NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

De Japanse keizer Akihito, die morgen voor een staatsbezoek in Nederland aankomt, is al lang niet meer goddelijk. Maar wie in Japan een discussie begint over de rol van het keizershuis, raakt een open zenuw.

Door onze correspondent HANS VAN DER LUGT

TOKIO, 22 MEI. In Japan kunnen de gemoederen nog steeds verhit raken over de positie van het keizershuis, zo bleek vorige week na een eigenaardige opmerking van premier Yoshiro Mori. "Wij hebben de afgelopen jaren ons best gedaan de bevolking bij te brengen dat Japan het land der goden is, met de keizer als middelpunt", zei Mori. De volgende dag lieten kranten in hun commentaren meteen hun ongenoegen blijken. En de oppositie, die meent dat Mori's opvattingen een terugkeer inhouden naar de vooroorlogse ideologie toen de keizer als goddelijk wezen te boek stond waaraan iedereen absolute trouw was verschuldigd, eiste het aftreden van de premier.

"Allemaal anti-Japanse journalistiek", reageerde functionaris Tateyoshi Umezaki van de vereniging Nippon Kaigi - letterlijk de 'Japan Conferentie' - vorige week in zijn kantoor op de berichtgeving in de ochtendkranten over de omstreden uitspraak van Mori. Op de vraag waarom Japanse critici als anti-Japans in de hoek moeten worden gezet, antwoordde Umezaki dat zij " uiteindelijk allemaal marxisten zijn", ofwel mensen die tegen het keizershuis zijn en dus tegen Japan. Nippon Kaigi is een organisatie met zo'n 30.000 leden die wil dat Japanners weer trots zijn op hun land en hun keizer vereren. De groep heeft goede connecties met politici van premier Mori's Liberaal Democratische Partij (LDP).

Een volstrekt ondemocratisch beeld van de ideologie van de beweging rijst op uit een discussie tussen twee hoogleraren in het januari- nummer van het verenigingsblad Nippon no Ibuki ('Adem van Japan'). In deze discussie zoeken de twee heren in poëzie van het keizerlijk paar naar politieke boodschappen die aan zouden geven dat het paar niet blij is met het regeringsbeleid. Het paar zou zo via poëzie "het falen van de regering" aangeven en het volk enige troost bieden voor het feit dat zulke mislukkelingen het land besturen. Ook al applaudisseert Nippon Kaigi bij een uitspraak over de keizer zoals gemaakt door premier Mori, toch heeft de premier onder druk van de publieke opinie een halfhartig excuus moeten maken. "Als ik misverstanden heb veroorzaakt, dan spijt mij dat", zei Mori twee dagen na zijn uitspraak. De atmosfeer in Japan is vooralsnog niet zo dat een politicus publiekelijk de keizer weer als goddelijk kan afschilderen, zoals tot 1945 in de grondwet was vastgelegd. Goddelijkheid die overigens niet moet worden gezien in een christelijke betekenis, maar in animistische zin.

Wat keizer Akihito zelf van Mori's opmerking vindt, zal niet snel bekend worden. "Ik denk dat Akihito zelf het meest verbaasd was", meent een ambtenaar van Japans ministerie van Buitenlandse Zaken. Bij zijn aantreden zei Akihito dat hij groot belang hecht aan respect voor de grondwet, die hem politieke macht onthoudt. Belangrijker is echter hoe politici het keizershuis willen gebruiken, en daarom heeft premier Mori zoveel ophef veroorzaakt met zijn opmerking.

Op een symposium afgelopen zaterdag in Tokio vergeleek de journalist Katsuichi Honda de huidige situatie in Japan met Duitsland tijdens de opkomst van Hitler: falend overheidsbeleid, recessie, groeiende werkloosheid en uit de pan rijzende overheidsschulden vormen een goede voedingsbodem voor nationalisme. Honda hecht geen enkele waarde aan het excuus van de premier en meent dat de oorspronkelijke uitspraak Mori's werkelijke opvattingen weerspiegelt. "Mori die iets fatsoenlijks zegt, is als een varken dat kukeleku kraait", zo schetste hij tussen de coulissen de premier. Honda, die in Japan bekendheid heeft verworven omdat hij als eerste uitvoerig heeft geschreven over de wandaden die het Japanse leger in China heeft begaan, is niet de enige die zich zo pessimistisch uitlaat. De heibel rond de keizer is een erfenis van de Amerikaanse bezetting na de Tweede Wereldoorlog. De Amerikanen schreven een grondwet waarin de soevereiniteit bij het volk werd gelegd en de oude soeverein, de keizer, werd gedegradeerd tot een gewoon mens en niet meer dan symbool van het land. Tegelijkertijd lieten de Amerikanen toenmalig keizer Hirohito zitten en hielpen de oude, vooroorlogse conservatieven aan de macht omdat Japan een trouwe bondgenoot moest worden in de Koude Oorlog. Japan mocht wel democratisch worden maar vooral niet links. Communisten werden fel vervolgd. De vlag van de conservatieven, de huidige regerende Liberaal Democratische Partij (LDP), bestaat uit een paars veld met daarin het wapen van het keizershuis, een gestyleerde chrysant. Gevraagd naar het waarom van dit wapen op de LDP-vlag, blijkt de nietsvermoedende kijker op het verkeerde been te zijn gezet. "De chrysant van het keizershuis telt zestien bloemblaadjes, de onze veertien", zegt een woordvoerder op het partijkantoor. Bedoelt u dat het puur toeval is dat LDP-vlag en keizerlijk wapen zo op elkaar lijken? "Nee, toeval zal het niet zijn, maar over het waarom kan ik verder niets zeggen", luidt het antwoord. Voortbestaan van het keizershuis is een geloofsartikel van de LDP.

Het grote publiek trekt zich evenwel steeds minder aan van het keizershuis. Met nieuwjaar verschijnt de keizerlijke familie op het bordes van het paleis, maar het aantal mensen dat de moeite neemt langs te paraderen is de afgelopen twintig jaar met de helft gedaald. Volgens peilingen had slechts 19 procent van de bevolking in 1998 "respect" voor het keizershuis; in 1973 was dat percentage nog 33. Het meest gegeven antwoord op de vraag naar specifieke gevoelens bij de gedachte aan het keizershuis is tegenwoordig "niets". En het aantal mensen dat meent dat het keizershuis onnodig is, is gegroeid van 4 procent in 1948 tot 12 procent in 1995.

De regering probeert deze groeiende desinteresse te keren. Afgelopen november werd het tienjarig jubileum van keizer Akihito bijvoorbeeld gevierd in aanwezigheid van veel popsterren en sporthelden. Veel jongeren die anders thuis zouden zijn gebleven, trokken nu naar het plein voor het paleis. Ook past in dit beleid de verplichting voor scholen om bij toelatingsceremonieën en diploma-uitreikingen de nationale vlag uit te hangen en het volkslied te zingen. De regering zet vaker van dit soort kleine stappen richting een grotere rol voor het keizershuis.

Volstrekt onduidelijk blijft evenwel wat de regering, met name de machtige LDP, uiteindelijk precies voor ogen staat. Juist onlangs is een parlementaire commissie begonnen met een herziening van de grondwet, die de Verenigde Staten het land in 1946 hebben gegeven. Tot dusver had de discussie over de rol van het keizershuis slechts plaats tussen kleine groepen aan beide zijden van het politieke spectrum. Door Mori's uitlatingen ligt die discussie nu opeens op straat. Al probeert de LDP de schade te beperken door te roepen dat Mori al excuus heeft aangeboden en de oppositie nu niet zo flauw moet zijn om zijn opmerking tot inzet te maken van de algemene verkiezingen die volgende maand plaats zullen hebben.

Zie ook:

Geen spijtbetuiging, wel pijn in het hart (9 mei 2000)
Japanse keizer 'lijdt onder leed Nederlanders' (8 mei 2000)
Prins masseert Indisch leed weg (21 april 2000)
Kroonprins herdenkt barre tocht Liefde (19 april 2000)

( a d v e r t e n t i e s )