Sinds de hoofdredacteur van een Braziliaanse kwaliteitskrant eind augustus zijn ex-geliefde doodschoot, is in Brazilië een verhitte discussie op gang gekomen over het 'recht op eer' van de jaloerse macho.

Door onze correspondent MARJON VAN ROYEN

RIO DE JANEIRO, 17 OKT. In een zakspiegeltje controleert Marlene haar oog. Hechtingen in haar linker wenkbrouw, over haar wang, en schuin over haar voorhoofd. "Dit keer nam hij het keukenmes", vertelt ze toonloos. Al een paar jaar wordt Marlene door haar man mishandeld. "Hij denkt dat ik hem wil verlaten", zegt ze. Ze zwijgt even. "En eigenlijk is dat ook zo."

Jaloezie is de belangrijkste reden dat mannen hun vrouw mishandelden, vertelt psychologe Ângela Berner van het kleine Blijf van m'n Lijf-huis in Rio de Janeiro. Het huis bestaat pas sinds een jaar. "Het patroon is opmerkelijk", zegt Berner. "Zodra de vrouwen meer onafhankelijkheid claimen, worden ze door hun man beschuldigd van overspel. Het is of mannen collectief zijn aangestoken door een pathologische jaloezie."

Het aantal vrouwen dat door hun man wordt mishandeld of bedreigd is de afgelopen tien jaar verdubbeld, volgens onderzoek van Berner. In stilte trok de aanzwellende stroom slachtoffers langs de eerste hulpposten van de Braziliaanse ziekenhuizen en gezondheidscentra. Want wie dacht erover na? Wie sprak er over de nieuwe breuk in de verhouding tussen de geslachten? Uiterlijk bleef Brazilië het land van de lonkend- erotische vrouwen en de gespierde macho-jagers. Totdat eind augustus de hoofdredacteur van de meest gerespecteerde krant van Brazilië de trekker overhaalde.

"Als je niet meer van mij bent, zal je van niemand zijn. Ik heb je gemaakt, en ik zal je breken", voegde de 63-jarige hoofdredacteur van de Estado do São Paulo zijn vrouwelijke chef-economie begin augustus toe. Het gebeurde midden op de redactie. De collega's wisten: drie jaar lang was de 32-jarige Sandra Gomide de geliefde van hoofdredacteur Antônio Pimenta. Maar onlangs had ze een punt achter de verhouding gezet. "Je bent ontslagen", luidde de wraak van de hoofdredacteur aanvankelijk.

Het ontslag bleek niet genoeg om de gekwetste eer van de hoofdredacteur te redden. Een maand lang liet Pimenta zijn voormalige werkneemster schaduwen. Hij liet haar telefoon aftappen, en wendde zijn invloed aan om te voorkomen dat zij ergens een nieuwe baan zou krijgen. Hij drong haar appartement binnen, mishandelde haar, en uiteindelijk, op een mooie zondag schoot hij haar dood.

Pimenta beweert nu 'uit emotie' gehandeld te hebben. "Elke man vermoordt het ding waar hij van houdt", citeert hij Orson Welles. De hoofdredacteur handelde uit 'zelfverdediging', stelt ook de advocaat van de moordenaar: "Zowel professioneel als seksueel is hij door Sandra verraden."

Het is een oud deuntje. Generaties lang zijn mannen in Brazilië vrijgesproken met het argument dat hun misdaden voortkwamen uit 'de gewonde eer van de mannelijkheid'. Schokkend is echter dat deze verdegiging nu gevoerd wordt door de hoofdredacteur van een krant die men als de beste van Brazilië beschouwt. 'Een bastion van degelijkheid' en 'de drager van de moraal van de moderne elite' wordt Estado do São Paulo hier genoemd. Ook in Brazilië zijn de tijden veranderd. Vrouwen werken, zijn inmiddels vaak hoger opgeleid dan de mannen, en dringen overal in leidinggevende functies door. Dat zou de relaties tussen man en vrouw stevig veranderd hebben, nam men aan. Niet voor niets werd 'de gewonde eer van de mannelijkheid' al meer dan tien jaar niet meer aangevoerd in processen. Nu houdt de man die door zijn collega's 'het geweten van de Braziliaanse journalistiek' wordt genoemd de samenleving een interessante spiegel voor. Koel, arrogant en volledig in zijn recht. Zo was Pimenta te zien op de beelden die de televisie onlangs uitzond van zijn getuigenis voor het Openbaar Ministerie. De hoofdredacteur wijst op zijn eigen 'respectabele maatschappelijke positie', terwijl hij zijn chef economie 'een onbekwaam reportertje' noemt. "Ik heb haar behandeld als een prinses", klaagt Pimenta. "Ik heb voor haar mijn nek uitgestoken en mijn eigen positie in de waagschaal gesteld. Maar dat heeft ze niet gewaardeerd."

Een groot deel van het verhoor bestaat uit de opsomming van de cadeautjes die hoofdredacteur het 'onbekwame reportertje' tijdens de relatie gaf. Spullen die ze moest teruggeven op het moment dat ze hun relatie beëindigde. "Ik wil niet dat ook maar één van mijn cadeau's in jouw handen blijft", waarschuwde hij haar per e-mail. "Bega niet de fout iets achter te houden, want ik ken geen grenzen."

Sandra Gomide gaf alles terug. Maar voor de hoofdredacteur was het niet genoeg. Tijdens zijn verhoor komt hij erop terug. Uitgebreid beschrijft hij de gouden ring met met briljanten die hij haar gaf, de wollen truitjes, de ring uit Florence, en dan de mantelpakjes; allemaal 'heel mooi', 'heel duur' of 'buitenlandse haute couture'. In totaal 98 cadeau's, weet de hoofdredacteur. "Om niet te spreken van onze reis naar Italië, die natuurlijk helemaal door mij is gefinancierd, evenals de uitstapjes naar zee, de reisjes naar Buenos Aires." En wat gaf zij hem terug? Schamper telt hij op zijn vingers: "Een wollen blazer van slechte kwaliteit, een leren jas uit een goedkoop warenhuis, en een gouden horloge die haar oom in het pandjeshuis op de kop had getikt." Het is dus wel aangetoond: Sandra Gomide was een 'wrede egoïste' die hem - de hoofdredacteur - als 'wegwerpobject' heeft misbruikt. De moderne liefde uitgedrukt in cadeau's.

Maar dit alles was nog geen reden tot moord. Het ware motief en de echte aantasting van de eer van de hoofdredacteur, was de veronderstelde relatie van de chef economie met een andere man. "Ik heb het ontdekt!", schrijft Pimenta twee weken voor de moord. Hij had haar e-mail op de redactie gekraakt, en ontdekt dat ze correspondeerde met een journalist uit Ecuador. Gomide was eerder op reportage in Ecuador geweest. Zowel de Ecuadoriaan als Gomide ontkenden dat hun relatie verder zou gaan dan vriendschap. Maar voor Pimenta was het een uitgemaakte zaak: alleen een relatie met een andere man kon maken dat zij haar verhouding met hem verbrak. "Ga maar lekker je sekstoerisme in Ecuador bedrijven", schrijft Pimenta in één van zijn laatste e-mails. "Je onthult weer eens je ware aard van goedkope hoer zonder scrupules of karakter." En zo komt het dat de kranten en tijdschriften in Brazilië opeens volstaan met tips over man-vrouw relaties. "Liefde is geen bezit", onderwijst de ene relatie-psycholoog. "Mannen moeten de emancipatie van hun vrouw waarderen", schrijft de ander. Brave lessen in een situatie waaruit blijkt dat het met het mannelijke ego in Brazilië wel erg gevoelig is gesteld.

( a d v e r t e n t i e s )