NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

ROELOF VAN GELDER
Zowel Teleac als de VPRO besteden dit paasweekeinde aandacht aan de 400-jaar oude betrekkingen tussen Japan en Nederland. Teleac met een vierdelige documentaire; de VPRO met een poëtische, persoonlijke film van Rudy Kousbroek en Hans Keller.

Het was geen florissant begin, 400 jaar geleden. Een broos scheepje, een uitgedunde en uitgeputte bemanning, verdwaald en gestrand op de rotsige kust van Kyushu. Daarmee begint dan ook de vierdelige Teleac/NOT-documentaire Bewogen Betrekkingen, 400 jaar Nederland- Japan. Over de geschiedenis van de commerciële, culturele en politieke relaties tussen de twee landen zullen we dit jaar nog vele malen horen, zien en lezen; de afsluiting van Japan voor de rest van de wereld op Nederland na, het tot claustrofobie leidende eilandje Deshima in de baai van Nagasaki, de jaarlijkse hofreis van VOC-afgevaardigden naar de shogun te Edo en de openstelling en de snelle modernisering van Japan in de negentiende eeuw.

Teleac heeft een informatieve en onderhoudende serie samengesteld waarvan het eerste deel verhaalt over de Nederlandse jacht op peper en specerijen, de jammerlijke tocht van de vloot die onder Zuid-Amerika door naar de Stille Oceaan voer en waarvan het schip De Liefde op de kust van Japan strandde, en de uiteindelijk succesvolle inspanningen der Nederlanders om een wig te drijven tussen de Japanners en de Portugezen.

Deel twee behandelt het vaak saaie leven op Deshima, waar 25 VOC- employés en hun bedienden leefden, met als enige afwisseling, eten, drinken, muziek, tuinieren en prostituées. Eén maal per jaar arriveerden twee Nederlandse schepen. De 'Rangaku', de 'Hollandkunde' komt aan bod, de gretigheid waarmee ontwikkelde Japanners zich via Nederlandse boeken op de hoogte konden stellen van de Europese cultuur en wetenschap. Deel drie richt zich op het veranderend beeld van Japan. Van sprookjesland, zoals de westerlingen het zagen, ingegeven door mooie verhalen en luxe producten als porselein en lakwerk, werd het een interessant studieobject waarvan taal-, land en volkenkunde, flora en fauna bestudeerd werden. Het gevolg daarvan was onder andere dat in 1855 een studierichting Japanologie te Leiden werd opgericht. In deze tijd opende Japan na eeuwen isolatie zijn poorten en begon het zich in snel tempo te moderniseren. De laatste aflevering is gewijd aan de twintigste eeuw, met natuurlijk de traumatische jaren van 1942 tot 1945, de bom op Hiroshima, de naoorlogse industrialisatie en de wederzijdse wens tot een onderling goed begrip.

De uitzendingen worden gekenmerkt door een prettig tempo, goed gedoseerde informatie en een evenwichtig gebruik van oud (met name Japanse houtsnedes) en nieuw beeld, voorgelezen oude teksten, opgewekte muziek en een commentaarstem. Bij de serie is een mooi boek verschenen, er is een internetsite (www.liefde. org) en in het najaar volgt nog een reeks radioprogramma's. In de tweede aflevering komt het verschijnsel 'hofreis' aan de orde, de jaarlijkse reis van VOC-dienaren en een groot aantal Japanse dragers vanaf Deshima naar de shogun in Edo, een reis van maanden. Dit was een kostbare tocht van zo'n 3000 kilometer die per schip, te paard en te voet werd afgelegd. De afgevaardigden van de VOC reisden in draagkoetsen en zijn drie eeuwen lang de enigen geweest die een glimp van de binnenlanden en kusten van Japan hebben kunnen zien.

Toen hij de route kon nareizen ging een oude wens van schrijver Rudy Kousbroek in vervulling. Niet met 300 bedienden, 100 paarden en voor tonnen aan geschenken voor de keizer, maar in gezelschap van camera- en geluidmensen. En van Hans Keller met wie hij de film maakte. Het karakter van deze film is uiteraard anders dan die van de Teleac- uitzending: persoonlijker en poëtischer.

We zien Kousbroek langs oude paden lopen, in de auto en de trein over bergketens trekken, op de boot, turend naar de kust en de wolken. We volgen de reizigers wanneer ze een museum, of archief bezoeken. Ze stuiten op grafplaatsen waar Nederlanders begraven liggen, bezoeken tempels en herbergen die theehuizen heetten, maar eigenlijk bordelen waren. We zien Kousbroek spelend op de piano van één van de oude Deshima-opperhoofden Franz von Siebold, starend op erotische prenten, op zoek naar een oude waterput of een holle kamferboom waarin een beeld geplaatst is en zich onderhoudend met bibliothecarissen, stuurlieden en getemde dieren. Tot de aardigste momenten behoren die waarop een oude kaart ontvouwd of een rolschildering ontrold wordt om de voorstelling te vergelijken met de werkelijkheid.

Het is een mooie film met fraaie beelden van Eric van Empel en functionele muziek van Henny Vrienten. Zeer de moeite waard. De melancholische ondertoon, opgeroepen door het trage tempo en de grafstemmen van Keller en Kousbroek wordt in balans gehouden door goed gedoseerde relativerende opmerkingen van Kousbroek.

Beide producties, zowel die van Teleac als die van de VPRO maken duidelijk dat televisie over historische onderwerpen die verder teruggaan dan de tijd van het bewegende beeld ook in Nederland tot mooie resultaten kan leiden. Alleen gebeurt het zo zelden. Soms moeten we er 400 jaar op wachten.

Bewogen Betrekkingen, 400 jaar Nederland-Japan, zondag, TV2, 23.05- 24.00u. In de tijdmachine door Japan - De Hofreis van het jaar 2000, maandag, Ned.3, 20.26-22.00u.