Australië worstelt met zijn verleden

De Olympische Spelen bieden Australië de kans zijn ware gezicht te tonen. Balancerend tussen diep ingeworteld conservatisme en speelse vooruitstrevendheid: welkom in het land van het racisme én van de verbroedering.

Door HANS VAN KREGTEN

ROTTERDAM, 5 sept. De slotceremonie van de Olympische Spelen in Sydney zal onder meer worden opgeluisterd door travestieten, die het succes van de Oscarwinnende gay roadmovie 'Priscilla Queen of the Desert' zullen markeren. Die beslissing wordt toegejuicht door de grote homoseksuele gemeenschap van de stad, die vindt dat de tolerantie tegenover homoseksuelen toeneemt. Sydney organiseert jaarlijks een van de grootste homofestivals ter wereld. Toch zijn de conservatieve krachten in het land groot. Vorig jaar besloot Australië in een referendum om een monarchie te blijven met de 15.000 kilometer ver weg wonende Engelse koningin Elizabeth als staatshoofd. De behandeling van de inheemse bevolking stuit in het buitenland op grote kritiek. Kan Australië zich tijdens de Spelen die over twee weken beginnen inderdaad met een modern en tolerant gezicht aan de wereld tonen? In elk geval zullen de Spelen niet, zoals die van 1956 in Melbourne, door koningin Elizabeth worden geopend. Al voor het referendum over de toekomst van de monarchie in het land had de conservatieve regering van premier John Howard, een uitgesproken monarchist, aangekondigd dat de Australische vertegenwoordiger van de vorstin, gouverneur-generaal Sir William Deane, voor die taak zou worden voorgedragen. Dat was een wat wonderlijke erkenning door Howard van de kritiek van veel republikeinen. Deze meenden dat de opening door de koningin zou aantonen dat de mentale afhankelijkheid van Australië van het moederland in de 21ste eeuw nog altijd zo groot was, dat de opening van het belangrijkste sportevenement ter wereld niet aan een Australiër kon worden overgelaten. Met de aanwijzing van de gouverneur haalde Howard voor het referendum veel stemmen uit het republikeinse kamp. "Omdat in het republikeinse model de president door het parlement zou worden benoemd, vreesden veel progressieve Australiërs voor verdere macht voor de politieke elite. De koningin werd gezien als een veel neutralere optie. Ze is iemand die boven het politiek gekrakeel staat. De keus voor de monarchie was dus geen gevolg van een verlangen naar het herstel van de oude koloniale status", zegt econoom Bruce Hockman van Deutsche Bank in Sydney. Veel republikeinen zeggen dat het anachronisme van een buitenlandse vorstin voor Australië door de Aziatische buren niet wordt begrepen en dat dat uiteindelijk een economische prijs voor het land betekent. Hockman gelooft daar niet in: "Australië raakt economisch inderdaad steeds meer met Azië vervlochten, een proces dat werd ingezet na de Britse toetreding tot de EEG. Er is in Azië weinig twijfel over de Australische politieke onafhankelijkheid. Dat bleek heel duidelijk toen ons land vorig jaar een leidende rol speelde bij het sturen van troepen naar Oost-Timor."

Naast de sportactiviteiten zal de meeste aandacht van de 17.000 buitenlandse journalisten rond de Spelen zonder twijfel uitgaan naar de positie van de inheemse bewoners. De 200.000 Aboriginals leven nog steeds in een enorme achterstand op de rest van de Australische bevolking. Eerder dit jaar dreigde Aboriginalleider Charles Perkins dat vertegenwoordigers van de oorspronkelijke bewoners van Australië de Olympische Spelen zouden verstoren. "We hebben racisme in de hoogste niveaus van de regering. We gaan de wereld het vuile ondergoed van Australië laten zien en het land tonen zoals het is: heel racistisch", zei Perkins. Of de Aboriginals de Spelen inderdaad gaan verstoren is overigens zeer de vraag. Demonstraties van de inheemse bewoners zijn in het verleden doorgaans zeer ordelijk geweest. Het nog steeds grotendeels blanke Australië is het rijkste land van het zuidelijk halfrond, maar blijkt onmachtig of onwillend om de emancipatie van de inheemse bevolking voor elkaar te krijgen. Kritische buitenlandse journalisten hebben aan premier Howard een gemakkelijk doelwit, want de regeringsleider stelt zich met regelmaat confronterend op tegenover de inheemse bevolking. Zo draaide hij voorstellen terug die de vorige Laborregering had gedaan voor grondhervorming ten gunste van Aboriginals. Howard kwam daarmee tegemoet aan boeren en mijnbouwbedrijven, die bang waren hun van de overheid gepachte landerijen en verkregen concessies te verliezen. Die overheid had dat land zich in de afgelopen 200 jaar simpelweg toegeëigend op basis van het terra nullius-principe - de idee dat het eilandcontinent ten tijde van de Britse kolonisatie leeg was. Het feit dat er toen 800.000 Aboriginals woonden, werd daarbij over het hoofd gezien. Howard kreeg ook veel kritiek op de weigering van zijn regering om excuses aan te bieden voor het gedrag van vele generaties kolonisten ten aanzien van Aboriginals. Meest recentelijk gold dat ten aanzien van de zogenoemde stolen generation: de Aboriginals die tot veertig jaar geleden op jonge leeftijd bij hun ouders werden weggehaald om door blanken te worden opgevoed. Afgezien van de psychologische problemen die dat bij veel geadopteerde kinderen te weeg bracht, waren er ook talloze schrijnende gevallen van feitelijke slavernij en van seksueel misbruik. De pragmatist Howard lijkt te vrezen voor een schuldcultuur. Uit een onlangs gehouden opinieonderzoek blijkt dat een meerderheid van de Australiërs ook niets voelt voor een officieel regeringsexcuus, omdat dat zou leiden tot claims van Aboriginals op financiële compensatie en grondbezit. Howard heeft slechts een 'persoonlijke uitspraak' gedaan dat hij spijt heeft over de behandeling van de Aboriginals in het verleden. Een nationale schuldbekentenis heeft volgens Howard geen zin. "Geen enkel land waar de bevolking een inheemse component heeft, kan het verleden volledig achter zich laten. Vaak geven mensen het voorbeeld van Canada, maar in veel gevallen is dat een land een voorbeeld wat we juist niet moeten volgen", aldus Howard. Howards beleid krijgt felle kritiek van de oppositie, maar de regeringsleider zal ook terdege geschrokken zijn van de uitspraken van de vorige conservatieve Australische minister-president, Malcolm Fraser, die in 1983 de macht aan Labor verloor. Fraser zei vorige week dat de regering onvoldoende doet om het in het verleden gedane onrecht tegenover de inheemse bevolking goed te maken. Waar de regering in gebreke blijft, moet de bevolking zorgen voor een andere regering, betoogde Fraser: "De waardigheid van Australië zal dat op een gegeven moment vereisen."

Volgens Stephan Kerkyasharian, directeur van de Ethnic Affairs Commission van de deelstaat Nieuw Zuid Wales, raken steeds meer Australiërs er van overtuigd dat met de emancipatie van de Aboriginals voortgang gemaakt moet worden: "Ze wonen al meer dan 10.000 jaar op dit continent. De geschiedenis van Australië begint niet met de landing van de Engelse kapitein James Cook. De Aboriginals zijn de rentmeesters van dit land." Volgens Kerkyasharian gaat Australië een eclectische, multiculturele toekomst tegemoet. "Sydney loopt wat dat betreft voorop. In deze stad spreekt 26 procent van de bevolking thuis geen Engels. Het multiculturalisme kan hier gedijen, omdat de overheid en de gemeenschap een andere cultuur niet als een obstakel zien om als Australiër te worden geaccepteerd. Mensen kunnen hun eigen cultuur hier in een veilig klimaat beleven. Die verbroedering is uniek Australisch en ik hoop dat de Spelen dit wereldwijd zullen uitstralen."

( a d v e r t e n t i e s )