VN: geen zicht op wapens Irak

Door onze redacteur ROBERT VAN DE ROER
NEW YORK, 30 SEPT. De Verenigde Naties tasten al bijna twee jaar in het duister omtrent de precieze staat van Iraks massavernietigingswapens. De VN-inspecteurs hebben al die tijd geen gedetailleerde informatie verzameld over Iraks wapens.

Inlichtingendiensten hebben die niet aangeboden. Dit zegt de Zweedse chef van het nieuwe VN-wapeninspectieteam UNMOVIC, Hans Blix, vandaag in een vraaggeprek met deze krant. Sinds december 1998, toen de Verenigde Staten en Groot-Brittannië vier dagen lang Irak bombardeerden, laat Bagdad geen wapeninspecteurs meer toe. "Wij weten niet wat de Irakezen gedaan hebben onder de daken van gebombardeerde gebouwen. Satellieten laten zien dat de daken zijn gerepareerd, maar niet wat daaronder gebeurt", zegt Blix. Hij beaamt dat UNMOVIC, dat vorig jaar door de Veiligheidsraad werd opgericht als vervanger van het vorige team UNSCOM, "nog niet veel intelligence" krijgt. "Er is nog geen enkele inlichtingendienst die ons via een regering aangeboden heeft wat men gezien heeft. Het is ons werk dat informatievacuüm op te vullen."

Volgens Blix is het contact met inlichtingendiensten "delicaat". "Zij willen vertrouwen krijgen in jou voordat zij jou opmerkelijk bewijs geven. Onze inlichtingenman die nog niet zo lang geleden is aangetreden, moet eerst zijn contacten ontwikkelen voordat wij tot iets substantieels kunnen komen." De biologische wapens van Irak vormen "het grootse probleem, met de meeste vraagtekens", zegt Blix. Hij gaat er van uit dat Irak "na verloop van tijd" de wapeninspecteurs weer zal toelaten. Hij erkent het risico dat UNMOVIC net als eerder UNSCOM gemangeld wordt in een politieke strijd tussen de grote landen. "Er zal inderdaad in de Veiligheidsraad een politieke discussie komen over de belangrijkste ontwapeningstaken, over ons werkprogramma. Ik hoop dat men dan onze standpunten als experts zal steunen", zegt hij.

'We weten niet wat Irak sinds 1998 heeft gedaan'

De wapeninspecties van de VN in Irak liggen al bijna twee jaar stil. Het nieuwe inspectieteam UNMOVIC en zijn leider Hans Blix, de vervangers van het omstreden UNSCOM en zijn chef Richard Butler, weten niet wat Irak al die tijd heeft uitgespookt met zijn massavernietigings- wapens. Blix blijft geloven in krachtige wapeninspecties. 'Ik ga Irak geen korting geven.'

Robert van de Roer

In het kantoor van Hans Blix (72), de nieuwe chef van de VN- wapeninspecteurs in Irak, herinnert niets meer aan zijn controversiële voorganger Richard Butler. De Australische diplomaat en resolute leider van het VN-inspectieteam UNSCOM stapte vorig jaar op na persoonlijke aanvallen en verzoeken om zijn aftreden van Rusland, China en Frankrijk. De muren zijn nog kaal, en in een boekenkast is Saddams Secrets een van de schaarse werken.

Ook elders op de 31e etage van het VN-hoofdkwartier in New York is een herinrichting gaande. In de gang staan tafels en stoelen op elkaar gestapeld. Behalve Butler is ook UNSCOM, opgericht na de Golfoorlog (1991) om Iraks massavernietigingswapens op te sporen, verdwenen. De naam van haar opvolger staat op blauwe muurbordjes: United Nations Monitoring, Verification and Inspection Commission. De Veiligheidsraad richtte UNMOVIC vorig jaar op als vervanger van UNSCOM, dat door Irak werd geweerd na de Amerikaans-Britse bombardementen van december 1998 en mikpunt van beschuldigingen zoals spionage werd. Aan het hoofd staat de Zweed Blix, oud-minister van Buitenlandse Zaken, van 1981 tot 1997 hoofd van het Internationaal Atoom Energie Agentschap ( IAEA) in Wenen en in die baan al belast met de zoektocht naar nucleaire wapens in Irak. De eerste werving en opleiding van UNMOVIC-inspecteurs, zoals biologen en chemici, is achter de rug. Blix heeft vorige week de Veiligheidsraad gerapporteerd dat UNMOVIC, weliswaar nog niet op volle sterkte, met het eerste inspectiewerk in Irak kan beginnen. Maar wanneer het team aan de slag kan, weet niemand: ook de nieuwe controleurs mogen van Bagdad het land niet in. Zelfs het vooruitzicht - dankzij Iraks sympathisanten Rusland, China en Frankrijk - dat na 120 dagen medewerking met UNMOVIC al opschorting van de VN-sancties volgt, kan Bagdad niet vermurwen. En hoe daadkrachtig UNMOVIC nog kan zijn, is eveneens een vraag. "Onze benen zijn immers afgehakt", zegt een VN-diplomaat, voorheen lid van UNSCOM, nu van UNMOVIC. In zijn kamer blikt Blix, met opgestroopte mouwen, vooruit naar een onzekere toekomst.

Wanneer beginnen de inspecties weer?

"Als Irak ons uitnodigt. Wanneer dat is, weet ik niet. Maar ik ben optimistisch. De Veiligheidsraad heeft vorige week duidelijk gemaakt dat men de resolutie voor hervatting van de inspecties uitgevoerd wil zien. Sommige landen zoals Rusland, Frankrijk en China willen opheffing van de sancties, maar zij willen ook inspecties. Mijn mening is dat Irak wel weer inspecteurs zal toelaten, ook al komt er nu nog een scherpe afwijzing uit Bagdad. Ik hoop dat Irak na verloop van tijd zal inzien dat de weg naar opheffing van de sancties via hervatting van de inspecties loopt."

U was onlangs bij de Millennium Top van de VN in dezelfde zaal als de Iraakse vice-premier Tareq Aziz. Geen oogcontact gehad?

Grijnzend: "Ik heb hem gezien, ik weet niet of hij mij heeft gezien. Als ze klaar zijn om te praten wil ik dat graag doen. Mijn deur staat open."

Waarom maakt ú geen contact met de Irakezen om hun deur te openen?

"Zij zeggen dat ze niets met UNMOVIC te maken willen hebben. Zij willen af van de sancties, en koesteren de hoop dat dat lukt."

U maakt geen erg ongeduldige indruk: u wacht op het groene licht van Bagdad om terug te keren.

"Hoe vroeger, hoe beter. Wij gebruiken nu de tijd om ons maximaal voor te bereiden. Dat is geen kleine operatie. Wij onderzoeken allerlei logistieke zaken, zoals de huur van vliegtuigen, helikopters, auto's en laboratoria. Ons begin is niet hetzelfde als in 1991. Ik was toen bij het IAEA: wij kregen een lijst van de Irakezen om te onderzoeken en zonden tien inspecteurs op pad. In de loop der jaren kregen de inspecteurs met honderdduizenden documenten van doen en hadden ze vijftig auto's."

Hoe lang duurt het voordat uw hele team zou kunnen terugkeren naar Irak?

"Wij hebben geen tijdschema. Als wij vandaag zouden worden uitgenodigd, sturen wij meteen inspecteurs en logistieke mensen om naar ons kantoor in Bagdad, de voertuigen en de laboratoria te kijken. Zij zouden simpel veldwerk kunnen doen. Maar voor volledige inspecties hebben we nog maanden nodig. Daarvoor moeten we een heel arsenaal van technische mogelijkheden en een staf van 200 man hebben. We hebben nu 44 mensen van negentien nationaliteiten, een bredere geografische basis dan UNSCOM destijds. Wij trainen mensen in cursussen van vier weken. Ze zijn al expert, maar ze weten bijvoorbeeld nog niet zo veel van Irak."

Hoeveel werk moet nog in Irak worden gedaan?

"Onze informatie bijwerken is de eerste taak. De inspecteurs hadden een beeld van 300 tot 500 plaatsen eind 1998. Wij hebben geen informatie dat de Irakezen hierin veranderingen hebben aangebracht. Dat bijwerken moet op basis van Iraakse rapportages aan ons. Wij verwachten op zeker moment een grote stapel rapportages. Dan zullen wij de inspecteurs sturen om te kijken of die juist zijn.

"Wij moeten de Veiligheidsraad eerst verzekeren dat Irak meewerkt en wij vooruitgang boeken. Wij doen de monitoring, het in de gaten houden van die 300 tot 500 plaatsen. We zullen misschien nieuwe plaatsen daaraan toevoegen en kijken naar de gaten die UNSCOM ontdekte op chemisch-, nucleair- en rakettengebied, maar vooral op biologisch terrein. De biologische wapens vormen het grootste probleem, met de meeste vraagtekens. Onze staf zal de komende maanden alle eerdere rapportages bestuderen om de onopgeloste ontwapeningskwesties vast te stellen. Die kwesties zullen wij aan de Veiligheidsraad voorleggen, en dan het is aan de raad om die goed te keuren."

Schept dat niet het gevaar dat UNMOVIC straks net als UNSCOM gemangeld wordt in een politieke strijd tussen de grote landen?

"Er zal inderdaad in de Veiligheidsraad een politieke discussie komen over de belangrijkste ontwapeningstaken, over ons werkprogramma. Ik hoop dat men dan onze standpunten als experts zal steunen."

Bestaat niet het gevaar dat landen over uw schouder gaan meekijken? Dat Rusland of China zegt: wij willen niet dat UNMOVIC dit of dat inspecteert? En dat UNMOVIC zo net als UNSCOM gepolitiseerd raakt?

"Dat gevaar bestaat inderdaad. Ik kan geen garantie geven dat dit niet gebeurt. Er is een risico dat de raad verdeeld raakt over ons werkprogramma. Maar daar wil ik nu nog niet aan denken." Een medewerker van Blix zal na het gesprek zeggen dat UNMOVIC dit gevaar kan voorkomen door op voorhand in de raad van toezichthouders van het team te streven naar een eensgezinde aanpak.

Er is de laatste dagen toenemend vliegverkeer op Bagdad. Bent u niet bang dat op die vluchten wapens of componenten daarvoor worden gesmokkeld?

"Als Irak wil smokkelen, heeft het daarvoor geen vliegtuigen nodig. Dat kan nu al over de grond, want er zijn geen grenscontroles."

Er zijn geen wapeninspecties geweest sinds december 1998, toen de Amerikanen en Britten vier dagen lang Irak bombardeerden. Is het mogelijk dat u helemaal opnieuw moet beginnen omdat Irak de wapens weer verplaatst heeft?

Zuchtend: "Wij weten niet wat de Irakezen gedaan hebben onder de daken van gebombardeerde gebouwen. Satellieten laten zien dat de daken zijn gerepareerd, maar niet wat daaronder gebeurt. Wij weten niet wat er de afgelopen twee jaar in die huizen is gebeurd."

Helemaal niet?

"Nee, wij krijgen nog niet veel intelligence. Er is nog geen enkele inlichtingendienst die ons via een regering aangeboden heeft wat men gezien heeft. Maar ik verwacht wel dat dit zal gebeuren."

Je zou verwachten dat u deze informatie al vergaard had, sinds uw benoeming in maart.

"Het contact met inlichtingendiensten is delicaat. Zij willen vertrouwen krijgen in jou voordat zij jou opmerkelijk bewijs geven. Onze inlichtingenman die nog niet zo lang geleden is aangetreden, moet eerst zijn contacten ontwikkelen voordat wij tot iets substantieels kunnen komen. Dat zal tijd kosten."

U zit in een informatievacuüm. Bent u daar niet bezorgd over? Niemand weet in welke mate Irak met massavernietigingswapens nog steeds een bedreiging vormt voor zijn buren.

"Dat is juist. Het is ons werk dat vacuüm op te vullen. Het zou me bezorgd maken als inlichtingendiensten een hoop zouden weten, wat wij niet weten. Ik hoop dat ze het dan ons geven. Maar ik heb bijvoorbeeld geen bewijs gezien in kranten."

Waar haalt u uw informatie vandaan?

"Wij hebben een groot archief. En wij hebben de uitvoerige rapporten van Butler van vorig jaar. En wij krijgen nog steeds satellietbeelden, genomen van grote hoogte, onder ogen."

Aha, u spioneert nog steeds, zoals de Russische VN-ambassadeur Lavrov UNSCOM verweet?

Blix reageert lachend: "Nee. Ik weet trouwens niet of Lavrov op satellietbeelden doelde. Spioneren is informatie verkrijgen met illegale middelen. Wij gaan geen enkel middel gebruiken, dat niet openlijk is goedgekeurd door de Veiligheidsraad. Wij zullen graag gegevens van inlichtingendiensten ontvangen, maar dat zal eenrichtingsverkeer zijn. Wij gaan geen informatie kopen of verkopen. Bij UNSCOM waren er beschuldigingen dat er werd meegelift [door inlichtingendiensten die UNSCOM-inspecteurs zouden inzetten voor eigen spionagedoeleinden]. Ik zal dat meeliften zeker niet tolereren."

Maar hoe kunt u voorkomen dat UNMOVIC net zo kwetsbaar wordt als UNSCOM?

"Dat kan ik niet garanderen. Bij de CIA wordt ook wel eens meegelift. Maar als ik ooit meemaak dat iemand bij UNMOVIC voor een inlichtingendienst werkt, zal ik die persoon ontslaan."

Rusland heeft gezegd dat twee Russen die in UNSCOM zaten, geen deel moeten uitmaken van UNMOVIC, om Irak niet voor het hoofd te stoten.

"Ze zitten in het team. Wij hebben van sommige landen suggesties gekregen om met een schone lei te beginnen. Ik volg een middenweg. Het is belangrijk om frisse ogen én een institutioneel geheugen te hebben. Daarom heb ik nog zo'n veertien mensen van UNSCOM."

UNMOVIC wordt geen slap aftreksel van UNSCOM?

"Absoluut niet! Onze macht is hetzelfde. In resolutie 1284 van vorig jaar is die bevestigd. Wij zoeken nog steeds naar wapens van massavernietiging of installaties daarvoor, en doen tevens monitoring."

Er kunnen nog steeds 'indringende inspecties' plaatshebben op 'presidentiële plaatsen' [die in 1998 de aanleiding vormden voor een grote crisis tussen Irak en UNSCOM]?

"Ja! Het nieuwe systeem kan zelfs indringender zijn. Ook presidentiële plaatsen kunnen worden geïnspecteerd, in een speciale procedure met diplomaten erbij. De Veiligheidsraad wil onbeperkte en onmiddellijke toegang. Voor ons zijn er geen vrijplaatsen in Irak."

In welke mate bent u bereid een confrontatie met Irak te vermijden?

"Wij zullen de acties ondernemen waarvoor wij de bevoegdheid van de Veiligheidsraad hebben. Wij zullen geen enkele actie vermijden, om welke reden dan ook."

Uw voorganger Butler was strijdlustig, terwijl u meer als een diplomaat te boek staat. U heeft ook geen groot ego.

"Dat hoop ik niet, nee. Wij zijn niet confronterend. Maar wij zijn evenmin timide. En ik ben ook niet timide. Cosmetische of zeer timide inspecties zijn erger dan géén inspecties. Die kunnen mensen in slaap sussen en laten geloven dat er niets is. Daarom moeten er effectieve inspecties komen."

Bent u niet bang dat Irak een 'anti- UNMOVIC-industrie' zal opzetten, net als de 'anti- UNSCOM-industrie', zoals Butler het noemde? Met 24 uur per dag bedrog, met auto's om wapens te verplaatsen en inspecteurs te misleiden?

"Ze hebben in het verleden geprobeerd veel dingen te verbergen. Maar ik heb geen vooringenomen ideeën over wat ze in de toekomst willen doen."

Stel dat Irak niet alle geheimen wil laten zien, wat gaat u dan doen om toch al die geheimen te achterhalen?

"Dezelfde methoden gebruiken als UNSCOM. Als iemand denkt dat ik Irak korting op VN-resoluties geef, is het antwoord nee."

Dezelfde methoden met een iets minder intimiderende stijl van de leider?

"U heeft zelf al vastgesteld dat ik anders ben dan Butler. Mijn ambitie is een respectabele, correcte en effectieve VN-organisatie te leiden. Een van de redenen waarom UNSCOM ten onder ging, was een gebrek aan rechtmatigheid."

Kwam dat ook doordat Irak alles alleen kon doen, terwijl UNSCOM een product van een bureaucratie was?

"Zeker."

Is een bureaucratie dan wel de juiste organisatie om zo'n regime te bestrijden?

"Met de rechten en voorrechten die wij hier hebben, komen we een heel eind. UNSCOM heeft meer wapens vernietigd dan de geallieerde campagne tijdens de Golfoorlog. Ik ben optimistisch over de middelen die wij hebben gekregen van de Veiligheidsraad. Maar iedereen is het erover eens dat honderd procent opheldering van alle wapens onmogelijk is. We mogen twee of drie procent onzekerheid hebben, maar geen dertig procent. Als wij er niet in slagen de wereld te verzekeren dat Irak geen massavernietigingswapens heeft, is dat een debacle. Ik hecht veel waarde aan het langetermijndoel: een zone in het Midden-Oosten, die vrij is van zulke wapens. Als wij falen, is dat ook een enorme klap voor het gezag van de VN en de Veiligheidsraad. "Irak moet onze inspecties zien als een kans, niet als een straf. Irak wil terecht zijn economie ontwikkelen. De snelste manier om economisch vrij te worden, is samenwerking met ons. Als zij al hun wapens neutraliseren, zal de Veiligheidsraad bekijken of de sancties helemaal worden opgeheven."

Waarom zou dit regime buitenlanders uitnodigen naar alle geheimen te komen speuren?

"Ze zeggen zelf dat ze geen geheimen hebben, en dat ze alles hebben laten zien. Irak wordt in elk geval veel strenger gecontroleerd dan enig ander land. "

Wat u doet, is hetzelfde als een bankovervaller vragen de buit terug te brengen.

Blix schatert: "Ze worden alleen maar uitgenodigd de buit te laten vallen."

( a d v e r t e n t i e s )