'Stone was mijn kennismaking met een kunstenaarsleven'

Dick Bruna, de tekenaar van Nijntje, wilde eigenlijk een leven leiden als Vincent van Gogh. Hij werd geïnspireerd door Irving Stone's roman over de schilder.

MARGOT DIJKGRAAF

Sinds een paar weken heeft graficus en kindertekenaar Dick Bruna zijn eigen permanente tentoonstelling, in het Centraal Museum in Utrecht. Nijntje, Betje Big, Knorretje, de boekomslagen voor Havank, voor Simenon en voor de Zwarte Beertjes, ze zijn er allemaal te zien. "Een jongensdroom die is uitgekomen", zegt Bruna glunderend. Even schrikt hij als blijkt dat dat niet ons gespreksonderwerp zal zijn. Er rest nog een half uur voordat het NOS Journaal voor de deur staat. Toch hoeft Bruna niet lang na te denken over het boek dat voor hem beslissend is geweest. Dat is Irving Stone's Lust for Life, A novel of Vincent van Gogh, uit 1935.

"Ik ben in de oorlog opgegroeid", zegt de 73-jarige Bruna, "dat heeft eigenlijk bepaald dat ik in het vak tekenen verder wilde gaan. Ik was een jongen van veertien, vijftien jaar. In die tijd konden we niets, we zaten ondergedoken, in Loosdrecht. Je ging nergens naar toe, je zag niks, je ging niet naar tentoonstellingen. Die waren er helemaal niet. Je was aangewezen op de boeken die je in de kast had staan. Stone's Lust for life was mijn eerste kennismaking met Van Gogh, met zijn leven en zijn werk. Het was grijs en gebonden - zo'n boek dat mijn vader, die uitgever was, ooit eens cadeau had gekregen, maar dat hij vast nooit heeft gelezen.

"Het was mijn eerste kennismaking met een kunstenaarsleven. Dat leek me wel wat. Zo'n leven als Van Gogh wilde ik ook wel leiden. Behalve dat oor dan, dat leek me vervelend. Mijn vader wilde dat ik hem zou opvolgen in de uitgeverij. Dat was in die tijd de gewoonste zaak van de wereld, maar daar had ik niet zoveel zin in. Hij heeft me een jaar naar Londen gestuurd en een jaar naar Parijs. Ik heb er veel getekend en maar weinig opgestoken. Alle galerieën en musea met werk van Van Gogh heb ik in die tijd bezocht. Boekhouders hebben hun uiterste best gedaan mij enige kennis van financiën bij te brengen, maar ze zijn daar niet in geslaagd. Op je achttiende ben je romantisch. Van Goghs liefdesleven vond ik erg spannend. Ik vond het boeiend om te lezen hoe hij omging met al die vriendinnen. Ik weet nog dat ik zelf in de Seine heb willen springen, toen er een grote liefde van me wegliep. Zo ben je dan. Later heb ik wel gehoord dat men Irving Stone's boek maar matig vond, te geromantiseerd." Lust for life volgt chronologisch het leven van Van Gogh, van Le Borinage, naar Etten, Nuenen, Arles, St.Rémy en ten slotte Auvers. Het is een vie romancée, met veel dialogen, geschreven op basis van de briefwisseling tussen Vincent van Gogh en zijn broer Theo. In 1956 maakte Vincente Minelli de gelijknamige film, met in de hoofdrollen Kirk Douglas (als Vincent van Gogh) en Anthony Quinn (als Paul Gauguin). Van Gogh wordt erin neergezet als het archetype van het gekwelde artistieke genie, geestesziek en onmogelijk in de omgang, zowel met collega-schilders als met vrouwen. Vooral de aanstekelijke manier waarop Van Goghs obsessie met de schilderkunst werd weergegeven, maakte de film indertijd tot een groot succes.

"Van Gogh was modern in die tijd", zegt Bruna, "Ik heb in de oorlog wel eens geprobeerd een schilderij van Rembrandt na te maken, op een oude kastplank, met dat mooie licht en donker. Maar Van Gogh had dat impressionisme, dat wilde, die durf. Hij durfde met kleuren dingen te doen, die op dat moment helemaal niet gebruikelijk waren. Dat vond ik fantastisch. Na de oorlog ben ik naar Parijs gelift. Dat deed toen iedereen die een beetje in kunst geïnteresseerd was. Daar zag ik meer van dat soort kleurgebruik." In die tijd las Bruna ook de briefwisseling tussen Vincent en Theo van Gogh. "Het is echt literatuur, prachtig geschreven. Er stonden ook van die mooie tekeningen in. Ik ben op een soort van bedevaart gegaan naar het graf in Auvers, vlakbij Parijs, waar beide broers begraven liggen. Het was toen nog precies zoals het was in hun tijd. Het begraafplaatsje lag midden tussen de akkers. Je kon je helemaal voorstellen dat er van die grote zwarte vogels overheen zouden vliegen. Als ik daar rondwandelde, dan zag ik hem gewoon. Ik weet nog dat ons huis, toen wij trouwden - ik was vijfentwintig en mijn vrouw negentien - vol hing met affiches van Van Gogh. Die prachtige blauwe luchten met die zwarte vogels, die korenvelden, die grote zonnen. Dat vind ik nog fantastisch. Startend bij Van Gogh, heb ik, via Matisse, mijn eigen weg gevonden."

Voelde Bruna zich opgenomen in die stroom van grote Franse schilders? "Het is moeilijk te zeggen hoe dat soort dingen gaan. Ik heb nooit een tekenopleiding gedaan, ben min of meer autodidact. Van mijn moeder hoorde ik dat ik heel jong al altijd aan het tekenen was, landschapjes, van die naturalistische schetsjes. Op de middelbare school maakte ik de omslagen voor de schoolkrant, in de stijl van Walt Disney. Later was ik erg onder de indruk van Matisse, vooral van zijn knipsels. Dat blijkt wel uit mijn eerste boekomslagen."

Bruna leest graag biografieën van schilders, vroeger al en de laatste jaren weer met hernieuwde interesse. Rembrandt en Picasso zijn favoriet, maar ook biografieën van mensen die hij zelf heeft gekend. "Onlangs herlas ik voor de derde keer Brassaï's boek over Picasso en weer vond ik het spannend. Hoe Picasso omging met zijn bekendheid, hoe hij erin slaagde tijd over te houden om te kunnen blijven werken, dat vind ik fascinerend. Het is natuurlijk een probleem als je een beetje in de belangstelling raakt. Nu kan ik in Utrecht weer rustig rondfietsen zonder aangehouden te worden. Kunsthistorica Ella Reitsma heeft indertijd ook een biografie van mijn werk gemaakt. Dat vind ik toch wel erg leuk, ook al denk ik dat er ook nog wel een andere zou kunnen zijn. Wie weet er nu precies hoe je denkt, hoe je werkt en hoe je zit te prutsen? Bij mij gaat er heel wat de prullenmand in voordat er iets de deur uit mag. Over Picasso heb ik heel veel gelezen en dan kom je toch een heleboel over iemand te weten: wat zijn problemen waren, hoe hij werkte en hoe hij knokte om eruit te komen. Als je leest hoe hij iets aanpakte, een schilderij begon, hoe het soms goed ging en soms helemaal niet, dan denk je toch: bij mij gaat het net zo."

Irving Stone: Lust for life. A novel of Vincent van Gogh. Dutton, ƒ 49,75

Archief Boeken

( a d v e r t e n t i e s )