We moesten de kip heruitvinden

Uit klei geknede kippen spelen de hoofdrol in 'Chicken Run', de eerste lange film van de Aardman- studio's. Nick Park: 'Kippen lopen net als mensen op twee benen'. Peter Lord: 'Kippen zijn de bespottelijkste dieren die ik ken'.

Paniek in het kippenhok. Foto's uit de film

door Bianca Stigter

Nick Park en Peter Lord kunnen nog steeds lachen om grappen die ze viereneenhalf jaar geleden hebben bedacht; grappen die ze in die viereneenhalf jaar elke dag hebben gehoord, die ze hebben getekend, geschreven, uitgelegd, gekleid en geregisseerd. Samen maakten Park en Lord de speelfilm Chicken Run, waarin een groep Engelse kippen met behulp van een Amerikaanse haan ontsnapt uit een pluimveehouderij in Yorkshire.

Chicken Run is de eerste speelfilm van Aardman Animations, een sinds 1972 in een bedrijvenpark in Bristol gevestigde animatiestudio. Aardman is gespecialiseerd in een techniek die zowel 3-D animatie, stop- motion als claymation wordt genoemd. Het basismateriaal is klei. Daarvan worden poppetjes, dieren of andere wezens gemaakt, die voor elke nieuwe opname in een iets andere houding worden gezet. In Chicken Run komen onder meer breiende, kussende en gymnastiekende kippen voor. De film eindigt met twee ratten die onder het genot van een glaasje fris twisten over de toepasselijke vraag wie er eerder was, de kip of het ei. In de jaren tachtig maakte Aardman, mede-opgericht door Peter Lord, videoclips voor onder meer Peter Gabriels Sledgehammer en Nina Simone's My Baby Just Cares For Me. De bekendste Aardmanfilms zijn de drie films over de wereldvreemde uitvinder Wallace en zijn slimme hond Gromit. Ze werden geregisseerd door Nick Park. Twee van de films over het duo, The Wrong Trousers en A Close Shave, wonnen een Oscar voor beste korte film. De films van Park muntten uit in maffe plots met een eigen logica en zijn gesitueerd in een aandoenlijk gedetailleerde wereld waarin sommige natuurwetten wel en andere niet gelden. Het is een wereld waarin de hond Gromit aan de ontbijttafel de krant kan lezen waarin onder meer een bericht voorkomt met de kop: 'Hond leest krant'. Wallace en Gromit gaan in een zelfgemaakte raket naar de maan om de kaas waarvan die gemaakt is te proeven, of redden een kudde schapen van een robothond die hen tot hondenvoer wil verwerken. In The Wrong Trousers werd een grote bijrol vervuld door Feathers McCraw, een gemene pinguin die zich vermomt als kip als hij uit stelen gaat. De Aardman-manier van animeren is arbeidsintensief. Park, Lord en 228 anderen produceerden op hoogtijdagen een paar seconden film per dag. De scène waarin hoofdkip Ginger en haar Amerikaanse geliefde, de 'lone free ranger' Rocky, in een pasteimachine terechtkomen, moet weken hebben gekost. Om hun eerste speelfilm te kunnen financieren, werkt het bedrijf samen met DreamWorks, de Hollywoodstudio van Steven Spielberg, Jeffrey Katzenberg en David Geffen. Katzenberg, voor de oprichting van DreamWorks een van de topmannen van Disney, vloog bijna elke week in zijn privéjet naar Bristol om met Lord en Park te overleggen.

Chicken Run speelt zich af in Engeland, maar er zitten ook Amerikaanse elementen in de film. Haan Rocky is ook dankzij de stem van Australiër Mel Gibson een erg Amerikaanse haan, en de film verwijst voortdurend naar The Great Escape van John Sturges, waarin een groep krijgsgevangenen uit een Duits kamp probeert te ontsnappen. De kippen op de boerderij van de domme Mr. en de gemene Mrs. Tweedy hebben de vrijheid even lief als de geallieerde soldaten.

Op 4 juli gaven Lord en Park in hotel The Rochester in Londen interviews over hun eerste speelfilm. Park doet de stoel waarin hij zit erg groot lijken; Lord is tussen de fauteuil en het lage tafeltje in de suite op de grond gaan zitten. Beide regisseurs lijken een andere leeftijd gebleven. Park (41) is zo aandoenlijk verlegen als hij als puber moet zijn geweest; Lord (49) heeft nog het lange haar, de ronde bril en de enthousiaste oneerbiedigheid die hij in de jaren zeventig verworven moet hebben.

Walt Disney's beroemdste dieren zijn een muis en een eend. Jullie zullen onder meer met kippen de animatiegeschiedenis ingaan. Wat bepaalde jullie keuze?

Nick Park: "Kippen lopen net als mensen op twee benen." Peter Lord: "Kippen zijn de bespottelijkste dieren die ik ken." Nick Park: "Ik tekende een keer een kip die met behulp van een lepel een gang onder een hek aan het graven was." Peter Lord: "Kippen liggen niet voor de hand. Ze waren ook heel moeilijk te ontwerpen en te bouwen. Echte kippen waren niet erg behulpzaam. Ze hebben geen handen en grote, dikke gevederde lijven, korte spichtige poten met knieën die de verkeerde kant opbuigen, en ogen aan beide zijden van hun hoofd. Met die dikke lijven en die dunne poten was het bijna onmogelijk om ze van klei te bouwen. We moesten ze helemaal opnieuw uitvinden. De kippen in onze film hebben ook geen veren, maar fluffles."

Willen jullie dat het publiek vergeet dat het naar kippen zit te kijken?

Nick Park: "Ik denk dat je het altijd in je achterhoofd houdt. Af en toe word je er weer door verrast en besef je dat je je laat meeslepen door een verhaal over kippen." Peter Lord: "Tegen het einde van de film zegt de haan Fowler, in de Tweede Wereldoorlog een mascotte van de RAF: 'Je weet toch dat ik een kip ben, ik kan geen vliegtuig besturen.' Het publiek wist dat natuurlijk allang. Maar wij laten ze het vergeten. Het is mijn favoriete grap uit de film."

Mr. Tweedy's Farm lijkt op het eerste gezicht meer op een kippenAuschwitz dan op een kippenColditz. Een pluimveehouderij laat zich ook makkelijker vergelijken met een concentratiekamp dan met een krijgsgevangenenkamp.

Peter Lord: "We komen net terug uit Duitsland en daar dacht iedereen onmiddellijk aan een concentratiekamp. In Engeland en Amerika heeft niemand daar iets over gezegd. Wij vonden het een afschuwelijke gedachte, maar de Duitsers vonden het geloof ik wel grappig." Nick Park: "We hebben wel geprobeerd de gelijkenis met een concentratiekamp af te zwakken. Vier jaar geleden, voordat we de pasteimachine bedachten, kwam er in het verhaal een verwerkingsfabriek voor. De kippen werden daar dichtopeengepakt in vrachtwagens heen gebracht. Dat idee hebben we laten vallen." Nick Park: "Er zit nog wel een oven in de film."

Aardman gaat er prat op dat ze altijd nieuwe verhalen verzint en geen bewerkingen maakt van sprookjes of ander bestaand materiaal. Hoe verhoudt zich dat tot alle verwijzingen naar 'The Great Escape' en andere oorlogsfilms?

Nick Park: "Dat was de grap waarmee alles begon. Ik heb altijd gehouden van ontsnappingsfilms over de Tweede Wereldoorlog, zoals Stalag 17 en The Great Escape. Op een dag kwamen we erop dat het wel leuk zou kunnen zijn om de mensen in die film te vervangen door kippen." Peter Lord: "The Great Escape was onze springplank. Maar vervolgens hebben we ons eigen verhaal verteld. Er komen bijvoorbeeld helemaal geen vrouwen voor in The Great Escape. Het ouderwetse van die film sprak ons ook aan. Er worden nauwelijks meer ontsnappingsfilms gemaakt. Nu zijn grote actiethrillers in de mode."

Eten jullie nog kip? Na het zien van 'Babe' wilden veel kinderen even geen spek meer eten.

Peter Lord: "Ik heb net met kip geluncht. Er zat er een in de pasta." Nick Park: "Ik heb wel gehoord over een kind dat geen kip meer wilde eten na het zien van de film. Steven Spielberg zei dat al voor we de film gingen maken. En in Amerika heeft een actiegroep voor dierenrechten voor de bioscopen waar Chicken Run draaide gedemonstreerd." Peter Lord: "Wij hadden geen politieke agenda."

Waarom speelt de film zich in de jaren vijftig af?

Peter Lord: "Kippen hadden het in de jaren vijftig in Engeland een stuk beter dan nu, denk ik. Een film die zich in een moderne legbatterij afspeelt, zou een nachtmerrie zijn. Wij wilden op de eerste plaats een leuke film maken. Nick Park: "De jaren vijftig zijn leuker om te animeren. Een moderne pasteimachine is high tech en staal en schoon en saai. In de jaren vijftig had je van die leuke knopjes en hendels en kon je nog zien hoe iets werkte."

Wat was de invloed van DreamWorks op Chicken Run?

Nick Park: "We waren in het begin bang dat DreamWorks andere ideeën zou hebben over het publiek van de film. We vreesden dat ze de film vooral voor kinderen aantrekkelijk zouden willen maken. Maar DreamWorks zei meteen dat ze ook in een volwassen publiek geïnteresseerd waren." Peter Lord: "DreamWorks heeft ons nooit verteld wat we moesten doen. Dat mochten ze ook niet want ze waren de baas niet: Aardman en DreamWorks zijn partners. Wat betreft de personages, de vormgeving en de humor vertrouwden ze ons volledig. DreamWorks heeft zich alleen intensief met de structuur van het verhaal bemoeid. In Amerika werkt men vaak met een 'story reel'. Je maakt eerst een storyboard, een soort getekend scenario. Vervolgens zet je dat op film en doe je er de stemmen, muziek en geluidseffecten bij. Dan heb je een schets van de hele film, die je aan jezelf en anderen kunt vertonen. Zo krijg je inzicht in de ontwikkeling van het verhaal. Je kunt zien waar het een beetje saai is, waar een herhaling zit, waar het te snel of te langzaam gaat."

Jullie hebben er ook een Amerikaanse scenarioschrijver bij gehaald.

Peter Lord: "Die heeft ons ook geholpen met de structuur van het verhaal." Nick Park: "En hij bedacht dat Rocky een Amerikaan moest zijn."

Is het echt zo anders om een film van 85 minuten te maken dan van 30?

Nick Park: "Ja. Voor we begonnen met Chicken Run dacht ik dat het maken van een speelfilm twee tot drie keer meer werk zou zijn dan een korte film. Maar het is eerder vijf tot zes keer meer werk. Omdat je op een grotere schaal werkt moet de structuur veel beter zijn uitgedacht."

Vinden jullie niet dat er in 'Chicken Run' ook wat van de charme van jullie korte films verloren is gegaan? Er lijkt in het strakke verhaal weinig tijd voor grapjes als 'Hond leest krant'.

Peter Lord: "Met deze manier van animeren is het heel riskant om je niet aan de wetten van de Hollywoodfilm te houden en een verhaal te maken zonder een klassiek begin, midden en eind. Je kunt je geen fouten permitteren. De film moet eigenlijk al klaar zijn voor je begint met opnemen. Ik heb wel ontdekt dat het beste van onze manier van werken niet doorkomt op de story reel. Verbale grappen komen er wel op over, en sommige vormgevingsgrapjes. Maar wij zijn sterk in kleine zijdelingse grapjes. Bij onze volgende film zullen we daarvoor waken. Maar die story reel moet geen tiran worden.

Nick Park: "Er zit een scène in de film dat alle kippen het niet meer zien zitten. Peter Lord: "Depressieve kippen." Nick Park: "De camera glijdt langs hen heen en als laatste komt de kip die altijd aan het breien is in beeld. Ze breit nu een strop. Die grap kwam wel over op de story reel. Maar we hadden ook nog een kip die een treurig lied speelt op een harmonica. Dat werkte niet op de story reel. In de film is het heel leuk."

Gaan jullie nog meer films maken met DreamWorks?

Nick Park: "Ja." Peter Lord: "Zonder kippen."

Zullen Wallace and Gromit in een van die films voorkomen?

Nick Park: "Ja, in de derde film. We moeten flink vooruit plannen om iedereen bezig te houden. De machine moet geolied blijven. Samen met Bob Barker schrijf ik het script voor de derde film als de tweede in productie gaat. De tweede is losjes gebaseerd op de fabel van de schildpad en de haas en zal niet door ons geregisseerd worden. Peter Lord: "Onze stijl van animeren is goed genoeg om veel films in te maken. Als je een goede regisseur hebt en een verhaal dat geschikt is voor het medium, kun je er eindeloos mee doorgaan."

Maken jullie ook nog korte films?

Nick Park: ."Wij niet. De studio wel." Peter Lord: "Speelfilms maken is veel bevredigender. Je hebt een veel groter publiek. Bij korte films heb je het gevoel dat er niets is om het mee te vergelijken. Met een speelfilm speel je een wedstrijd. Opeens moet je het opnemen tegen Mission Impossible en Gone in 60 seconds. Je speelt tegen de grote jongens."

'Chicken Run', in Amsterdam (Calypso en Desmet), Den Haag (Metropole), Leiden (Trianon), Enschede, Trianon, vanaf ma). Vanaf 14 september in 100 theaters. Brian Sibley: 'Chicken Run. Hatching the Movie'. Uitg. Boxtree, 191 blz.

CHICKLIST

GINGER Kip met verstand. Heeft een plan om zichzelf en alle andere kippen van de boerderij te laten ontsnappen. Gebreid mutsje en een verliefde hekel aan Rocky. (stem: Julia Sawalha/Katja Schuurman)

BABS Kletskip die overal een mening over heeft. Bepleit aanpassing aan de onderdrukker. Houdt nooit op met breien. (stem: Jane Horrocks/Elle van Rijn)

ROCKY De Vliegende Haan uit Amerika, 'a lone free ranger'. Oogst meer bewondering dan hij meent te verdienen, maar ook wantrouwen. Kan hij echt vliegen? (stem: Mel Gibson/Huub van der Lubbe).

FOWLER Bejaarde ijzervreter, die de Mof nog eigenhandig heeft bestreden, als mascotte van de Royal Air Force. Weet hoe je een fladdermachine kunt bouwen. (Benjamin Whitrow/Wim van Rooij)

MRS. TWEEDY De grootste schurk van de film, kippenboerin zonder genade, die slacht wie niet legt. Bouwt een machine waar pluimvee ingaat en pasteitjes uitkomen.

(Miranda Richardson/Ellen Pieters)

Archief CS

( a d v e r t e n t i e s )