Luxeleed

Waarom zijn er zo veel tweedehands zwarte Porsche's op de markt? Dat zijn de afdankertjes van de jonge rijken die hebben ontdekt dat het felbegeerde statussymbool tegenvalt. Het aantal Nederlandse miljonairs is in tien jaar tijd verdubbeld, met dank aan de dotcomeconomie. Maar wat heb je eigenlijk, als je alles al hebt?

Esther Rosenberg

Al zo lang hij zich kan herinneren wil Duncan Stutterheim (28) miljonair worden: "Zo ben ik opgevoed, de gesprekken thuis gingen alleen maar over geld." Stutterheim heeft donker stekelhaar, draagt een zwart glimmend jack en hij praat heel snel. In het American Hotel in Amsterdam vertelt hij hoe hij op zijn twintigste geld van zijn vader leende om een examenfeest op te zetten: 'The Final Exams'. Hij was twee jaar eerder al een koeriersbedrijf begonnen omdat hij geen zin meer had om zijn VWO af te maken, maar een goed feest bracht veel meer geld op.

Hij ging meer en grotere feesten organiseren onder de naam Thunderdome, samen met zijn broer. Ze waren niet de eersten die grote feesten organiseerden. " Wel de eersten die er een hele beleving omheen bouwden." Na de hardcore dansfeesten verkocht hij hardcore cd's en T-shirts. Zijn bedrijf ID&T profiteerde van de gabberrage. In vijf jaar tijd verkocht hij 3,5 miljoen cd's in heel Europa en ieder jaar kwamen er twintig personeelsleden bij. Stutterheim dacht: dit kan niet op. Meer mensen, auto's, panden. "Alles moest groter, groter, groter." In 1998 verkocht hij een minderheidsbelang van zijn bedrijf aan uitgever Wegener.

Toen was Stutterheim 25 en opeens miljonair. Maar het plezier in zijn werk was hij kwijt: hij had bereikt wat hij wilde bereiken en raakte zijn drive kwijt. , ,Ik moest een nieuw doel zien te vinden. Dat heeft me bijna een jaar gekost." Internet, optiepakketten, hoge beurskoersen en een bloeiende economie. Het is niet meer zo heel moeilijk om rijk te worden. In tien jaar is het aantal miljonairs in Nederland verdubbeld, zegt het CBS. Van honderdduizend naar tweehonderdduizend. En het kan snel gaan: een goed idee op het juiste moment en binnen een paar jaar kun je op de beurs miljoenen guldens cashen. En dan ben je nog geen dertig en je hoeft nooit meer te werken.

Is dat leuk?

De Los Angeles Times schreef een paar maanden geleden een verhaal waarin psychologen bezorgd spraken over een sudden wealth- syndroom dat zoveel van die nieuwe jonge rijken treft - en toen was er ineens een sudden wealth-syndroom. Michiel Frackers (31), het brein achter Planet Internet en nu directeur en mede-eigenaar van het Amsterdamse internetbedrijf BitMagic, ziet het om zich heen in Silicon Valley bij San Francisco. Daar woont hij iedere zes van de acht weken: "Het is een wedloop. Mensen zijn met vijftig miljoen dollar niet tevreden, omdat anderen vijf miljard hebben. Ze denken eendimensionaal: geld. Zodra ze een succesvol bedrijf verkocht hebben, beginnen ze er weer een, en weer een. Zonder dat iemand zich afvraagt waarom.

"In Nederland ken ik twee mensen die volledig zijn ingestort toen ze rijk werden. Een jongen die zijn hele leven was ingesteld op het rijk worden. Toen was hij 31 en had hij een vrouw en een kind en een mooie auto. Hij had altijd al last van sombere buien en dacht: had ik maar geld. Dan zou het over gaan, dan zou hij gelukkig zijn. Toen hij het hele rijtje had, kreeg hij angstaanvallen. Hij stortte in. Nu, na een paar jaar is hij nog steeds niet helemaal jofel. Hij is wel weer gaan werken, maar heeft van die rare trekjes. Zoals dat hij zijn vrouw nieuwe borsten cadeau geeft."

Ongeduldig

Luc Heijtel is fiscalist bij PricewaterhouseCoopers en hij adviseert en begeleidt prijswinnaars van de Postcodeloterij. Hij weet als geen ander wat snelle rijkdom met mensen doet. Dat vergelijkt hij met bergbeklimmen: "De nieuwe generatie jonge miljonairs heeft snel de top bereikt, maar heeft niet de tijd gehad om onderweg van het uitzicht te genieten." Succesvolle ondernemers zijn er altijd geweest, zegt hij, maar de rijkdom komt nu sneller, bij meer mensen en vaak op jongere leeftijd. Hij omschrijft de jonge ondernemers als enthousiaste, ongeduldige mensen, die zich niets wijs laten maken. Mensen die linksaf slaan als honderden anderen naar rechts gaan. Het doel van de jonge miljonairs is geld, of succes, het onderscheid daartussen kan je niet altijd maken. Zakendoen is sport, zegt Stutterheim. Het is de drang naar succes die hem zo hard doet werken, zoals elke voetballer het liefste in het eerste elftal speelt. Zakendoen is leuk, maar als ondernemer word je maar op één ding afgerekend: het geld dat je verdient. En als de zaak niet draait voelt Stutterheim zich ellendig. Het bezit van het geld was niet de grootste verrassing. Zijn vader is bestuursvoorzitter van automatiseringsbedrijf CMG en was volgens Duncan al vrij vroeg vermogend. De 28-jarige Amsterdammer was met geld opgegroeid, kon elke dag zien wat geld is. PricewaterhouseCoopers heeft speciaal voor bedrijven die gericht zijn op hele snelle groei een afdeling ingericht: cwep's (companies with extraordinary potential) heten ze daar en het bedrijf van de 26-jarige Patrick Willemsen is er een van. Hij werkte zeven dagen in de week, soms twintig uur op een dag. Op intercontinentale vluchten nam hij drie accu's mee voor zijn laptop, zodat hij 'snachts kon doorwerken. Het succes van Stonehenge Telecom (levert telecomdiensten via internet) was alles voor hem. "Je streelt je ego met succes", zegt hij. Op zijn zestiende had hij twee doelen: miljonair zijn op zijn vijfentwintigste en als hij dertig is wil hij niet meer hoeven te werken. "Met geld heb je alles", dacht hij.

Maar een half jaar geleden moest hij een week gedwongen op vakantie. Hij was vermoeid en daardoor snel geïrriteerd. Hij zag er slecht uit, zei iedereen steeds weer. "Je takelt lichamelijk af", zegt Willemsen nu. Op die vakantie sliep hij nachten van veertien uur.

Tijdens die vakantie bedacht Willemsen dat zijn vrienden en zijn familie belangrijk voor hem zijn, maar dat hij ze nooit meer ziet. Hij zou een zeilboot kunnen kopen- dat wilde hij altijd zo graag - maar heeft geen tijd om te zeilen. Sinds kort heeft hij een aardig huis in Zandvoort, maar hij is continu op reis en heeft geen tijd om nieuwe meubels te kopen. "Mijn schoolvrienden hebben hun school afgemaakt en zijn gaan studeren. Ze hebben een hoop lol gemaakt en veel vriendinnen gehad, dat heb ik gemist." Spijt heeft hij er niet van. Sommige mensen, zegt Willemsen, maken in het begin van hun leven veel plezier en krijgen later een partner, trouwen, krijgen kinderen en hebben daardoor geen tijd meer om iets groots voor henzelf op te zetten. Deze mensen moeten langer door blijven werken. Of, zegt Willemsen, je kiest ervoor om net als hij nú keihard te werken om over een paar jaar te beginnen met plezier maken. "Ik woonde bij mijn moeder in huis, zij deed mijn was. Ik hoefde geen huur te betalen en doordat ik geen relatie had kon ik keihard werken om dit te bereiken."

Ook Stutterheim heeft er geen spijt van dat hij al zijn energie in zijn bedrijf heeft gestoken. Hij had gewild dat hij voor hij begon met werken een jaar op vakantie was gegaan, dat wel.

Moeilijk jaar

Toen Stutterheim de cd-divisie van zijn bedrijf aan Wegener verkocht had, ging hij het rustiger aan doen. "Ik dacht te weten hoe het werkte." Eerst leefde hij zich uit, kocht wat hij wilde kopen. Een Porsche, een mooi huis. " En dat is het dan. Meer doe je niet met geld. Je koopt dingen." Zijn aandacht voor het bedrijf verslapte. I D&T was niet meer wat hij zich er van voorgesteld had. Tachtig mensen werkten er al. Sommige van die mensen had hij rechtstreeks uit het bedrijfsleven gehaald, dat waren mensen die het niet leuk vonden om feest te vieren en naar muziek te luisteren. "Dit gaat niet goed", dacht hij nog.

Stutterheim dronk meer, sliep minder. Ook voor zijn bedrijf werd 1999 een moeilijk jaar. Gabber was over. Geen hype die zo snel zo groot werd en zo snel weer verdween - daar was hij niet op voorbereid. Hij reorganiseerde zijn bedrijf, vijftig werknemers bleven over. Behalve dat hij zelf geen doel had moest hij ook op zoek naar een nieuwe succesformule voor zijn bedrijf. "Als deze mensen hun doel bereiken", vervolgt fiscalist Heijtel zijn betoog over jonge ondernemers, "dan kunnen ze in een leegte vallen. Ze staan later op, gaan eerder naar huis, nemen wat langer vakantie." Na enkele tientallen miljoenen gulden voor het bedrijf te hebben ontvangen, doen veel verse miljonairs een tijdlang niets. Ze willen die stress niet meer. Ze willen stoppen met werken. Ze houden zich alleen nog met leuke dingen bezig: feestvieren, uitrusten, een maandenlange vakantie. Frackers vat deze eerste fase van de plotselinge rijkdom samen als het zwarte- Porschesyndroom: "Waarom zijn er zoveel tweedehands zwarte Porsches in omloop? Ik ken een paar mensen die hebben snel een dure auto gekocht en binnen zes maanden was hij weer verdwenen. Een zwarte Porsche was altijd al een droom geweest, en dan blijkt hij niet praktisch te zijn, niet lekker te rijden."

Veel miljonairs voelen zich schuldig, bijna allemaal geven ze een groot gedeelte van hun vermogen aan goede doelen. Frackers: "Mensen vragen zich schijnbaar af of ze het verdiend hebben, het is een soort van gewetensnood. De internetindustrie is bijna een piramidespel. Zelf richtte Frackers twee jaar geleden een stichting op waarin de helft van zijn aandelen van BitMagic zit. Waarom? "Ik vind dat ik dat hoor te doen, dat ik dat moét doen. Bovendien vind ik het belachelijk dat ik geen belasting hoef te betalen over een bedrijf waar ik een paar ton in steek en dat straks een miljard waard is."

Angst

Hoe sneller mensen het geld verdienen, hoe groter de angst het te verliezen. Volgens Heijtel komt dit voornamelijk doordat de meeste nieuwe rijken geen idee hebben wat zoveel privé-geld nu eigenlijk betekent. Hoeveel is twintig miljoen? Heijtel moet de miljoenen concreet maken, in stukjes hakken. Hoeveel geld wil je hebben? Wat denk je nodig te hebben? Zijn collega Andy van der Mark, die de IT-bedrijfjes begeleidt, geeft een voorbeeld: "Ze zijn in hun onderneming de hele dag bezig met geld, maar als het hun eigen geld is, is het anders. Iemand met tientallen miljoenen belde me op of hij een keuken kon kopen." Ex-beleggingsadviseur van ABN Amro Pieter Roodenburgh herkent dat. "Dit soort bedragen is niet te overzien. Over geld dat van jezelf is denk je veel langer na. Je kan het niet overzien. Je gaat anders leven, geeft veel geld uit en weet niet precies wat je inkomsten zijn." Hij leunt achterover in een rode fauteuil in de woonkamer. Zijn vrouw Sylvia loopt in haar bikini door het huis, roze krulspelden in haar haar. Ze maakt zich klaar om vanavond naar Italië te vliegen, met een vriendin.

Als iemand voorbereid had moeten zijn op de plotselinge rijkdom, dan was het Pieter Roodenburgh. Zijn vrouw Sylvia en hij hadden het nooit slecht. Ze woonden in een ruime twee-onder-een-kapwoning in het Brabantse Teteringen, honderd meter van hun huidige villa met zwembad. Als beleggingsadviseur adviseerde hij alleen de 'grote klanten' van ABN Amro met een vermogen van meer dan twee miljoen gulden. Zij werkte bij een internetbedrijf. Vorig jaar, op nieuwjaarsdag, wonnen ze 15 miljoen gulden in de Postcodeloterij. " Wat een toestand was dat", zegt hij nu. "Alsof het zich allemaal in de verte afspeelde. In een keer gaat de knop om. Dat duurde iets minder dan een jaar." Ze hadden het druk, met verhuizen en de verbouwing. In augustus trokken ze erin, de tuin moest nog gedaan worden. Ze kochten huizen voor de kinderen. Toen waren ze bijna een jaar verder en zaten ze weer een beetje in een ritme. Een ander ritme, dat wel. De Roodenburghs waren gestopt met werken, geen zin meer om steeds hogere 'targets' te halen. Nu moesten ze een nieuwe invulling aan hun leven zien te geven: "We zijn als een gek bezig geweest om ons leven opnieuw inhoud te geven. Je moet jezelf dwingen om bezig te blijven", zegt zij. Ze vertelt over haar dag: om acht uur staat ze op, loopt met de hond in het bos, perst haar verse sinaasappelsap. Ze 'rent' naar de manege om ongeveer drie uur lang haar paard te verzorgen. Weer met de hond weg, er komt eens iemand langs en de strijk moet nog gedaan worden. Haar man is een dag in de week bezig met de administratie en hij golft, met vrienden.

Ze herkennen de verhalen van de jonge ondernemers. Ook hij voelde zich een tijdlang schuldig, omdat hij het geld had gekregen, niet verdiend: "Je ligt aan de rand van het zwembad en weet dat de buurman in de file staat en jij niet. Hij werkt hard en kan het niet betalen, jij wel. Het wordt je in de schoot geworpen. Dat hield me de eerste maanden wel wakker." Toen ging ze nog alleen een week naar Italië als ze vond dat ze het verdiend had, en dan niet drie maanden later weer. "Daar word je makkelijker in", zegt ze. Zij is vooral bang om het geld kwijt te raken. Toen hij op golfvakantie was met vrienden in Spanje kelderden de Amerikaanse technologiefondsen. Ze belde hem op, in paniek: "Hebben we het nog?"

De Roodenburghs hadden zich wel eens voorgesteld wat ze zouden doen als ze 5 miljoen zouden winnen. Ze zouden niets doen. Dat kan niet, weten ze nu. Geld dwingt. Geld dwingt je om het uit te geven en het zo goed mogelijk te investeren. "Je wilt niet achteruit, alleen maar vooruit of minstens quitte spelen."

Fuck you-money

Voor Frackers is rijkdom nooit een issue geweest, zegt hij, maar nu het er is wil hij het zeker niet kwijt raken. De onafhankelijkheid dan. "Het belangrijkste van geld is niet wat je er mee doet maar wat je er mee zou kunnen doen. Het is fuck you-money. Stel dat je je baas niet mag, zoals bij mij het geval was bij Planet Internet, dan kan je zeggen donder op jij met je kleinerende houding en de deur uitlopen. Je hoeft niet te blijven. Dat zou ik niet meer kwijt willen raken."

Het gebrek aan privacy vindt hij het ergst. Zijn omgeving weet dat hij vermogend is geworden. Hij krijgt een paar 'bedelbrieven' per week. In de restaurants waar hij vaak komt kijken mensen wat op zijn bord ligt, zegt hij. , ,Ze zeggen dat als je succes vergaat, dat je dan je echte vrienden tegenkomt. Als je ineens rijk wordt is het andersom, dan kom je je vijanden tegen. Mensen die moeten ploeteren en bij wie hun bedrijf failliet gaat, terwijl jouw bedrijf miljarden waard is, die zijn jaloers. En een vroegere vriend van me zei op een feestje: Jij kan je aandelen toch niet verkopen, het is maar papieren geld. Hij was zo jaloers dat hij moeite had me aan te kijken." Stutterheim: "Doordat ik zoveel heb meegemaakt interesseren veel onderwerpen waar mijn vrienden zich druk over maken me niet meer." Ook zegt hij over het afgelopen jaar: "Soms was het angstig: waar houdt het op? Het gevaar is dat je altijd meer wilt."

Het begint hier te komen, zegt Frackers, dat sudden wealth- syndroom. Maar dat het Amerikaanse vormen aan zal nemen, gelooft hij niet. "Nederlanders willen ook winnen, maar met mooi voetbal, dat is het verschil", zegt hij. Dat heeft hij verwerkt in de optieregelingen in zijn bedrijf. Een stagiaire van BitMagic in Silicon Valley verdient meer dan een Nederlandse werknemer, daar staat hier de sociale zekerheid tegenover. "Een Amerikaanse sollicitant vraagt eerst naar de optieregelingen en zijn salaris en vraagt dan wat we precies doen. In Nederland is het andersom." Ook Heijtel zegt de vergelijking met de Verenigde Staten niet helemaal te kunnen trekken. Een syndroom is het niet, zegt hij. Hij onderstreept dat zijn klanten zich herstellen en van hun vermogen kunnen genieten. "Een sudden wealth-shock is het meer."

Een Nederlander verdient vijf miljoen en geniet daarvan, Amerikanen denken: op naar de tien miljoen. De uit Amerika overgewaaide riante optieregelingen voor top-werknemers exploderen daardoor in Nederland vaak in het gezicht van de werkgever, vertelt een bankier van Van Lanschot. Het personeel waarin zoveel tijd en geld geïnvesteerd is om het vast te houden, stapt namelijk op. We zijn er te nuchter voor, denken de ondernemers zelf.

Na een paar maanden gaan de jonge ondernemers dan ook weer aan de slag. Ze gaan iets doen voor een goed doel, of uit liefhebberij en voor ze het weten zijn ze weer aan het herstructureren en aan het investeren. Of ze kiezen een ander doel voor hun onderneming: de grootste worden bijvoorbeeld.

Andy van der Mark van PricewaterhouseCoopers zegt dat er maar weinig ondernemers zijn die hun onderneming een tweede keer tot een even groot succes maken. "Apple-topman Steve Jobs is een van de weinigen die zichzelf drie keer heeft uitgevonden. Meestal zie je dat de jonge ondernemers na vijf jaar bijvoorbeeld hetzelfde proberen en dan een verkeerde timing hebben. Of ze doen iets anders, als ze daar geen betrokkenheid bij hebben mislukt het vaak." Voor Patrick Willemsen moet de grote prijzenslag nog komen. Weliswaar beschikt hij nu al over 'een groot vermogen', maar Stonehenge Telecom is nog steeds in zijn bezit. Hij wacht op een goed moment om het te verkopen. Dan hoeft hij niet meer te werken, maar stopt hij dan ook? "Op een dag word je wakker en dan kunnen er twee dingen gebeuren. Je denkt shit ik hoef niet meer te werken, of je denkt gelukkig ik hoef niet meer te werken. Welke het bij mij zal zijn weet ik nog niet."

I D&T-eigenaar Stutterheim is met veel energie weer aan de slag gegaan. De vijftig overgebleven werknemers brengt hij binnenkort terug naar vijfendertig. Er staan weer nieuwe feesten op het programma, met een bredere muziekkeuze: techno, trance, het grootste feest van Europa in de Arena in juli. Zijn magazine Slam moet hét medium worden op uitgaansgebied.

Maar gemakkelijk is het niet, ervaart hij. "Vergelijk het met het lopen van een marathon. Je hebt er jaren voor getraind en dan loop je hem. Een fantastisch gevoel. En dan? Een tweede marathon zal nooit zo'n evenement zijn als de eerste."

En de Roodenburghs? Op nieuwjaarsdag, dit jaar, kwamen de kinderen een voor een hun ouderlijk huis binnen lopen, alsof ze het hadden afgesproken. Stil kropen ze met z'n zessen voor de televisie, om de nieuwe winnaars te bekijken. "Wat een toestand", was een hele tijd het enige dat ze tegen elkaar zeiden.