NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Thom de Graaf, fractieleider van regeringspartij D66, vindt dat het staatshoofd op afstand van de politiek moet worden gezet. 'Op deze discussie mag geen taboe scheen De Graaf in het RTL-nieuws met zijn pleidooi om artikel 42.1 ('De regering wordt gevormd door de Koning en de ministers') uit de Grondwet te schrappen.

Enigszins verbaasd registreert de D66-leider dat radio en televisie vrijwel onmiddellijk uit hun voegen zijn gebarsten van de afwijzende reacties uit politieke kring. CDA-leider De Hoop Scheffer was toevallig in de buurt van Hilversum en zat binnen een half uur in vier achtereenvolgende nieuwsprogramma's live commentaar te leveren. De Graaf, thuis in reactie daar weer op: "Dit illustreert de kramp waarin Nederland schiet zodra je het woord monarchie in de mond neemt. Het lijkt alsof hierover geen serieus gesprek mogelijk is, alsof normale mensen niet in staat zijn hierover in redelijkheid na te denken."

De Graaf herhaalt het enkele malen: "Mijn pleidooi voor modernisering van de monarchie heeft niets te maken met de persoon van koningin Beatrix of met haar functioneren. Ik heb grote waardering voor haar. Ik ben ook voorstander van de monarchie als staatsvorm: met een groot draagvlak in de samenleving, als samenbindend element in Nederland. Het gaat mij erom de monarchie op moderne wijze vorm te geven. Dat is volgens mij een discussie waarop geen taboe mag rusten."

De toekomstige Koning der Nederlanden zou volgens De Graaf niet langer deel uitmaken van de regering, hij zou geen rol te vervullen hebben bij kabinetsformaties en hij zou zijn positie in de Raad van State moeten opgeven. De Graaf beoogt hiermee "het staatshoofd op afstand van de politiek te zetten". De D66-leider noemt dat "logischer voor het democratische gehalte van ons bestel" en "veel minder kwetsbaar voor het staatshoofd zelf". De Graaf verwijst naar het vorige week verschenen boek van NRC Handelsblad-redacteur Harry van Wijnen, waarin een reeks incidenten wordt geanalyseerd van koninklijke daden en opvattingen die slechts met moeite binnen de perken van de ministeriële verantwoordelijkheid konden worden gehouden. "Als het staatshoofd niet langer direct betrokken is bij het politieke circuit ontvalt automatisch de grond voor speculaties over invloed achter de schermen en ongecontroleerde macht", verwacht De Graaf.

Was het D66-congres, twee weken geleden, niet een politiek zuiverder gelegenheid geweest om een debat over 'het constitutionele drama' te openen? De Graaf: "Nee, ik had belangrijker zaken aan ons congres te melden." Over een volgende stap heeft De Graaf nog geen omlijnde ideeën. Komende maandag geeft hij een gastcollege over alle staatkundige vernieuwingen die hij voorstaat. "En verder wacht ik af hoe het maatschappelijk-politieke debat zich ontwikkelt. Dit is geen onderwerp waarover je even snel een initiatief-wetsvoorstel naar de Kamer stuurt."

Vraagtekens bij staatsbestel

De onverzettelijke karaktertrekken van de koningin en de discussie over hervorming van de monarchie versterken elkaar. Maar invloedrijke gesprekspartners mijden het onderwerp. Zij zijn beschermd door een Geheim.

Door onze politieke redactie

DEN HAAG, 8 APRIL. Enerzijds is er de constitutionele monarchie en anderzijds is er koningin Beatrix. D66-leider De Graaf wil een maatschappelijk debat over het staatsbestel, niet over personen. Gisteravond, in een stroom van mediareacties, was direct te zien hoe onmogelijk dit verlangen is.

Wie aan de monarchie komt, komt aan de koningin. CDA-leider De Hoop Scheffer zei geen debat willen, "omdat koningin Beatrix uitstekend functioneert". Zelfde geluiden kwamen uit de fractie van de VVD en - in iets andere bewoordingen - uit de PvdA-fractie. Monarchie en koningin vallen samen. Maar afzonderlijk beschouwd verkeren bestel en persoon in minder kalm vaarwater dan recentelijk het geval was.

In toenemende mate worden vraagtekens gezet bij de monarchie als instituut. Sinds enkele jaren is er een Republikeins Genootschap, historicus Guus Peek betoogde dat de Koning niet langer de troonrede zou moeten voorlezen en Tweede-Kamerlid Rehwinkel (PvdA) wierp vragen op over de rol van de koningin bij kabinetsformaties en haar deelname aan de regering. Premier Kok zei afgelopen Kerst in een interview met Elsevier, dat er in het verkeer tussen staatshoofd en premier wordt nagedacht over "modernisering" van de monarchie. Tweede-Kamerlid Halsema (GroenLinks) sprak zich in maart in Het Parool onomwonden uit voor de republiek.

Los van deze theoretische exercities staat ook de persoon van koningin Beatrix vaker in het brandpunt van de belangstelling dan enkele jaren geleden het geval was. Zij oogstte kritiek met haar wintersportvakantie in Oostenrijk en viel tegenover journalisten publiekelijk uit over kwaliteitsverlies bij de media ('De leugen regeert'). Het imago van Beatrix lijkt zich te verharden, zoals ook blijkt uit een recente (overigens niet representatieve) steekproef van het Historisch Nieuwsblad, waarin opmerkelijk negatief over de koningin wordt geoordeeld.

Discussie over de monarchie en over onverzettelijke karaktertrekken van de koningin versterken elkaar. Bij elkaar gevoegd leveren ze een beeld op van een streng staatshoofd dat steeds meer ongecontroleerde macht naar zich toe zou trekken.

De koningin neemt zoveel ruimte als de politiek verantwoordelijken haar bieden, zo luidt een oud adagium. Het beste voorbeeld is de kabinetsformatie van 1994, toen fractieleiders verdeelde adviezen uitbrachten aan de koningin. Het staatshoofd hakte vervolgens een knoop door ten gunste van PvdA'er Kok als informateur, ten koste van CDA- verliezer Brinkman. De directe invloed van koningin Beatrix op adviezen van de Raad van State, die zij voorzit, valt in de praktijk te verwaarlozen. Bij het werk van dit Hoge College van Staat is zij inhoudelijk niet betrokken. Mogelijk groter, maar verscholen achter de ministeriële verantwoordelijkheid, is haar invloed als volwaardig lid van de regering. Wekelijks spreken de koningin en de premier elkaar, ministers en staatssecretarissen worden een- tweemaal per jaar ontvangen.

Afgaande op haar doorgaans krachtige opstelling valt niet te verwachten dat koningin Beatrix haar even veilige als prominente plek in de regering snel zou willen prijsgeven. Net zoals prins Willem-Alexander in september 1997, in een vraaggesprek met Paul Witteman, al heeft aangegeven dat hij weinig voelt voor een louter ceremonieel koningschap.

Met zijn interventie over de monarchie heeft D66-leider De Graaf ongetwijfeld een stevig debat op gang gebracht. Maar de meest invloedrijke gesprekspartners zullen buiten de discussie blijven. Zij spreken slechts in Haagse paleizen, beschermd door een Geheim.

( a d v e r t e n t i e s )