De rechtbank oordeelde dat hulp bij zelfdoding aan oud-senator Brongersma gerechtvaardigd was. Hoe oud moet iemand zijn om uitzichtloos te lijden?

Door onze redacteur MARGRIET OOSTVEEN

ROTTERDAM, 31 OKT. Zorvuldigheid, ondraaglijkheid en uitzichtloosheid. Dat zijn de voornaamste criteria waarmee wordt vastgesteld of hulp bij zelfdoding gerechtvaardigd is. Gisteren oordeelde de Haarlemse rechtbank dat huisarts P. Sutorius zorgvuldig had gehandeld toen hij oud-PvdA-senator E. Brongersma's verzoek om hulp bij euthanasie honoreerde. Hij had een andere huisarts en een psychiater geconsulteerd, die tot een zelfde oordeel kwamen. Brongersma "leed aan het leven" en snakte naar het einde. Hij was 86, familieleden en vrienden om hem heen stierven, hij had het gevoel dat de dood hem vergeten had en vond verder leven ondraaglijk.

Wat is ondraaglijk? In 1984 oordeelde de Hoge Raad in de zaak van een 95-jarige vrouw dat ondraaglijk lijden ook kan bestaan in 'toenemende ontluistering'van een leven. De vrouw was geen terminale patiënt, leed geen ondraaglijke pijn, maar kon het niet langer verdragen door haar ongeneeslijke handicaps afhankelijk te zijn .

In 1994 volgde een arrest van de Hoge Raad in de zaak-Chabot. Psychiater B. Chabot hielp een 50-jarige vrouw bij zelfdoding die leed aan een psychiatrische aandoening. Fysiek was ze gezond. Hier oordeelde de Hoge Raad dat "de oorzaak van het lijden niet afdoet aan de mate waarin dat lijden wordt ervaren". Die laatste zinsnede is cruciaal in de zaak- Brongersma. De Haarlemse rechtbank borduurde hier als het ware op voort door als uitgangspunt te nemen: "de mate waarin het lijden wordt ervaren door de betrokkene zelf." Want ondraaglijk lijden, oordeelde de rechtbank, is een subjectieve ervaring. Objectief getoetst kan hooguit worden of dat ondraaglijk lijden ook uitzichtloos is. En bij Brongersma was dat volgens de rechtbank het geval. Een hoge leeftijd biedt weinig uitzicht op een beter leven.

Zijn de grensen van de uitzichtloosheid van het lijden hiermee opgerekt? Ja, meent de vereniging van artsen KNMG. Woordvoerder Paul de Vries: "Je wordt als arts geconfronteerd met iemand die zegt: ik zie het niet meer zitten. Er is geen medische noodzaak, een arts wordt gereduceerd tot een doorgeefluik voor zelfdoding."

Nee, zegt I. De Beaufort, hoogleraar medische ethiek aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit. "Ik denk dat de leeftijd van een persoon een onmiskenbaar onderdeel is van de uitzichtloosheid van diens situatie." De Beaufort zei dat ook als getuige-deskundige in de zaak-Brongersma. Ze erkent dat nu de vraag kan zijn hoe oud iemand moet zijn voordat zijn leeftijd een rol mag spelen bij de uitzichtloosheid van diens lijden. Brongersma was 86. Maar wat als een 78-jarige hetzelfde voelt? Of iemand van 70, 65? De Beaufort: "Dit was echter niet iemand die alleen maar het leven moe was. Brongersma leed daar echt onder. Ja, in theorie kan dat ook bij een 45-jarige het geval zijn. Maar in de praktijk verwacht ik niet dat het snel zal voorkomen. Voor Brongersma was het leven echt voltooid, en die beperkte levensverwachting heeft natuurlijk alles te maken met het lijden. Dat kun je niet zomaar uit elkaar halen."

Hoe ver gaan we om te bepalen of iemand oud genoeg is? Psychiater Chabot parafraseert de voormalig vice-president van de Hoge Raad, H. Drion, die pleitte voor een pil waarmee ouderen desgewenst zelf hun leven kunnen beëindigen: "Drion zei: Het heeft niet te maken met de leeftijd maar met de vraag of iemand nog een overzienbare periode van onttakeling rest. Iemand van 40 kan ondraaglijk lijden, maar de kans is groot dat hij op zijn zestigste toch blij is dat hij de tussenliggende periode heeft doorgeleefd." Een leeftijdsgrens moet je nooit noemen, vindt Chabot evenals De Beaufort: "Er kunnen enorme verschillen zijn hoe iemand het ouder worden ervaart." "Je kunt je afvragen of iemand die lichamelijk gezond is en voor zover bekend ook psychisch gezond is, maar die toch het leven niet langer kan volhouden, werkelijk wel gezond is", zei minister Borst (Volksgezondheid) gisteren bij de behandeling van het wetsvoorstel dat euthanasie regelt. Borst zei persoonlijk twee hoogbejaarde mensen te kennen die ver in de negentig waren en iedere dag een lijdensweg vonden. "Zij vonden helemaal niets meer aan het leven. Zij zeiden: iedereen waarmee ik ooit leuk kon praten is dood en ik zit hier maar. Het enige wat ik doe is iedere avond hopen dat ik de volgende dag niet meer wakker word." Borst vindt dat zo iemand "een reeël punt" heeft. " Daarvoor wil niet zomaar weglopen en zeggen: nooit helpen."

Ethica en VVD-senator H. Dupuis zegt "begrepen te hebben" dat het altijd de bedoeling was "dat uitzichtloosheid niet bepaald wordt tot de terminale fase. " Maar wat 'uitzichtloos' precies is? "De cruciale vraag is of de overheid een taak heeft om dat te bepalen. Ook in uitzichtloosheid zit een subjectief element. In laatste instantie mag iemand dat zelf bepalen. De overheid kan alleen controleren of vervolgens zorgvuldigheid betracht wordt." Dupuis erkent dat de huisarts hierdoor zwaar belast wordt. Daarom heropende zij onlangs de discussie over een 'Drion-achtig middel' voor ouderen die niet meer leven willen. "Als je niet alles op de huisarts wilt afschuiven, dan moeten we daarover praten."

Zie ook:

Ook zonder ziekte hulp bij zelfdoding (31 oktober 2000)

( a d v e r t e n t i e s )