Als het inderdaad vrede zou worden in het Midden-Oosten, is dat niet alleen maar goed nieuws voor Egypte. Het zou waarschijnlijk de doodsteek betekenen voor zijn 'speciale positie', die al aan het eroderen is.

Door onze correspondent JORIS LUYENDIJK

KAIRO, 22 JULI. Met zeer gemengde gevoelens wacht Egypte af of de Israelische premier, Ehud Barak, en de Palestijnse leider Yasser Arafat de komende dagen met een definitieve vredesregeling de cirkel zullen rondmaken in Camp David. In dit lommerrijke buitenverblijf immers sloot Egypte ruim twintig jaar geleden als eerste Arabische land een akkoord met Israel. Het verdrag betekende het failliet van het 'Arabische front' en dwong de andere buurlanden en de Palestijnen om apart, en dus vanuit een zwakkere positie, te onderhandelen met Israel. Een definitieve regeling van Israel met de Palestijnen zou de al zeer ver gevorderde onderhandelingen met Syrië waarschijnlijk een cruciale impuls geven, waarmee toch nog onverwachts zicht zou komen op een 'alomvattende vrede' in de regio.

Economisch en diplomatiek was het Egyptische vredesverdrag met Israel de afgelopen twintig jaar een meesterzet. Weliswaar werd het land in eerste instantie regionaal in de ban gedaan en uit de Arabische Liga gezet, maar de leden beseften snel dat een Liga zonder Egypte, met 65 miljoen inwoners het grootste en belangrijkste Arabische land, tandenloos was. In 1990 werd het hoofdkwartier weer gevestigd in Kairo.

Voor de vrede voerde Egypte de strijd tegen Israel aan. Maar na Camp David werd het land in Westerse optiek opeens 'gematigd' en een cruciale bondgenoot, een positie die nog werd versterkt toen Egypte vierkant achter de geallieerden in de Golfoorlog ging staan. De hulp stroomde en stroomt binnen; 4,5 miljard gulden economische en militaire steun uit de VS, nog een hoger bedrag in ontwikkelingshulp uit Europa. Voor een land als Egypte met een Bruto Nationaal Produkt van 89 miljard dollar en een chronisch handelstekort is dat heel veel geld. In een woelige regio koesterde het Westen Egypte als een oase van stabiliteit en het was bereid daarvoor te betalen. Voor het ontbreken van democratie, een vrije markt en rechtszekerheid in het land, voor de voortgaande staat van beleg en voor de wrede en willekeurige onderdrukking van vermeende gewelddadige moslim-fundamentalisten werden de ogen gesloten.

Maar bij vrede in het Midden-Oosten kunnen deze privileges wel eens razendsnel verdwijnen. Egyptes speciale positie als schakel in het vredesproces en als Amerika's favoriete partner in de Arabische wereld is al aan het eroderen. Barak en Arafat kwamen voor hun marathon in Camp David weliswaar nog even langs in Kairo voor 'consultaties' met Mubarak, maar het stelde weinig meer voor. Na de ontmoeting met de Israelische premier werd voor het eerst zelfs afgezien van een persconferentie, zo weinig viel er te melden. "Een beleefdheidsbezoekje", oordeelt een Westerse diplomaat in Kairo. In het Amerikaanse Congres wordt al jaren gepleit voor scherpe bezuinigen op de hulp aan Egypte.

Bij vrede in het Midden-Oosten ligt een vrijhandelszone in het verschiet, terwijl de wereldeconomie in het kader van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) globaliseert. Enerzijds kan dit meer buitenlandse investeringen en toerisme brengen, maar anderzijds zijn het Egyptische bedrijfsleven en de landbouw zodanig inefficiënt dat ze op een vrije wereldmarkt worden weggevaagd. Egypte klaagt vaak over protectionisme in de landbouw door de Europese Unie, maar het kan wegens de beroerde kwaliteit van de eigen producten de quota die de EU aan Egypte stelt niet eens vullen.

Directeur Mohammed el-Sayyid Sa'id van de prestigieuze, door de overheid betaalde Al-Ahram centrum voor strategische studies is "niet optimistisch". Hij voorziet een toekomst waarin de Arabische wereld bestuurd blijft door dictators en koningen, met stilzwijgende instemming van het Westen omdat het makkelijker zaken doen is met één man, dan met een parlement en een electoraat. Gezien de technologische, militaire, diplomatieke, financiële en economische suprematie van Israel en de Europese Unie zullen deze partijen het Arabische achterland gebruiken als afzetmarkt en als bron voor goedkope arbeid dicht bij huis. Niet meer dan dat. De Egyptische politicoloog Bahgat Korani vatte in een besloten lezing in Kairo de zorg aldus samen: "In de nabije toekomst dreigen voor Egypte niet zozeer onderwerping of nederlagen. Er dreigt irrelevantie." Misschien wel het meest tekenend voor de achterstand van Egypte is dat de discussie over 'de wereld na het vredesproces' vrijwel geheel buiten de media en de officiële publieke opinie wordt gehouden - zo die al wordt gevoerd. Mensenrechtenactivisten die politieke en economische liberalisering voorschrijven als recept voor aansluiting bij een globaliserende wereld, verdwijnen achter de tralies en worden afgemaakt in de media, zowel die van de staat als die van de zogenoemde 'oppositie'. Het Egyptische volk wordt al helemaal niets gevraagd. De verkramptheid en de in zichzelf gekeerde manier waarop het regime bezig is met de toekomst, illustreert daarmee heel treffend waarom het er zo bang voor is.

Zie ook:

Top Camp David mislukt en herleeft (20 juli 2000)
Arafat en Barak wilden gered worden van de afgrond (20 juli 2000)
'Arafat zal ons vermoorden' (17 juli 2000)
Clinton meldt beetje vooruitgang (17 juli 2000)
Israel wil voor vrede land ruilen met Palestijnen (13 juli 2000)
Definitieve deling Palestina op 't spel (11 juli 2000)

( a d v e r t e n t i e s )