'Je proeft wat Genet zegt'

MARTIJN MEIJER
Peter Verhelst werkt met toneelgroep De Roovers aan Histoire d'A, een tekst op muziek van Stravinsky. Jean Genet is zijn grote inspiratiebron.

"Onze Lieve Vrouw van de Bloemen van Jean Genet is het eerste prozaboek dat mij overtuigd heeft", zegt schrijver Peter Verhelst. Hij debuteerde in 1993 met de roman Vloeibaar harnas, nadat hij al enkele dichtbundels had gepubliceerd. "Ik dacht vroeger dat poëzie het hoogste was wat je kon bereiken in taal. Daar ben ik van teruggekomen, mede dankzij Genet. " We zitten in een café in Antwerpen, tussen de bedrijven door: Verhelst werkt met toneelgroep De Roovers aan Histoire d'A, een tekst die hij schreef op de muziek van Stravinsky's L'histoire du soldat. Daarnaast schrijft hij aan een nieuwe novelle. Verhelst (Brugge, 1962) is zeer productief. Vorig jaar verscheen het omvangrijke 'verhalenbordeel' Tongkat, bekroond met een Gouden Uil, en nu ligt Zwellend fruit in de winkel, een bundel 'sprookjes'. Ondertussen maakte hij voor Het Toneelhuis een bewerking van de Oresteia van Aischylus, die onder de titel Aars! in permière ging tijdens het Holland Festival.

Met de boekenbonnen die Verhelst kreeg bij de George Orwell Literatuurprijs, hem in 1984 toegekend voor zijn poëzie, kocht Peter Verhelst Onze Lieve Vrouw van de Bloemen. "Een vriend had gezegd, je moet eens iets van Genet lezen. Hij had gelijk. Ik begon in Onze Lieve Vrouw en dacht: zo schrijven, dat is wat ik wil. Het blijft me verbazen, dat je boeken kunt lezen van mensen die je absoluut niet kent, maar waarbij je een verwantschap voelt die groter is dan bloedverwantschap. Ik word daar duizelig van. "Genet zit dichtbij een vorm van kitsch. Dat associeer ik met mijn katholieke achtergrond; ik ben zeer katholiek opgevoed. In Onze Lieve Vrouw beschrijft Genet heel aardse, zelfs platte rituelen bijna als een soort onderdeel van een katholieke liturgie. Ik vind dat indrukwekkend. En hoe hij Divine beschrijft, de hoofdpersoon. Divine is een man, of een vrouw; dat is niet helemaal duidelijk, want Divine is een man die vrouw wil zijn, en daar niet in slaagt. Zo schrijft Genet: 'Zij was zelf zeker geen vrouw (dat wil zeggen geen vrouwelijk wezen met een rok); wat ze er gemeen mee had was haar onderwerping aan de heerszuchtige mannelijkheid'. Divine is zo'n prachtige mislukking van een mens. Ze wijdt echt haar leven aan de religie van het lichaam. En hoe ze kijkt naar de mannen, dat is zo erotisch, maar eigenlijk veel meer dan dat. Het is religieus. Daar capituleer ik onvoorwaardelijk voor."

Onze Lieve Vrouw van de Bloemen werd in 1942 geschreven in de gevangenis van Fresnes, aan de rand van Parijs. In het boek wordt de homoseksuele onderwereld verheerlijkt. Het is de eerste roman van Jean Genet (1910-1986). Verhelst: "Dat het zijn eerste boek is verbaast me niks. Het is uit zijn aders gevloeid, dat voel je. Elke zin walmt. Je proeft alles wat hij zegt. Je kunt het je onmiddellijk voorstellen, je kent die types waar hij over schrijft. Dat is ook waar ik mee bezig ben, zo te schrijven. Het boek gaat over pooiers, misdadigers, moordenaars, echt het crapuul, maar zo beschreven dat het engelen worden. Het is zo subtiel, in al zijn rauwheid. Je gelooft niet wat je leest. De gevangenis waar de schrijver in zit is walgelijk, en toch slaagt hij erin de sfeer op te roepen van een kerk. Interessant is het moment dat je zowat de jurk van Divine binnenstapt. Ik ben niet homoseksueel, maar dit boek is zo'n loflied op homoseksualiteit dat het me verdomd bijna overtuigt." Verhelsts proza kenmerkt zich, net als dat van Genet, door een zintuiglijke, poëtische raadselachtigheid, een kwaliteit die hem veel lof en prijzen opleverde. Bij verschijning van zijn laatste boek echter, vroegen critici zich vertwijfeld af waarom Verhelst het zijn lezers zo moeilijk maakt. Waarom kan hij niet eens een wat meer realistische roman schrijven? "Omdat het mij niet interesseert", antwoordt Verhelst. "Ik zie het nut niet in van een rechtlijnig verhaal. Ik ben er altijd van overtuigd geweest dat een plot en rechtlijnigheid voorbehouden zijn aan boekhouders. Mensen die een houvast nodig hebben. Dan denk ik, baar een kind of koop een hond, daar dienen boeken niet voor.

"Onze Lieve Vrouw is zo makkelijk verkeerd te begrijpen. Dat is iets wat ook speelt bij mijn werk. Er is een oppervlakkige laag die uitnodigt om oppervlakkig gelezen te worden, als een uitbarsting van geweld en romantiek. Volgens mij klopt er onder die laag zoveel meer. In Onze Lieve Vrouw zit daaronder het ongelofelijke verlangen van Divine. Ze is op zoek naar die andere helft, maar dat lukt nooit. Ze wordt zo schaamteloos misbruikt en uitgelachen en gekleineerd. En toch heeft ze nog een soort trots, het soort trots dat hoort bij mensen die zo vaak gekwetst zijn.

"Liefde en haat liggen dicht bij elkaar in Onze Lieve Vrouw; het ene lijkt wel een variant van het andere te zijn. En ik denk dat dat wel eens juist zou kunnen zijn. Ik hoor tot de burgerlijke maatschappij, ik ben geen marginaal. Toch herken ik de extreme situaties die Genet beschrijft. En de vermenging van het mannelijke en vrouwelijke in zijn personages, daar geloof ik ook meer en meer in. Het gaat niet meer om wat wij normaal onderscheiden als man en vrouw, het gaat om een attitude. Het geslacht, of de dubbelgeslachtelijkheid, zit in het hoofd. Dat vind ik terug in de boeken van iemand die ik ook zeer bewonder, Jeanette Winterson.

"Het onderscheid tussen man en vrouw, dat is een zekerheid die niet meer bestaat. Wellicht zijn we in de toekomst geslachtsloze wezens geworden. Een derde geslacht. Ik hoop het, eindelijk zou de mensheid dan een graad van beschaving bereiken. De mens zou dan een wezen volmaakt in zichzelf zijn. Wat je dan niet meer hebt is de bezitsdrang, de territoriumdrift, waar seksualiteit vaak een exponent van is. Ik denk dat het dan een bijzonder saaie maar schitterende wereld zou zijn."

Jean Genet: Notre-Dame-des-Fleurs, vertaald door C.N. Lijsen als Onze Lieve Vrouw van de Bloemen, De Bezige Bij. Uitverkocht

Archief Boeken

( a d v e r t e n t i e s )