Ondanks een recente dubieuze uitspraak, blijft de Raad voor de Journalistiek zinvolle taken vervullen, meent F. Kuitenbrouwer.

Als het stempel 'dienstgeheim' op een stuk staat zal de journalist die desondanks in bezit raakt van dit document, alleen al vanwege dit stempel zich hebben te onthouden van publicatie van de informatie.

De wereld zou een stuk simpeler zijn als deze stelling juist was. Maar dat is hij niet. En dat is maar goed ook, want geheimhouding is de doodsvijand van de democratische openheid die de journalistiek juist behoort te dienen. De 'waakhondfunctie' wordt dat genoemd door het Europese Hof voor de Mensenrechten in Straatsburg dat waakt over de fundamentele vrijheden in ons werelddeel.

Er bestaat dan ook een elementaire rolverdeling als het om geheimen gaat (even afgezien van de speciale categorie van echte staatsgeheimen). Inbreuk op een ambts- of bedrijfsgeheim is alleen strafbaar wanneer op de betrokkene uit hoofde van zijn functie een geheimhoudingsplicht rust. Buitenstaanders - zoals journalisten - kunnen straffeloos van andermans geheimen kennis nemen zolang zij degene die zijn geheimhoudingsplicht schendt maar niet daadwerkelijk op het slechte pad hebben gebracht. Want dat zou strafbare uitlokking zijn.

Stelen van andermans geheimen mag natuurlijk al helemaal niet. De strafwet kent een schoonheidsfoutje, een algemene strafbaarheid van het voorhanden hebben van informatie waarvan men moet beseffen dat hij afkomstig is van een illegale tap. De grondregel is echter dat een uitgelekt geheim vrij is.

Deze fundamentele spelregel is het kind van de rekening in de recente beslissing van de Raad voor de Journalistiek over een klacht van de Amsterdamse hoofdofficier van justitie J.M.Vrakking tegen RTL Nieuws. Dit had fragmenten uitgezonden van een rechtszitting met gesloten deuren tegen Mink K., de spil in een ingewikkeld schimmenspel van politie, informanten en wapens. Door een onzorgvuldigheid was de geluidsverbinding met de perskamer open blijven staan en konden de media meeluisteren. En opnemen. Er was dus geen sprake van heimelijke taps.

Toch oordeelde de raad dat RTL Nieuws de beroepsnorm had overschreden. Voluit heet het dat "de grenzen zijn overschreden van hetgeen, gelet op de eisen van de journalistieke verantwoordelijkheid, maatschappelijk aanvaardbaar is". Het enkele feit dat de rechter de deuren had gesloten betekent volgens de raad dat de journalist zich heeft te onthouden van publicatie. Hij dient er van uit te gaan dat de rechter het belang van de vrije nieuwsgaring bij zijn beslissing de deuren te sluiten al heeft meegewogen.

Deze extra overweging maakt de miskenning van de journalistieke taak door de raad alleen maar erger. Meewegen van de vrije nieuwsgaring door de rechter veronderstelt dat de rechter zich in het concrete geval op de hoogte stelt van de belangen van de media, die trouwens grondwettelijk zijn erkend. Dit is in een strafzaak echter een kwestie van 'over u maar zonder u'. De discussie over al dan niet sluiten van de deuren in een strafzaak gaat over het hoofd van de media heen tussen rechter, aanklager en verdediging.

Dat kan strafprocessueel gezien moeilijk anders, maar dan moet de raad het niet voorstellen alsof het belang van de vrije nieuwsgaring ten volle tot zijn recht is gekomen. Helemaal vreemd is dat de journalist van de raad wel mag berichten over mededelingen van procesdeelnemers over de besloten zitting maar niet gebruik mag maken van een geluidsverbinding die de justitie nota bene zelf heeft laten open staan.

De raad miskent ook dat het beoordelen van de nieuwswaarde van bepaalde gebeurtenissen die ten grondslag ligt aan de vrije nieuwsgaring bij uitstek een journalistieke afweging is die per medium kan verschillen. Dit is geen vrijbrief. Het gaat niet aan om onder dekking van de vrijheid van meningsuiting zomaar 'brand' te roepen in een volle bioscoop. De journalistieke vrijheid moet wijken voor een clear and present danger, zoals dat in de Verenigde Staten wordt genoemd. Maar daarvan is in de RTL-beslissing geen sprake. De raad verwijt de omroeporganisatie "dat niet is gebleken dat de belangen van de verdachte en van justitie zijn meegewogen bij de beslissing uit te zenden." Dat is echter nog geen concreet risico waarvan een serieuze journalist op zijn klompen kan aanvoelen dat hij te ver gaat.

Het is verontrustend dat de Raad voor de Journalistiek zich zo op sleeptouw heeft laten nemen door de justitiële verbodscultuur. Hoofdofficier Vrakking heeft al eens eerder geprobeerd onwelgevallige publicaties aan te pakken met het zelfbedachte delict van 'gegevensheling'. De vroegere 'super-PG' Docters van Leeuwen dreigde kranten met processen over lekken in plaats van zich ter harte te nemen waar deze lekken in zijn eigen organisatie eigenlijk ontsproten en waarom.

Er is in de strafrechtspleging een moeilijk te definiëren maar daardoor niet minder belangrijke stelregel van 'fair play'. Het is op z'n minst onsportief de media de schuld te geven van een justitiële flater.

Justitie en politie zelf maken juist graag gebruik van toevalstreffers. Een klassieke casus betreft een politie-agent die ter controle van de Horecawet de achterkamer van de kroegbaas betrad en daar een verboden jachtgeweer aan de muur zag hangen. Daarvoor kon hij rustig een verbaal uitschrijven ook al was hij daar helemaal niet voor binnengekomen.

RTL heeft aangekondigd haar steun aan de stichting Raad voor de Journalistiek te beëindigen. Dat heeft volgens de omroeporganisatie niets te maken met deze uitspraak. Dat werd ook gezegd toen het weekblad Elsevier na een 'verloren' zaak (tegen oud-minister Van Mierlo) besloot de Raad voortaan links te laten liggen. In beide gevallen zijn bezwaren aangevoerd tegen de benoeming van oud- bewindslieden als Van Thijn en Sorgdrager tot lid van de raad.

Afhaken van de media, met welke precieze aanleiding ook, is het kind met het badwater weggooien. De Raad voor de Journalistiek vervult een aantal functies die de moeite waard zijn:

( a d v e r t e n t i e s )