Oostenrijk dreigt de Tsjechische toetreding tot de EU te blokkeren als Praag de omstreden kerncentrale van Temelín opstart: Temelín is onveilig.

Door onze correspondent Renée Postma

TEMELIN, 8 SEPT. Uit de autoradio komt dreigende taal. "We dachten dat er met het verdwijnen van het IJzeren Gordijn een nieuwe tijd aanbrak, maar we moeten helaas vaststellen dat onze mensen aan de grens opnieuw het slachtoffer zijn van chicanes." Aan het woord is een burgemeester van een Oostenrijks grensplaatsje. Volgens de Oostenrijkse radio gaat de opening van de omstreden Tsjechische kerncentrale in Temelín, vijftig kilometer verderop, op een grensconflict uitlopen. Aan de grens zelf is niets van enige spanning te merken. De weg die door het glooiende heuvelland boven de Donau voert is opmerkelijk stil. Het is een gewone dag in het grensgebied. Aan Oostenrijkse zijde worden pompoenen en paddestoelen verkocht. Aan de Tsjechische kant wachten prostituees en handelaren in tuinkabouters op klanten. De Tsjechische grenswachten doen beleefd hun werk. Van chicanes is geen sprake.

Even noordelijker doemt de kerncentrale Temelín op. Vier gigantische koeltorens beheersen het landschap. De waterdrukcentrale heeft een lange en verwarde geschiedenis. In 1983 ging de eerste spa de grond in. Het ontwerp was van Sovjetmakelij, zoals dat in die tijd gebruikelijk was in het Oosten. In 1987 werd met de eigenlijke bouw begonnen. Twee jaar later werd het project stilgelegd. De communisten waren verdwenen en er kwamen andere inzichten. Bovendien had de eerste democratische regering geen geld om de bouw af te ronden.

In 1993 besloot de toenmalige regering-Klaus toch verder te gaan met de aanleg van een deel van de centrale. In plaats van de oorspronkelijke vier blokken werd besloten om twee blokken af te bouwen. De Tsjechen gingen in zee met het Amerikaanse Westinghouse om de centrale van de nieuwste elektronica te voorzien.

Rond blok 1, dat als eerste over een dag of tien zal worden opgestart, is het werk nog in volle gang. Op steigers leggen arbeiders de laatste hand aan de betonnen buitenwand. Met busladingen tegelijk worden ze uit de omgeving aangevoerd. Het is de enige werkgelegenheid in dit deel van Tsjechië. Milan Nebesár heeft niet veel zin om nieuwsgierige journalisten naar het binnenste van de centrale te voeren. "In de simulatie-regelkamer kunt u evenveel zien." Wanden vol panelen, lichtjes en zoemers worden bediend door een drietal mannen. Ze zijn in opleiding. De apparatuur van Westinghouse is volgens Nebesár de modernste in de wereld. "Dit voldoet aan de hoogste Amerikaanse veiligheidsmaatstaven."

De kerncentrale in Temelín is een hybride van Oosterse en Westerse technologie. Voor de critici is dat een extra zwak punt, maar voor Nebesár die namens het Tsjechische elektriciteitsbedrijf CEZ spreekt, juist niet. Hij wijst op drie panelen in de hoek die drie onafhankelijke, veiligheidssystemen vertegenwoordigen. "We hebben nu drie maal honderd procent veiligheid. In Westerse centrales wordt vaak met tweemaal vijftig procent genoegen genomen'. De centrale die Nebasár laat zien is 'state of the art'. Trots gaat hij voor door de machineruimtes met enorme turbines die vervaardigd zijn door o.a. het Tsjechische Skoda. "Er zijn maar weinig landen die zoveel van de machinebouw voor hun eigen rekening kunnen nemen als wij. Dat zouden we best eens wat meer kunnen benadrukken, zeker als we straks in Europa een rol van betekenis willen spelen."

Hij vindt de kritiek van de Oostenrijkers dan ook 'grenzen aan hysterie'. "Ze blokkeren grenzen maar hebben geen benul van techniek. Ze roepen maar wat en kennen de feiten niet. Buitenlandse politici maken daar misbruik van. Denkt u nou echt dat wij hier waaghalzen zijn en dat we de reactor zouden opstarten als we niet zeker waren van de veiligheid?" Kritiek van milieuactivisten dat er haarscheurtjes in het systeem zitten doet hij af als 'desinformatie'. "Wij hebben alles doorgelicht met röntgen. Geen enkel scheurtje."

De bevolking van het dorpje Temelín, een paar kilometer verderop, gelooft er weinig van. De brave timmermansleerling Zdenek oppert voorzichtig dat de Oostenrijkers misschien toch wel gelijk hebben dat ze bang zijn voor straling. Het gonst in Temelín van de geruchten. De meeste mensen werken in de centrale en komen thuis met verhalen over wat er niet deugt. Zo ook de man van Jana. " Hij heeft meegewerkt aan de bekabeling van de centrale. Hij zegt dat het binnen een rotzootje is." Jana is bang en boos. "Niemand vertelt ons hier iets. Nou schijnt er weer een lek geweest te zijn, maar dat moeten wij uit de pers horen." Ze is er fel op tegen dat de kernreactor wordt opgestart, al gaat ze er straks waarschijnlijk wel zelf werken. "We zijn er hartstikke tegen, maar we moeten er werken omdat hier geen enkel ander werk is." Medewerkers binnen de centrale vormen de belangrijkste bron van informatie voor het Tsjechische Greenpeace, dat fel campagne voert tegen het opstarten van de centrale. Jan Haverkamp, medewerker van Greenpeace in Praag, vertelt dat de acties tegen Temelín aanvankelijk het gewone patroon volgden. "Wij zijn gewoon tegen kernenergie. Ons argument was dat Temelín niet nodig was, dat de elektriciteit uiteindelijk beneden de productieprijs op de markt zou worden gebracht en dat Tsjechië met het kernafval zou worden opgescheept." Maar het accent is volledig op de veiligheidsvraag komen te liggen sinds Greenpeace van binnenuit hoort wat er allemaal mis is. De grootste zorg is een in 1994 verkeerd aangebrachte koelbuis die inmiddels wel weer is losgehaald maar een naad heeft achtergelaten die door de leiding van Temelín niet officieel gedocumenteerd is. Het is één van vele problemen die Greenpeace heeft opgespoord. Haverkamp denkt dat de directie van de centrale onvoldoende overzicht heeft. " Met alle aannemers en onderaannemers over de jaren is het hele proces gigantisch open geweest voor fraude." CEZ, het elektriciteitsbedrijf dat eigenaar is van Temelín, weigert Greenpeace inzage te geven in de tekeningen en protocollen van de tests die gehouden worden. Duitse experts hebben dat deze week wel gehad. Zij concludeerden dat de centrale onder de huidige omstandigheden in Duitsland zelf nooit opgestart zou mogen worden.Cruciaal in het spel rond Temelín is het Tsjechische bureau voor nucleaire veiligheid (SUJB). Dat moet na alle proefprogramma's uiteindelijk het groene licht geven om de centrale in gang te zetten. Het bureau staat onder grote druk. De regering-Zeman wil dat er de centrale zo snel mogelijk geld gaat verdienen in plaats van opslokken. Maar president Havel vindt dat de SUJB ook naar de argumenten van de critici moet luisteren. Medewerkers binnen het bureau klagen over gebrek aan transparantie. De oude doofpotcultuur wint het van een moderne, goedlopende veiligheidscultuur, zoals Greenpeace eist.

Oostenrijk dreigt inmiddels de veiligheid van Temelín als voorwaarde te verbinden aan het toekomstig Tsjechische lidmaatschap van de Europese Unie. De regering in Praag beroept zich koeltjes op de eigen onafhankelijkheid. De EU houdt zich erbuiten. De Europese commissie heeft deze week laten weten dat er op dit gebied geen speciale wetgeving bestaat. Het EU-recht kent geen minimale veiligheidseisen voor kerncentrales. Het Europees parlement vraagt de Tsjechen om nog eens extra te onderzoeken wat de gevolgen voor het milieu zullen zijn, alvorens de kerncentrale op te starten.

( a d v e r t e n t i e s )