Een vakvrouw met kennis en de kennissen

Ze wilde journalist of actrice worden en vond de middenweg als een inhoudelijk georiënteerde presentator van het Journaal. Nu vertrekt Pia Dijkstra naar de AVRO. Een netwerk van deskundigheid.

Door Ronald Rovers

Haar laatste teksten voor het NOS-journaal las Pia Dijkstra op vrijdagavond 14 juli. Ze gaat naar de AVRO, waar ze Ria Bremer opvolgt als presentatrice van het programma 'Vinger aan de Pols'. In februari gaf ze in een interview al aan dat ze meer behoefte heeft aan diepgang, aan "gelegenheid tot gesprek". De AVRO zag mogelijkheden en zocht contact met haar. Hier moet Dijkstra vanaf 1 september het "gezicht van gezondheid" worden. Volgens de AVRO "past zij in het profiel". Maar wat dat profiel is, blijft onduidelijk. "Het is meer een gevoel", laat de AVRO weten. 'Dit is niet alles', lijkt Pia Dijkstra steeds opnieuw te ontdekken. Via de IKON, de Wereldomroep en de NCRV kwam ze naar de NOS. Naar de AVRO gaat ze omdat ze zich niet meer op haar plek voelt bij de NOS. Bij de IKON ging ze weg omdat ze zelf programma's wilde maken. En de Wereldomroep, waar ze het programma 'Kerk en samenleving' maakte, bood haar te weinig hard nieuws. Ze had een bredere journalistieke interesse dan waar bij de Wereldomroep op dat moment ruimte voor was. Dijkstra vertrok naar Hier & Nu-radio bij de NCRV. Toen het NOS-journaal twee jaar later, in 1988, op zoek was naar een nieuwe presentatrice deed ze een screentest.

Meer dan twaalf jaar heeft Pia Dijkstra op de NOS-redactie gewerkt. Dat beperkte zich niet tot het bekijken van de autocue, het apparaat waarmee nieuwslezers tegelijkertijd tekst kunnen lezen en in de camera kunnen kijken. Noortje van Oostveen, zelf voormalig journaalpresentatrice en lid van de commissie die in 1988 het nieuwe gezicht van het journaal moest aantrekken: "We hebben haar niet om haar presentatie gekozen. Dat wilde Pia zelf niet." Dijkstra had direct duidelijk gemaakt dat ze ook als journalist op de redactie wilde werken.

Het presenteren van het achtuurjournaal gaf Dijkstra meer gelegenheid zich als journalist te profileren dan presentatoren van kortere journaaluitzendingen. Bij het achtuurjournaal ben je meer een anchor, zegt hoofdredacteur Nico Haasbroek, omdat je meer interviews en kruisgesprekken hebt. Hij herinnert zich een "prachtig en persoonlijk" interview dat Dijkstra vorig jaar had met minister Van Aartsen (Buitenlandse Zaken). Dat ging over VN-maatregelen tegen Joegoslavië. Ze was goed in het onderwerp ingevoerd en dat bracht ze te berde in het gesprek. Dat verraste Van Aartsen. Volgens Haasbroek lukte het haar een persoonlijk stempel te drukken op die uitzending.

Pia wilde de journalistiek in of actrice worden. Na de middelbare school zijn ze om de tafel gaan zitten, vertelt haar vader. Er moest maar eens over worden gesproken. Hij vertelde haar dat er in Nederland maar weinig journalisten en actrices zijn die van hun vak kunnen leven en dat ze wel heel goed moest zijn om daarbij te horen. "Dat heeft ze opgevat als: 'Dat zal dan wel niets voor mij zijn', terwijl ik het niet zo bedoelde. Ze heeft toen niet doorgezet." Nog niet in staat haar eigen plan te trekken, nam ze een voorbeeld aan twee predikanten die destijds in Leeuwarden werkten. Ze ging in Amsterdam theologie studeren.

Ze is afkomstig uit een behoorlijk doopsgezind nest, vertelt Jaap Brusewitz, tegenwoordig doopsgezind predikant in Leiden en een ouderejaars van Dijkstra aan de Universiteit van Amsterdam en het daaraan verbonden Doopsgezind Seminarie. "In die traditie worden kinderen beschermd opgevoed. Men is tolerant, ouders begrijpen alles. Je wordt niet met jezelf geconfronteerd." Toch was Dijkstra geen teruggetrokken student die alleen in de boeken te vinden was, zegt hij. Ze bracht jeu in de tent. Tijdens haar studie kwam Dijkstra in beweging.

De IKON ronselde in die tijd studenten theologie om mee te werken aan radioprogramma's, herinnert Teun Jan Tabak zich, die later met Dijkstra bij NCRV's Hier & Nu radio werkte. Via een toevallige ontmoeting in de trein met IKON-medewerker Jan Stroes belandde ze in 1978 in Hilversum. Ze kwam in dienst als voorlichter en regisseur van kerkdiensten. IKON- directeur Leo Schenk: "Ze was analytisch en had een nuchtere kijk. Dat maakte haar geschikt voor het journalistiek metier." Haar overstap naar de IKON verbaasde Brusewitz destijds niet. Pia stelde zich tamelijk onafhankelijk op. En dat was opvallend, zegt hij, omdat juist verbondenheid voor doopsgezinden erg belangrijk is. Dat is hun kracht, zegt Brusewitz, maar ook hun zwakte, het kan verhinderen dat je je als een zelfstandig mens ontwikkelt. "Je moet je eigen woorden vinden." Deze tegenstelling is volgens hem in de doopsgezinde traditie verankerd: Er is bescherming van de kleine, familiale gemeenschap maar tegelijkertijd staat die gemeenschap los van de rest van de samenleving. "In die traditie kunt u Pia plaatsen."

In 1982, ze was nog voorlichter bij de IKON, werden vier medewerkers van de omroep in El Salvador vermoord. Dat, zegt haar vader, heeft haar enorm aangegrepen. Zelf zei Dijkstra daarover onlangs in Elsevier: "Ik ben daardoor van een tamelijk naïef, wereldvreemd meisje politiek bewust geworden."

Twee jaar geleden sprak ze in dagblad Trouw openhartig over haar leven en de tien geboden. Over de reden om met haar studie theologie te stoppen: "Na vier jaar was mijn motivatie verdwenen. Ik was er aan begonnen in de hoop antwoorden te vinden maar ik kreeg er alleen maar vragen bij." Over haar religieuze gevoel: "Soms ben ik diep onder de indruk van mijn omgeving. Een soort natuurtheologie. Niet dat ik een aandrang voel als ik de klok hoor luiden. Daarvoor ben ik te ver afgedwaald." En over haar scheiding: "Net als de theologiestudie die ik niet wilde afbreken 'omdat ik er nu eenmaal aan begonnen was' liet ik ook deze situatie voortduren. Geen gezeur. Niet afhaken."

Ze is niet op haar mondje gevallen, is onder collega's vaak te horen. Dirk Visser, redacteur geestelijk leven bij het ANP en destijds ook student theologie in Amsterdam, herinnert zich een vergadering van de Wereldraad van Kerken in Buenos Aires. Daar was onenigheid ontstaan tussen verslaggevers. Degenen die de Wereldraad al wat langer versloegen, gedroegen zich als 'ervaren journalisten' en wilden met de anderen niets te maken hebben. Dijkstra heeft toen die kloof willen overbruggen. Dat is toen min of meer gelukt. "We hebben een keer met z'n allen geluncht."

Tegen haar vader zei ze: "Ik ben er om nieuws te brengen. Ook aan mensen die het niet uit de krant halen. Dat moet je niet opleuken ". De luchtige onderwerpen waarmee journaals de laatste jaren worden opgefleurd zijn niet aan haar besteed. In een Hollands Dagboek voor deze krant noemde ze dat items met een hoog gehalte aan Hollands Glorie, potverdorie. Ze heeft daarover een duidelijk standpunt, zegt hoofdredacteur Nico Haasbroek. Zij heeft een klassieke opvatting over journalistieke normen en waarden. Fenomenen zoals het televisieprogramma 'Big Brother' moeten terughoudend worden gebracht, vindt zij. Er is over gediscussieerd op de journaal-redactie. Dijkstra accepteerde dat de luchtige lijn werd doorgezet. Nico Haasbroek zijn termen als 'verluchtigen' en 'opfleuren' een gruwel. Hij noemt het "inhoudelijke veranderingen". Ook haar eigen huwelijk met Gerlach Cerfontaine, president-directeur van Schiphol, was ter redactie onderwerp van discussie. Kon Pia de berichten over Schiphol presenteren? Kon zij Cerfontaine interviewen in de uitzending? En hoe voorkom je schuine blikken als het NOS-journaal een primeur heeft over Schiphol? Daarover hebben we meteen goede afspraken gemaakt, zegt Haasbroek, die er geen details over kwijt wil. Eindredactrice Lucie Polak weet dat is afgesproken dat Dijkstra geen kruisgesprek met Cerfontaine mocht doen. Haasbroek: "We hebben goed afgewogen of Pia door die verstrengeling in de problemen kon komen. Als er pijnlijk nieuws over Schiphol naar buiten kwam waarbij Cerfontaine betrokken was, zou iemand anders dat moeten presenteren." De benoeming van Cerfontaine als directeur van Schiphol presenteerde Pia Dijkstra gewoon zelf in het journaal. Geen probleem, volgens Haasbroek. Ook volgens eindredactrice Lucie Polak is van belangenverstrengeling nooit sprake geweest. Het doet volgens hen niets af aan de journalistieke zelfstandigheid van de interviewer als zij haar gesprekspartner 's avonds in de slaapkamer treft. Voor Polak is het duidelijk: "Je kunt ook gewoon je fatsoen laten meetellen. Als je alles op straat gooit wat je hoort, ben je als journalist snel uitgespeeld." Adjunct-hoofdredacteur Hans Laroes reageerde op deze kwestie ooit met een ingezonden brief in deze krant waarin hij het ouderwets en suggestief noemt om in dit geval over belangenverstrengeling te spreken. Volgens hem is de essentiële vraag of Pia het persoonlijke van het journalistieke kan scheiden. "Het antwoord is bevestigend."

Maar toch: De AVRO haalde Dijkstra volgens programmadirecteur Ad 's Gravesande binnen om haar journalistieke én persoonlijke achtergrond. Voor Ria Bremer werd een waardige opvolger gezocht. Iemand die de kennis en de kennissen had. Persoonlijke achtergrond betekent hier: goed ingevoerd in het 'gezondheidscircuit'. Ja, ook dankzij haar man Gerlach Cerfontaine, erkent 's Gravesande onmiddellijk. Waarom zou je daar geheimzinnig over doen? Vóór hij naar Schiphol vertrok was Cerfontaine directeur van het Utrechtse academisch ziekenhuis. Die achtergrond kan de AVRO goed gebruiken. Niet om gasten naar het programma te lokken zegt hij. Al is het volgens 's Gravesande een feit dat niet iedereen meer staat te trappelen om met zijn hoofd op de televisie te verschijnen. Pia Dijkstra is aangetrokken als een soort wandelend documentatiecentrum: zij heeft via haar netwerk veel deskundigheid bij de hand. Al is de ervaring die ze zelf als journalist met de gezondheidszorg opdeed ook een sterk punt.

De AVRO kan het zich niet permitteren om iemand in dienst te nemen die alles vanaf het begin moet leren, zegt 's Gravesande. "En dan is het arsenaal beperkt." Ria Bremer was ook tevreden. "Als Bremer 'nee' had gezegd, zou ik me nog eens achter mijn oren hebben gekrabd."

Nico Haasbroek heeft gemengde gevoelens over het vertrek van Pia Dijkstra: Jammer, omdat hij haar een goede presentatrice vindt. Dat de NOS bezig is de redactie te vernieuwen en te verjongen is niet waar, zegt hij. Volgens Haasbroek is het door een "minder statisch personeelsbeleid" van de NOS eenvoudigweg "niet meer vanzelfsprekend" dat mensen hun hele leven bij een omroep blijven. Dan komt het goed uit als ze na een tijdje iets anders gaan doen. Dijkstra's vader ziet dat anders: "Ik weet dat het niet objectief is, maar ik vind haar en Hennie Stoel de beste presentatrices."

Curriculum Vitae

Pia Dijkstra werd op 9 december 1954 geboren in Franeker. Ze doorliep het Stedelijk gymnasium in Sneek en Leeuwarden (na verhuizing). Vanaf 1974 tot 1980 studeerde ze theologie aan de Universiteit van Amsterdam.

( a d v e r t e n t i e s )