NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Drama in rechtbank Zeist laat Gaddafi onberoerd

Door onze correspondent JORIS LUYENDIJK
KAIRO, 4 MEI. Wie de Libische leider Gaddafi recentelijk weer zag schitteren op verscheidene internationale podia, en wie de rij bezag van Europese leiders die plotseling stonden te popelen om een audiëntie, zou bijna denken dat er helemaal geen proces wordt gevoerd over de betrokkenheid van twee voormalige agenten van de Libische geheime dienst bij het opblazen van een PanAm Boeing boven het Schotse plaatsje Lockerbie in 1988.

Het is een lange weg die Muammar Gaddafi heeft af te leggen, maar met de zegen van Europa doet hij het razendsnel. Nog maar anderhalf jaar geleden was Libië een 'pariastaat' van de eerste orde. Het land was door de Verenigde Naties onderworpen aan een lucht- en wapenembargo omdat Gaddafi het niet eens kon worden met de Verenigde Staten en Groot- Brittannië over de uitlevering van de twee Libische verdachten van de Lockerbie-aanslag. Libië stond tot anderhalf jaar geleden synoniem voor onderdak en of militaire en financiële steun aan terreur- en vrijheidsbewegingen, van Noord-Ierland tot Palestina en van Namibië tot extremistische Aboriginals in Australië. Het onderscheidde zich van andere Arabische landen door een volstrekt onverzoenlijke houding tegenover Israel - op het Libische televisienieuws nog steeds aangeduid als 'de zionistische vijand'. De Libische leider werd geregeld betrapt op pogingen om massavernietigingswapens te verkrijgen. Verder zou hij achter een reeks aanslagen zitten in het Westen, onder meer op een Frans verkeersvliegtuig boven Niger, op Amerikaanse militairen in een Berlijnse discotheek, en op een Engelse politieagente voor de Libische ambassade in Londen.

Maar met de opschorting van de sancties ruim een jaar geleden is dit allemaal veranderd. Of beter gezegd, de Europese houding ten opzichte van Libië is helemaal veranderd. Het startschot was de schending door een aantal Afrikaanse landen van het luchtembargo. Vervolgens stemden de VS onverwacht in met de Libische eis het Lockerbie-proces op neutraal terrein te houden. De verdachten werden overgedragen, de sancties opgeschort. Aan de familie van de doodgeschoten Britse politieagente betaalde Gaddafi schadevergoeding, net als aan de nabestaanden van de 170 Franse slachtoffers van de aanslag in Niger. Sindsdien lijkt de lucht geklaard tussen Europa en Libië. Aan het Euro-Mediterrane samenwerkingsverband mag Libië nog niet deelnemen omdat het Israel niet erkent maar Groot-Brittannië heeft weer een ambassade in Tripoli, handelsmissies reizen af en aan en in de afgelopen maanden had Gaddafi ontmoetingen met de Franse president Chirac, de Duitse bondskanselier Schröder, de toenmalige Italiaanse premier D'Alema en tweemaal met voorzitter Prodi van de Europese Commissie. De laatste omschreef Gaddafi bij de Euro-Afrikaanse top in Kairo vorige maand als "iemand die een nieuwe weg wil inslaan" - ondanks een speech van Gaddafi waarin hij de Europeanen beschuldigde van 'neo- kolonialisme'.

Maar een dergelijke oprisping daargelaten speelt Gaddafi het spel van de toenadering met verve mee. Bij het bezoek van de Italiaanse premier D'Alema vorig jaar zwoer hij voor het eerst het terrorisme publiekelijk af. Gaddafi wil zijn land opeens graag integreren in de wereldeconomie, zegt hij, en hij wil zich openstellen voor de wereld. Gaddafi doet niet in terrorisme, vertelt hij aan ieder die het horen wil, maar in toerisme. Hij sloot de trainingskampen van de Palestijnse terrorist Abu Nidal en zet zich in voor vrede en eenwording van het Afrikaanse continent - een heroriëntatie die zijn irritatie weerspiegelt over het feit dat het niet de 'Arabische broederlanden' waren, maar de Afrikaanse landen die het embargo tegen Libië braken. Op het laatste congres van de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid doneerde hij een half miljard gulden voor studiebeurzen voor Afrikaanse bollebozen.

In Afrika en Europa oogst de kolonel dan ook opeens lof, of althans niet langer felle kritiek. Tweemaal werden het afgelopen jaar op Europese luchthavens onderdelen onderschept voor SCUD-raketten, vermomd als auto- onderdelen en met Libië als bestemming. Twee jaar geleden nog zou zo'n incident zijn aangegrepen om het regime scherp te veroordelen en als rechtvaardiging voor de sancties, nu bleef het stil in Europa.

Het gaat de Europeanen hoofdzakelijk om olie, markten en investeringsmogelijkheden. Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje zijn afhankelijk van Libische olie, terwijl de opbrengsten van die olie Libië tot het met afstand rijkste land van Noord-Afrika maken. Bij de huidige olieprijzen heeft het jaarlijks bijna 25 miljard gulden te besteden. Bij wijze van gebaar zullen drie miljard daarvan waarschijnlijk worden besteed aan de aanschaf van een geheel nieuwe luchtvloot bij het Europese consortium Airbus.

Maar de Verenigde Staten doen vooralsnog niet mee. Libië blijft voorlopig op de Amerikaanse lijst van landen die het internationaal terrorisme ondersteunen en de vragen in Washington over de massavernietigingswapens blijven. Ook eisen de VS medewerking van Gaddafi aan het Lockerbie-proces en compensatie voor de slachtoffers. Zolang hieraan niet wordt voldaan lopen bedrijven die meer dan 40 miljoen dollar in Libie investeren nog steeds het risico te worden vervolgd door de Amerikaanse overheid, en deze week werd bekend dat het verbod om naar Libië te reizen blijft gehandhaafd. Alleen met speciale toestemming van het ministerie van Buitenlandse Zaken mag een burger van de Verenigde Staten naar Libie; voorlopig geen Amerikaanse toeristen dus langs de kilometerslange stranden van Libie, in de ongerepte woestijn of de uitstekend bewaard gebleven Romeinse en Griekse steden.

Heeft de 'Filosoof en Leider van de Revolutie', zoals Gaddafi zich binnenlands laat noemen, opdracht gegeven om de PanAm Boeing boven Lockerbie op te blazen? Dat is een vraag die in ieder geval niet zal worden beantwoord bij het proces in Kamp Zeist. Onderdeel van de overeenkomst op grond waarvan Gaddafi de twee verdachten uit heeft geleverd was dat het proces niet zou worden gebruikt om het Libische regime te ondermijnen. Dat zou ook in een brief staan van Kofi Annan aan Gaddafi; een brief waarvan de precieze inhoud tot ontsteltenis van de nabestaanden van Lockerbie geheim wordt gehouden.

De bewijzen van de aanklager in de zaak Lockerbie houden in ieder geval niet over, blijkt steeds meer. Gaddafi lijkt sowieso onder de schaduw van Lockerbie uit te komen. Bij een veroordeling blijft hij volgens afspraak buiten schot, en mocht inderdaad vrijspraak volgen dan past dit uitstekend in zijn propaganda waarin hij Libië het liefst afschildert als welwillend slachtoffer van Amerikaanse agressie. Naarmate Libië meer contracten uitdeelt aan Europese bedrijven, zal de roep bij de zakenlobby in de Verenigde Staten om het verleden te begraven luider worden. En of de kolonel, al meer dan dertig jaar aan de macht, echt zijn leven gebeterd heeft? "Het is terecht dat Amerika bang is voor vijandelijkheden", zei Gaddafi in december tegen de Amerikaanse zender CBS in een thema-uitzending ter gelegenheid van elf jaar Lockerbie. "Maar ik hoop niet dat het gebeurt."

( a d v e r t e n t i e s )