NIEUWSSELECTIE 
 KORT NIEUWS 
 RADIO & TELEVISIE 
 MEDIA 

S e l e c t i e

Maarten Huygen
Er bestaat niet zoiets als een esthetische ontsnappingsclausule. Een martelkamer blijft een martelkamer, zelfs al is het ontwerp van de werktuigen nog zo mooi en architectonisch verantwoord. Wie in een documentaire beschuldigd wordt van meervoudige verkrachting van zijn zus, moet de documentairemaker om bewijzen kunnen vragen.

Een discussie in het nieuwe persprogramma met de grappige aan de koningin geïnspireerde naam De Leugen Regeert ging over het waarheidsgehalte van documentaires. Joyce Roodnat, chef Kunst en voormalige filmrecensent van deze krant, nam de ondankbare taak op zich om de uitzonderingspositie van de documentairemaker te verdedigen. Volgens haar is "hoor en wederhoor" niet van toepassing op de documentaire. Een documentaire is volgens haar het product van een "subjectieve filmmaker".

Goede documentaires kunnen heel subjectief zijn, maar daarmee is de verplichting tot toetsing aan de werkelijkheid nog niet vervallen. Dat hoort bij een open democratie. Het etiket documentaire betekent dat het niet is verzonnen. Anders zou de documentaire als non-fictie-genre een uitzonderingspositie krijgen en uiteindelijk irrelevant worden. De gevolgen zijn absurd. "Ik zag gisteren een fantastische docu waarin jij wordt beschuldigd van verkrachting en moord op je kinderen. Ik wist niet dat je kinderen had gehad en ik wil je nooit meer zien."

"Maar het is helemaal niet waar. Waar is het bewijs?"

"Doet er niet toe, zo was het in de beleving van de maker. Erg mooi en overtuigend. Ik beleef het nu ook zo."

De discussie was naar aanleiding van de NCRV-documentaire waarin een vrouw haar familie beschuldigt van incest en het ritueel vermoorden of verkopen van de vijf baby's die ze had gekregen. Dat allemaal voor haar zestiende. De beschuldigde familie heeft onlangs een klacht wegens smaad ingediend. De maker, Tom Verheul, verdedigde zich schriftelijk dat journalistieke principes niet golden voor zijn filmgenre en Roodnat was het daar mee eens, ook al vond ze de documentaire in kwestie slecht vormgegeven.

Ook in geschreven non-fictie zijn veel subjectieve beschrijvingen, net als bij docu's. Een wijdlopig essay werkt heel anders dan een krantenbericht. Maar hoe apart vormgegeven ook, de schrijvers staan niet boven de wereld en worden anders dan bij romans gehouden aan de werkelijkheid. Dat geldt ook voor documentairemakers. Wat de vorm ook is - en daar zijn veel mogelijkheden voor, impliciet, expliciet - het gaat om de inhoud. Joris Ivens en Leni von Riefenstahl verheerlijkten de moorddadige regimes van Mao en Hitler. De subjectieve beleving van deze makers was immoreel, ook al was het nog zo mooi. Ze waren opzettelijk blind, ideologische vampiers.

Er zijn minder ernstige vergrijpen. Een aantal weken geleden had de Humanistische Omroep een docu over de verzinsels in een documentaire van Luis Buñuel over een arme Spaanse streek in de jaren dertig. Buñuel ging van alles enscèneren en fingeren omdat de werkelijkheid hem nog niet armoedig en ellendig genoeg was. Het is geen zaak voor de rechter maar ik kan begrijpen dat de dorpelingen er nog boos over zijn omdat ze werden voorgesteld als domme onnozelaars. Zij zullen geen begrip hebben voor de esthetische verlangens van de filmer en zijn publiek, net zomin als de gans zich graag laat volproppen voor de verfijnde smaak van de foie-gras-eter. De discussie over dit onderwerp had wat mij betreft langer mogen doorgaan, want het gaat om een belangrijke kwestie. Felix Meurders raast er te snel doorheen. De redactie zou meer eigen onderzoek moeten doen in de omstreden kwesties. De uitzending van gisteren was substantiëler dan die van vorige week, toen hoofdzakelijk kleine foutjes aan bod kwamen. Er zijn genoeg grote kwesties, de koningin is niet als enige boos.

( a d v e r t e n t i e s )