie is niet voor alle kandidaat-lidstaten geworden wat ze zich ervan hadden voorgesteld.

In dertien dikke rapporten tekent de Commissie precies op welke vorderingen de kandidaat-lidstaten het afgelopen jaar hebben gemaakt. De Commissie onderscheidt economisch gezien verschillende groepen. Cyprus en Malta zijn rijp voor de EU, Estland, Hongarije en Polen bijna rijp, Tsjechië en Slovenië iets minder rijp, Letland, Litouwen en Slowakije op de goede weg (maar nog een eind te gaan), Bulgarije moet nog heel ver gaan en Roemenië is de trieste hekkensluiter met "te weinig vorderingen". Hongarije jubelt omdat het gekregen heeft wat het wilde. "Dit is het beste rapport dat we ooit gekregen hebben", reageerde János Martonyi, minister van Buitenlandse Zaken. Het land zit samen met Estland en Polen in de eerste groep en heeft het gevraagde houvast gekregen over hoe het nu verder moet met de onderhandelingen in de vorm van de 'routebeschrijving'. Bovendien heeft Hongarije de zekerheid gekregen dat het land zich geen zorgen hoeft te maken over Polen. Boedapest was bang dat Polen op zich zou laten wachten en daarmee de hele uitbreiding in gevaar zou kunnen brengen. Maar Polen zit dus ook in de groep van koplopers. De zucht van verlichting was in heel Midden-Europa te horen. Vorig jaar was de Commissie nog buitengewoon kritisch geweest over de Poolse vorderingen. Het afgelopen jaar werd herhaaldelijk gespeculeerd over het achterop raken van Polen. Vorige week durfde Jacek Saryusz-Wolski, de gedreven coördinator achter de toetreding, niet te geloven dat de Commissie Polen bij naam en toenaam in de eerste groep zou noemen. Maar dat deed de Commissie dus wel en de Poolse inspanningen van het afgelopen jaar werden aldus beloond.

In een commentaar schrijft het dagblad Rzeczpospolita vandaag dat de inspanningen aan Poolse kant zin hebben gehad en dat "het Westen eindelijk begrijpt dat uitbreiding van de Europese Unie zonder Polen niet mogelijk is". Hongarije, Polen en Estland feliciteren zichzelf dat ze in de eerste groep zitten - Tsjechië mokt dat het in de derde groep zit. Het heeft zich het afgelopen jaar net zo ingespannen als Polen om verloren terrein in te halen en dacht daar eveneens voor beloond te worden. Het Tsjechische rapport is inderdaad positiever dan het vorige, maar terug in de kopgroep is het land nog niet. Pavel Telicka, de Tsjechische onderhandelaar, is ronduit teleurgesteld: "Ik zie geen enkel argument voor onze beoordeling."

Het toonaangevende dagblad Mlada Fronta Dnes zegt het minder diplomatiek. " Als het gaat om onze wetgeving en hervorming van de rechterlijke macht, dan heeft Brussel gelijk dat we achterliggen. Maar er is geen Tsjech die zal geloven dat de markteconomie hier minder sterk is dan in Polen, of dat Hongarije wat dat betreft verder is dan Slovenië. Wie dit beweert maakt zichzelf belachelijk. Dat heeft de EU gedaan." Het linkse dagblad Pravo vraag zich zelfs af of het rapport een "gemene truc is van Brusselse bureaucraten om alibi's te vinden om de toetreding van nieuwe lidstaten op de lange baan te schuiven".

Ook Bulgarije vindt dat het beter verdiend had. President Stojanov zei dat het rapport lang niet alle prestaties van zijn land had bekeken. Ook premier Kostov was het niet eens met de conclusie van de Commissie dat zijn land nog geen echte markteconomie zou zijn. Bulgarije kreeg met name harde kritiek voor het feit dat 'corruptie een groot probleem blijft' en 'de rechtsstaat ver achter blijft bij de standaard van de EU'.

Roemenië dat in de rangorde van de Commissie nog ver achter Bulgarije werd geplaatst, laat de kritiek gelaten over zich heenkomen. Premier Isarescu reageerde plichtmatig dat zijn land alles zal doen om de achterstand in te halen. Eind deze maand kiest Roemenië een nieuwe president en een nieuw parlement. Alles wijst er op dat de hervormer Isarescu zal verliezen van de ex-communist Ion Iliescu. Die heeft al gezegd dat hij een deel van de hervormingen en privatiseringen die de laatste jaren zijn doorgevoerd, zal terugdraaien. Roemenië weet zelf het beste dat het ver achter ligt.

'De voordelen van de uitbreiding zijn er al'

De Europese Commissie bracht gisteren verslag uit over de voortgang die kandidaatlidstaten maken bij hun aanpassingen aan het Brusselse regime. Verantwoordelijk commissaris Günter Verheugen: 'De kandidaten zijn allemaal heel zenuwachtig'.

Door onze correspondent BEN VAN DER VELDEN

BRUSSEL, 9 NOV. Van één ding is Europees commissaris Günter Verheugen overtuigd. Er komt begin december in Nice zeker een akkoord over hervorming van Europese Unie, zodat zij vanaf 2003 geschikt is voor uitbreiding met nieuwe lidstaten. Daar wil hij wel "een fles oude Bokma" op zetten. Jenever? Al gauw praat de voor de uitbreiding verantwoordelijke Duitse eurocommissaris niet meer over de problemen in de onderhandelingen met kandidaatlanden uit Midden- en Oost-Europa, maar over zijn Nederlandse oom die in een Schiedamse stokerij werkte en over zijn afkeer van bessenjenever. Een zijpad slaat Verheugen (56) moeiteloos in. De voormalige secretaris-generaal van de Duitse liberalen en latere partijmanager van de Duitse sociaal- democraten, haalt graag even uit naar de "burgerlijke" Groenen of de christen-democratische gedachten over Leitkultur in Duitsland. Over de aanpassing van voormalige communistische landen aan de normen en wetten van de EU praat hij gedreven. Gisteren bracht de Europese Commissie de door Verheugen voorbereide jaarlijkse beoordeling van de voortgang in de kandidaatlidstaten uit. Hij rekent erop dat de Europese regeringsleiders volgende maand in Nice instemmen met zijn 'strategische plan' voor de EU-uitbreiding.

U wilt dat de onderhandelingen verder volgens een vastgesteld tijdpad verlopen. Maar sommige lidstaten, zoals Frankrijk, willen zich nog niet aan data binden.

Verheugen: "Wij hebben in onze voortgangsrapportages precies beschreven in hoeverre elke kandidaatlidstaat voldoet aan de toetredingseisen. Op basis van deze gegevens geloof ik dat de onderhandelingen met de meest gevorderde kandidaten in de loop van 2002 afgesloten kunnen worden. Daarbij ga ik er van uit dat we ons strikt aan de regels houden, zodat de betrokken kandidaten de politieke en economische toetredingseisen hebben vervuld en het acquis communautaire, dat is de hele EU- wetgeving, in hun nationale wetgeving hebben overgenomen. De Commissie gaat uit van twee data, die ook Frankrijk heeft onderschreven: eind 2002 moet de hervorming van de Unie gereed zijn om nieuwe lidstaten te kunnen verwelkomen, en in de loop van volgend jaar moeten de onderhandelingen met alle kandidaten worden uitgebreid tot alle 31 hoofdstukken waarin we de hele Europese wet- en regelgeving hebben verdeeld. In deze opzet kunnen we eind 2002 toetredingsverdragen ondertekenen met landen die aan alle eisen voldoen."

Hoe snel kan de EU eigenlijk nieuwe lidstaten opnemen?

"De Commissie houdt zich strikt aan het principe dat de voortgang in elk land afzonderlijk wordt bekeken. Daaruit volgt automatisch dat op het ogenblik niets voorspeld kan worden over een eventueel toetredingsscenario van meer landen tegelijk. Momenteel hebben twee kandidaten, Roemenië en Bulgarije, een streefdatum voor toetreding na 2005. Tien landen geloven dat ze het voor 2005 kunnen halen. Zij kunnen die positie dus tussen 2003 en 2005 bereiken."

Is de EU zelf op tijd hervormd?

"Ja, de EU is bijna gereed. Vorig jaar zijn de financiële voorwaarden geregeld tijdens de top in Berlijn. Nu resten nog de institutionele hervormingen waarover de regeringsleiders in Nice moeten besluiten. Ik ga er van uit dat dat een succes wordt."

En als het geen succes wordt?

Dan bestaat het gevaar dat het hele uitbreidingsproces wordt vertraagd. Dat zou politiek gevaarlijke gevolgen kunnen hebben en zeer moeilijk in te schatten reacties in de kandidaat-landen teweeg kunnen brengen. De kandidaten zijn allemaal heel zenuwachtig. In de Europese Unie realiseert men zich dikwijls niet dat de kandidaten al acht jaar bezig zijn zich voor te bereiden op toetreding. Ik begrijp dat ze een keer licht aan het einde van de tunnel willen zien. Hoe lang kunnen deze landen hun bevolking nog blijven zeggen dat ze nog dit en ook nog dat moeten doen."

Er is veel pessimisme over 'Nice'.

"Alle EU-regeringen zeggen dat een succes van Nice beslissend is voor het uitbreidingsproces. Een compromis kan op het laatste ogenblik worden bereikt. Misschien wordt het resultaat niet honderd procent bevredigend, maar dat kan altijd gebeuren."

Onder de EU-bevolking bestaat weinig enthousiasme over de uitbreiding. Er wordt meer gesproken over risico's van criminaliteit en immigratie dan over het doel van politieke stabiliteit.

"Een probleem is dat de grootste voordelen van de uitbreiding er al zijn. We hebben politieke stabiliteit in Midden- en Oost-Europa. De economische integratie is al zeer ver gevorderd. Er zijn kandidaten die zeventig procent van hun buitenlandse handel met de EU hebben. Maar er is onder de bevolking een verschrikkelijk gebrek aan informatie. De publieke opinie in veel EU-lidstaten heeft een negentiende eeuwse voorstelling van het beschavingsniveau in de kandidaatlanden. Daarom starten we binnenkort met een informatiecampagne. "

Maar het uitvoeren van de EU-wetgeving in de kandidaat-landen verloopt moeizaam. Kijk naar de problemen die Polen heeft met de hygiënische eisen voor slachthuizen.

"Alle kandidaten, met uitzondering van Turkije, voldoen aan de politieke voorwaarden voor toetreding. Ik weet zeker dat een heel aantal kandidaten binnen twee jaar aan de economische eisen voldoet. Maar we hebben overal problemen met de uitvoering van wetgeving, omdat de kwaliteit van de administratie nog te wensen overlaat, het rechtssysteem nog niet voldoende is ontwikkeld en omdat de bestrijding van corruptie en economische criminaliteit nog ondermaats is. Het is niet eenvoudig om in voormalige communistische samenlevingen een bestuurssysteem op te bouwen dat voldoet aan de eisen van een democratische rechtsstaat. Dat kost nu eenmaal tijd."

De controle van de toekomstige oostgrens vormt ook een probleem.

"De kandidaatlanden werken eraan om de grens te controleren volgens onze eisen. Veel moeilijker is om te voorkomen dat de nieuwe oostgrens van de Unie Europa opnieuw gaat verdelen, als het ware een nieuwe muur wordt. We moeten een veilige grens hebben en tegelijkertijd samenwerken met de Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland."

Roemenië en Bulgarije hebben de meeste problemen.

"In Bulgarije is politieke stabiliteit bereikt en is veel vooruitgang. In Roemenië is de vooruitgang helaas onvoldoende. Van dat land verwachten wij meer inspanningen bij de uitvoering van het macro- economisch stabiliseringsprogramma. Hierbij moet echter wel worden aangetekend dat de uitgangspositie van Roemenië in moreel, politiek en economisch opzicht veruit het slechtst was in vergelijking met de andere Oost-Europese kandidaten. Serieuze hervormingen zijn daar ook later op gang gekomen."

Stevige kritiek EU op Turkije

Door onze correspondent
BRUSSEL, 9 NOV. De Europese Commissie heeft stevige kritiek op Turkije waar de situatie met de rechten van de mens ondanks toezeggingen niet is verbeterd. De Commissie wil dat Turkije net als andere kandidaat- lidstaten een partnerschap voor toetreding aangeboden krijgt. Dat biedt een land financiële steun om te voldoen aan de criteria voor toetreding.

Turkije voldoet nog lang niet aan de eisen die gesteld worden voordat daadwerkelijk over toetreding kan worden onderhandeld. Volgens de Commissie functioneert in het land de markteconomie niet naar EU maatstaven en is er nog geen macro-economische stabiliteit bereikt. Eurocommissaris Verheugen (Uitbreiding) zei gisteren in het Europees Parlement zich zorgen te maken over het gebrek aan respect voor de rechten van de mens en de grondwettelijk vastgelegde rol van het leger in het politieke leven in Turkije.

In het partnerschap dat de Commissie wil aanbieden is precies aangegeven welke politieke hervormingen Turkije moet doorvoeren om aan de voorwaarden van lidmaatschap te voldoen. Daartoe behoren grondwettelijke garanties voor vrijheid van meningsuiting, vergadering en religie, afschaffing van de doodstraf, een verbod van foltering, aanpassing van de rol van het leger aan de spelregels van een democratische samenleving, opheffing van de uitzonderingstoestand in het zuidoosten van het land en bescherming van de culturele rechten van etnische minderheden. Tot zover onze correspondent. Turkije heeft de commentaren van de EU voorzichtig verwelkomd. De Turkse vice-premier, Mesut Yilmaz, zei gisteren dat "er wat moeilijkheden zijn die we vooraf al hadden vermoed. Maar ik denk dat we die zullen overwinnen". De Turkse pers schrijft vandaag dat het nu tijd is voor een debat over de vraag of Turkije inderdaad tot de EU wil toetreden. "Zo ja, dan moeten we nú aan het werk gaan", aldus de krant Radikal. De pro- Koerdische pers toont zich ambivalent. Zij is tevreden over op oproep tot bescherming van culturele rechten. Het ontbreken van enige expliciete verwijzing naar de Koerden, valt hier echter slecht. Gebruik van de woorden Koerd of Koerdisch zou zonder twijfel tot een boze reactie van de Turkse autoriteiten hebben geleid. (Reuters)

Zie ook:

Geen uitbreiding van Unie voor 2004 (9 november 2000)

( a d v e r t e n t i e s )