Vanavond zit Johan Neeskens als toeschouwer in de Arena bij de eerste wedstrijd van het Nederlands elftal sinds hij na vier jaar opstapte als assistent-bondscoach. Woensdag keert hij met NEC terug naar zijn oude club Ajax. "Het ontslag van Rijkaard sloeg ook bij mij in als een bom."

Door Robèrt Misset

Ook Johan Neeskens wordt vanavond in gedachten meegevoerd naar het drama rond de gemiste strafschoppen tegen Italië als het Nederlands elftal onder leiding van Louis van Gaal aan zijn WK-campagne begint. "Ik voel me nog erg betrokken", zegt de trainer van NEC, die vier jaar als assistent-coach van Oranje fungeerde. Tijd om af te kicken had hij immers niet. Enkele dagen nadat de 48-jarige Neeskens zijn bureau in Zeist had ontruimd, begon hij al bij zijn nieuwe werkgever. Zo ontweek Neeskens tenminste al die vervelende vragen over de pijnlijke uitschakeling in de halve finales van het EK voetbal. Alsof het een half uur geleden is dat Oranje opnieuw met zijn grootste trauma werd geconfronteerd, analyseert Neeskens zijn laatste wedstrijd in dienst van de KNVB. "Ik begrijp nog niet waarom Frank de Boer twee strafschoppen heeft gemist tegen Italië, want de penalty tegen Tsjechië was in feite veel moeilijker. Nederland zat niet lekker in de wedstrijd en die strafschop werd ook nog eens in de laatste minuut gegeven. Toen schoot Frank hem fantastisch in, er was dus helemaal geen reden om aan hem te twijfelen."

Toch vreesde Neeskens al het ergste, nadat ook Kluivert in de reguliere speeltijd van het duel met Italië faalde vanaf elf meter. "Ik dacht meteen: 'laat het niet tot strafschoppen komen, want deze mentale klap zal zeker doorwerken'. Ik zei nog tegen de jongens: 'als je twijfelt, neem dan een lange aanloop en probeer die bal er zo hard mogelijk in te schieten'. Maar ik kon niet zien of die spelers echt in zichzelf geloofden."

Hoe vaak heeft de strafschopspecialist van weleer niet moeten horen dat hij de penalty's tegen Italië beter zelf had kunnen nemen? Neeskens miste namelijk nooit. Hij kon eenvoudig niet missen, zo leeft de oud-Ajacied althans voort in de herinnering. Daar stond 'de Nees' tijdens het WK van 1974, de lange haren wapperend in de wind, geen spoor van twijfel in de lichaamstaal. Een strafschop overnemen tegen Bulgarije? Neeskens knalde de bal net zo hard achter de Bulgaarse doelman als bij zijn eerste poging. En nog zien we de kalk van de strafschopstip opspatten als Neeskens de bal in de WK-finale al na twee minuten genadeloos hard achter de Duitse doelman Sepp Maier schiet. "Maar dat kwam doordat ik de bal niet goed raakte", relativeert Neeskens.

En laten we nu vooral geen mythe maken van zijn strafschoppen, doceert hij. " Dacht je dat ik niet zenuwachtig was, toen ik al zo vroeg in de wedstrijd een penalty moest nemen? Ik had nog geen bal geraakt en ik besefte dat miljoenen mensen naar de WK-finale keken. Ik werd door het Duitse publiek massaal uitgefloten en ik kon slechts de indruk wekken dat ik zeker van mijn zaak was. Maar zo voelde ik me niet. Ik heb tijdens het duel met Italië dan ook geen seconde gedacht: 'stond ik maar achter die bal'. Ik weet namelijk hoe de spelers zich voelden tijdens die lange wandeling naar de strafschopstip." Neeskens bleef na het WK van 1998 als assistent verbonden aan Oranje, omdat hij van de KNVB nooit het idee had gekregen dat hij de belangrijkste kandidaat was om Guus Hiddink op te volgen als bondscoach. "Na het vertrek van Hiddink circuleerden allerlei namen. Maar pas na diverse afmeldingen kwam ik in beeld en toen hoefde het niet meer voor mij. Ik wilde geen vijfde keuze zijn en dat gevoel kreeg ik wel. Blijkbaar had de KNVB onvoldoende vertrouwen in mij als hoofdtrainer. Toch wilde ik graag de assistent van Frank Rijkaard zijn, want het klikte al op de trainerscursus tussen ons. We voelden elkaar uitstekend aan en dat is tot het laatste moment zo gebleven."

Toch kwam ook het overhaaste vertrek van Rijkaard na de uitschakeling van Oranje op het EK als een verrassing voor Neeskens. "In tegenstelling tot de spelers wist ik wel dat Frank zou opstappen. Een paar uur voor de wedstrijd vertelde Rijkaard me dat hij zijn functie zou neerleggen als Nederland door Italië werd uitgeschakeld. Dat nieuws sloeg bij mij in als een bom. Ik heb getracht hem op andere gedachten te brengen, want ik wist dat de spelers voor honderd procent achter hem stonden. Ik weet niet of Frank zichzelf met die beslissing onder een te grote druk heeft gezet tijdens die halve finale. Misschien had hij moeten wachten tot na het EK, maar dan was zijn afscheid ook een klap geweest voor de selectie. Maar Frank zei me dat hij zijn beslissing goed had overwogen. Het had voor mij geen zin daar verder over door te zeuren, want de wedstrijd tegen Italië stond voor de deur. Frank had zijn motieven en die moet je accepteren."

In gedachten verzonken drinkt Neeskens een kop koffie. Zijn getekende gelaat weerspiegelt een landschap waarop talloze veldslagen hebben gewoed. Maar zo voetbalde hij dan ook, als een frontsoldaat, die desnoods met geweld de weg plaveide voor de geniale impulsen van die andere Johan, Johan Cruijff. Uiteraard werd de voormalige middenvelder tijdens zijn verblijf in Barcelona liefkozend El Toro genoemd, want net zo vaak was de sloper met het graniet in zijn voeten zelf het slachtoffer van brute aanslagen. Neeskens werd in zijn illustere carrière wel eens knock-out geslagen en hij speelde ooit verder met twee gebroken ribben en een kapotte knie. Maar in de brasserie van het fraai gerenoveerde stadion De Goffert spreekt hij nonchalant van enkele " bedrijfsongevallen".

Achter die pose van onverzettelijkheid schuilde echter een kwetsbaar mens, die pas de laatste jaren langzaam is ontdooid. Oranje-manager Hans Jorritsma spreekt louter in warme bewoordingen over de man met wie hij vier jaar in Zeist een kantoor deelde. Niet langer voelt Neeskens zich opgejaagd in het land dat hij bijna 22 jaar heeft gemeden. Maar ook in de Verenigde Staten, waar hij tijdens zijn verblijf bij de New York Cosmos de grootste vernedering in zijn loopbaan onderging, kregen ze hem niet kapot. Al suggereerden de media volgens hem volkomen ten onrechte dat de drank ook zijn reputatie had verwoest.

De verstilde emoties van Neeskens blijven zorgvuldig verborgen in de spaarzame zinnen die hij nog aan die duistere episode wenst te wijden. "Coach Hennes Weisweiler vertelde me dat ik nooit meer zou voetballen", zegt Neeskens, bedachtzaam. "Maar het zit nu eenmaal niet in mijn karakter om te berusten in mijn lot. Na acht maanden eenzaamheid keerde ik terug op het veld, dat beschouw ik nog altijd als de grootste overwinning in mijn leven." Na een kort intermezzo bij FC Groningen in het seizoen 1984-'85 keerde Neeskens opnieuw terug naar Amerika. Maar rust vond hij pas in Zwitserland, bij zijn tweede vrouw en enkele onbeduidende clubs waar hij als speler en trainer actief was. Neeskens had er eeuwig kunnen blijven, maar de oproep van de KNVB om terug te keren naar zijn vaderland kon hij niet weerstaan. Gebleven is het charmante Zwitserse accent, waar hij ook zelf om kan lachen. "Dat Schweizer-Deutsch raak ik voorlopig niet kwijt, al gaat het al een stuk beter. " Zijn betoog wordt nog regelmatig doorspekt met uitdrukkingen als "daar is genoeg over gediscuteerd worden" en "inwendig" als hij innerlijk bedoelt. Laat het de hoorbare flarden zijn van een geestelijk verrijkend leven in het buitenland, stelt Neeskens. Vrede heeft hij al lang gesloten met zichzelf en waarom zou Neeskens na vier jaar bij het Nederlands elftal dan niet kiezen voor een modale eredivisieclub als NEC? Tot zijn ergernis proefde Neeskens leedvermaak in de commentaren op zijn opmerkelijke transfer. NEC? Was dat wel een club voor een voetballer met zo'n schitterend verleden?

Voor het eerst staat de souffleur van Hiddink en Rijkaard als hoofdtrainer op eigen benen en al na drie wedstrijden is de scepsis verdwenen. 'Johan Segundo' heeft de club uit Nijmegen nu al een nieuw gezicht gegeven. "Wie heeft het recht zich laatdunkend uit te laten over NEC?", vraagt Neeskens zich af. "Ik ben een gevoelsmens en de mensen bij NEC straalden de warmte uit waar ik naar op zoek was", legt hij uit. "Het bestuur heeft me ook geen valse idealen voorgespiegeld. Ik wist wat in Nijmegen mogelijk was. NEC wil niet nog een rampzalig seizoen meemaken als vorig jaar, we willen langzaam een stapje omhoog. We laten ons niet verblinden door de zeven punten, die we uit de eerste drie wedstrijden hebben behaald. Maar we genieten er wel even van." NEC speelt nu al naar het karakter van Neeskens, al overdreef de ploeg in de oefenwedstrijd tegen Barcelona. Zo poeslief als spits Jack de Gier na de training "tot morgen trainer" zei, zo hardhandig ging hij verdediger Sergi te lijf. De momenteel bejubelde topscorer Gorgi Hristov velde Phillip Cocu zelfs met een elleboogstoot. Neeskens, relativerend: "Ik propageer die overtredingen natuurlijk niet en ik heb de ploeg erop gewezen dat ik onnodige gele kaarten niet accepteer. Maar NEC moet wel met de nodige agressie spelen, omdat de meeste tegenstanders over meer kwaliteit beschikken dan wij. Juist met die hartstocht in ons spel hebben we Vitesse kunnen verslaan.

"Nog voor ik mijn contract bij NEC tekende, sprak iedereen me al aan over de beladen derby tegen Vitesse. Die rivaliteit was ik wel gewend in Barcelona. Daar zeiden de mensen: 'je hoeft geen kampioen te worden, als je maar van Real Madrid wint'. De beleving in het stadion was enorm. Na onze overwinning op Vitesse realiseerde ik me hoeveel dat voor de mensen in Nijmegen betekent. Een mooier debuut in eigen huis had ik me niet kunnen bedenken. Alleen op papier gaan we nu als koploper in de eredivisie naar Ajax toe, want zo voelen we ons natuurlijk niet. Dat wordt opnieuw een bijzondere ervaring voor me, want ik heb bij Ajax toch vier geweldige jaren beleefd. Als ventje van 21 jaar had ik al drie Europa Cups gewonnen. In mijn hart blijf ik altijd Ajacied. Maar dat verleden telt woensdagavond niet."

Een duel wil Neeskens zelf nog aangaan, met zijn oude rivaal Willem van Hanegem. Uit de observaties van de ex-Feyenoorder in het Algemeen Dagblad sprak volgens Neeskens te weinig respect voor de prestaties van zijn elftal. Even is het weer Ajax-Feyenoord als Neeskens de bagatelliserende opmerking van Van Hanegem dat de resultaten van NEC 'normaal zijn gelet op het spelersmateriaal' venijnig pareert. "Ik dacht dat Willem altijd zo goed geïnformeerd was, maar dat blijkt dus niet zo. Als hij vindt dat NEC nu staat waar het behoort te staan, weet ik niet op welke plaatsen hij de topclubs dit seizoen laat eindigen.

"We hebben met 4-1 gewonnen van een ploeg die behoort te strijden om het landskampioenschap. En dat met een selectie van twintig spelers, waarvan ik er al twee kwijtraakte in de voorbereiding. In het duel met Vitesse miste ik acht spelers en moest ik zelfs een jongen uit het tweede elftal op de bank zetten. Dat geeft onze prestatie meer reliëf dan Van Hanegem doet voorkomen. Ach, Willem moet af en toe even knorren, anders zit hij niet lekker in zijn vel." En lachend: "Ik heb vroeger voldoende duels met Van Hanegem uitgevochten, ik denk dat ik hem nu buiten het veld maar even opzoek."

( a d v e r t e n t i e s )