NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Boerenbond in bezit van miljarden

Door onze redacteur JOEP DOHMEN
TILBURG, 8 APRIL. De Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie (ZLTO) beschikt over een vermogen van twee tot drie miljard gulden. Dat blijkt uit een onderzoek van deze krant naar het financiële vermogen van de boerenbond.

De belangenbehartiger van Brabantse en Zeeuwse boeren en tuinders beweert zelf niet meer dan "enkele honderden miljoenen" te bezitten. Uit onder meer vertrouwelijk jaarstukken blijkt dat het vermogen van de organisatie, die 26.500 boeren en tuinders vertegenwoordigt, aanzienlijk hoger te zijn. Tot nu toe was weinig bekend omtrent het vermogen van de bond, omdat die weigert financiële jaarverslagen te openbaren.

De rijkdom is deels gebaseerd op de waarde van deelnemingen in de internationaal opererende agrarische concerns Sobel NV (95,6%) en Dumeco BV (18%). De aandelenpakketten die de NCB heeft in beide winstgevende ondernemingen zijn bij verkoop of beursgang volgens analisten samen tussen de 1,1 en 2,2 miljard gulden waard. Alleen al met het jaarlijkse dividend van beide deelnemingen kan de ZLTO een belangrijk deel van haar exploitatiekosten betalen.

De ZLTO controleert verder accountantskantoor ABAB (waarde 200 miljoen gulden) en heeft een belegd vermogen met een geschatte actuele waarde van 450 miljoen gulden. In Brabant en Zeeland bezit de bond onroerend goed ter waarde van 60 miljoen gulden. Twee aan de ZLTO gelieerde sociale stichtingen hebben een vermogen van enkele tientallen miljoenen. De ZLTO is bovendien voor 35 procent eigenaar van een prioriteitsaandeel in verzekeraar Interpolis (omzet 6,8 miljard gulden). Dat aandeel is 500 miljoen gulden waard.

Met haar vermogen is de ZLTO verreweg de rijkste van alle standsorganisaties in Nederland. De ZLTO is bovendien de invloedrijkste. Beslissingen in agrarisch Nederland vallen pas als het ZLTO-hoofdkantoor in Tilburg ermee akkoord gaat, zeggen ingewijden.

Het vermogen is opgebouwd door de in 1896 opgerichte Noord-Brabantse Christelijke Boerenbond (NCB), die in 1999 fuseerde met de in Zeeland en een deel van Gelderland actieve landbouwmaatschappij ZMO fuseerde tot de ZLTO. De miljarden van de NCB gingen niet mee in de fusie, maar bleven achter bij de NCB, die naam en statuten wijzigde en nu NCB Ontwikkeling heet. De ZLTO kan, door een personele unie met NCB Ontwikkeling, beschikken over het vermogen.

De verborgen miljarden van de Brabantse boerenbond

Goed geboerd

Brabant heeft een puissant rijke boerenbond. Alleen weet de achterban dat niet. Een succesverhaal over zwijgzame bestuurders, verborgen miljarden en ‘de Vaticaan-constructie'.

Door Joep Dohmen
"Ik voel me niet geroepen u te vertellen hoe groot het vermogen van de ZLTO is. Dat moet u maar in Tilburg vragen." Wim Meulemeesters, landbouwer in het Brabantse Handel, is voorzitter van de kring De Peel van de Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie (ZLTO). Hij is ook lid van het hoofdbestuur dat kantoor houdt aan de Spoorlaan in Tilburg. De terughoudendheid van Meulemeesters is kenmerkend voor de geslotenheid van de grootste boeren- en tuindersbond van het land. De vraag is trouwens of Meulemeesters weet hoe groot het vermogen van zijn organisatie precies is. Als hoofdbestuurder beschikt hij weliswaar over financiële jaarverslagen, iets wat de 26.500 gewone leden niet kunnen zeggen; maar zelfs mèt de jaarverslagen blijft het gissen. Hoe groot het vermogen werkelijk is, is ook daarin een goed bewaard geheim.

"Ik zat een poosje in het hoofdbestuur", zegt een oud-kringvoorzitter die zijn naam liever niet genoemd ziet, "maar ik vraag me af of wij alles te horen kregen." De oud-voorzitter stoort zich al langer aan het gebrek aan openheid. "Ik ben ervan overtuigd dat wij als algemeen bestuur niet de jaarverslagen met de echte cijfers ontvingen. Die werden wel aan het dagelijks bestuur voorgelezen en verdwenen daarna in de kluis. Als ik een schatting moet maken, denk ik dat het vermogen van de ZLTO een half miljard is, of zo."

Weet waar je aan begint, had een agrarisch analist gezegd, toen hij hoorde van de zoektocht naar het verborgen vermogen van de Brabantse boeren. Eerdere pogingen waren gestrand op de muur van zwijgzaamheid aan de Spoorlaan in Tilburg. De ZLTO erfde die geslotenheid van de Landbouwmaatschappij ZMO (Zeeland) en de Noord-Brabantse Christelijke Boerenbond (NCB). Beide fuseerden afgelopen jaar tot ZLTO.

De nieuwe organisatie kreeg bij de fusie niet het in honderd jaar tijd door de NCB opgebouwde vermogen. Zij werd weliswaar de nieuwe belangenbehartiger voor de Brabantse en Zeeuwse boeren en tuinders, maar de NCB bleef de vermogensbeheerder. De NCB werd, met de statutair vereiste goedkeuring van de bisschoppen van Den Bosch en Breda, omgedoopt tot NCB Ontwikkeling. Door een personele unie heeft het ZLTO-bestuur wel zeggenschap over het vermogen. En leden van de ZLTO zijn tegelijk lid van NCB Ontwikkeling.

Ir. G.J.P. van Oosten, sinds 1,5 jaar algemeen-directeur van ZLTO, legt uit dat de NCB versplintering van het vermogen wil voorkomen. "Het kapitaal is opgebouwd door coöperaties en bijdragen van leden in het werkgebied van de NCB. Elders is een ander beleid gevoerd. Mocht het ooit tot een grotere fusie komen in ZLTO-verband, dan kan de zeggenschap over het NCB-bezit erbuiten blijven."

Van Oosten excuseert zich als naar de jaarverslagen gevraagd wordt. "Die zijn niet bestemd voor buitenstaanders. Wij werken wel aan een beperkt verslag voor communicatieve doeleinden. Want ik wil af van die sfeer van geheimzinnigheid. Ik ben pas 1,5 jaar bij deze club. Over een aantal jaren verwacht ik meer openheid en zullen we transparanter zijn. Zoiets kan niet een-twee-drie."

Van Oosten is wel bereid globaal iets te zeggen over het vermogen. Volgens hem kreeg de ZLTO een startkapitaal van 75 miljoen gulden. De rest van het geld zit in NCB Ontwikkeling. Hoeveel dat is? Van Oosten schat het op "enkele honderden miljoenen guldens".

Dat blijkt een magere schatting. Uit de NCB-jaarverslagen waarover deze krant beschikt en uit aanvullend onderzoek blijkt dat de ZLTO in staat zou zijn in haar eentje de hele, 1,8 miljard gulden kostende, reconstructie van het platteland (inclusief het terugdringen van het mestoverschot) te betalen. Die operatie wordt nu gefinancierd door het Rijk en de provincies.

Hoe is het vermogen samengesteld? Op de balans van de NCB staan in 1998 gebouwen en gronden ter waarde van 4,8 miljoen gulden. De actuele waarde van het onroerend goed is zeker 60 miljoen. Het gaat om kantoorpanden in Tilburg, Boxtel, Veldhoven, Etten-Leur, Goes en Roosendaal, schoolgebouwen in Oirschot, grond in Oss, Zierikzee en Gemert en 40 hectare landerijen in Leende. Alleen al het hoofdkantoor aan de Spoorlaan in Tilburg is zo'n 20 miljoen waard. In het jaarverslag over 1998 valt te lezen dat NCB eigenaar is van Primero BV in Son. Wat niet in het verslag staat is dat Primero een belang van 18 procent heeft in Dumeco BV in Boxtel. Dit op een na grootste vleesbedrijf van Europa (3.000 werknemers) heeft een omzet van 2,9 miljard ('99), een eigen vermogen van 225 miljoen en een nettowinst van 28 miljoen. De multinational is actief in elke schakel van de productieketen, van fokkerij tot detailhandel. Of, zoals het in eigen kring heet, van zaadje tot carbonaadje.

De waarde van Dumeco bij verkoop of beursgang schommelt volgens analisten tussen 500 miljoen en één miljard. Bij het bedrijf leefden in 1998 plannen voor een beursgang. "Het is toen niet doorgegaan. Die plannen zijn nu niet meer actueel", zegt Dumeco-directeur drs. J. van Beek.

In de jaarverslagen van de NCB is eveneens niet terug te vinden dat Primero een belang heeft in het miljardenconcern Sobel in Best. Via Primero en vijf andere bedrijven controleert de NCB 95,7 procent van de aandelen. Sobel (3.250 werknemers) houdt zich bezig met de verwerking van dierlijke resten, destructie, en het maken van geneesmiddelen en capsules. Het bedrijf heeft op enkele terreinen een monopolie. Wie een kadaver kwijt wil in Nederland, België of een deel van Duitsland, doet automatisch zaken met Sobel-dochter Rendac. En Sobel is dankzij dochteronderneming Banner Pharmacaps wereldmarktleider bij de vervaardiging van gelatine-capsules voor farmaceutische, voedings- en cosmetische markten.

Sobel is kapitaalkrachtig en heeft grootse plannen. Eind jaren tachtig werd Gelatine Delft van de beurs gehaald en ingelijfd, later volgde honden- en kattenvoerbedrijf Koopmans. Na Banner Pharmacaps werd geneesmiddelenproducent Sidmak gekocht. Het bedrijf verstrekt op verzoek een lijst met 69 deelnemingen in bedrijven die wereldwijd behoren tot de Sobel-groep.

Het handelsregister was tot drie jaar geleden de enige plek waar financiële informatie over het concern te halen was. Net als de NCB was ook Sobel wars van publiciteit. De buitenwereld mocht gissen naar de omvang van het imperium. Nu is er wel een jaarverslag, waardoor een, zij het bescheiden, blik geworpen kan worden op deze moneymaker van de Brabantse boeren. In 1998 werd een omzet gehaald van 1,1 miljard gulden. Sobel heeft, volgens eigen opgave, een eigen vermogen van ruim 400 miljoen. De winst, na belasting, is 52 miljoen. Dankzij het royale dividend van Sobel kan ZLTO een groot deel van de kosten van de belangenbehartiging betalen.

Het bedrijf heeft nog steeds internationale ambities. Vorig jaar deed Sobel nog een bod van naar verluidt 3,5 miljard gulden op een vitamineproducent in de Verenigde Staten. De koop ging uiteindelijk niet door. Eind jaren negentig waren er ook plannen voor een beursgang. De waarde van het aandelenpakket van dit concern is één tot twee miljard gulden. "Dat is zeker geen overdreven schatting", zegt prof. dr. G. van Dijk, coöperatiedeskundige van de Landbouwuniversiteit Wageningen. "Sobel is een voortreffelijk bedrijf. Het heeft zich innovatief getoond. Vanuit de traditionele destructie zijn nieuwe markten gezocht."

NCB Ontwikkeling controleert via commissarissen en statutaire bepalingen ook het accountantskantoor ABAB in Tilburg. Statutair is bepaald dat bij verkoop of liquidatie van deze stichting het vermogen toekomt aan de NCB. Drie van de vijf commissarissen zijn ZLTO-bestuurders. De omzet van dit bedrijf groeide afgelopen jaren snel. Met een eigen vermogen van 40 miljoen gulden en een omzet van zo'n 150 miljoen is ABAB het grootste accountantskantoor van Nederland dat zich gespecialiseerd heeft in de agrarische sector. Bij verkoop is de ABAB-groep 200 miljoen waard.

De grote invloed van ZLTO op ABAB bleek dit voorjaar. Hoofddirectieleden van ABAB werden op non-actief gezet nadat ABAB boeren geholpen had met het opzetten van constructies om hun mestproductie te kunnen laten stijgen. Dat strookte niet met het belang van de ZLTO die juist bij de minister aan tafel zat om te praten over mestreductie.

De NCB is verder eigenaar van kruiden- en groentendrogerijen in Uden, Elburg en Ommen. Ze produceren grondstoffen voor farmaceutische producten en vormen een van de grootste bedrijven (40 werknemers, 20 miljoen omzet) op dit terrein in het land, met export naar de VS, Duitsland en Frankrijk. De NCB is ook mede-aandeelhouder van Rubia in Noordbroek (Groningen). Het bedrijf verwerkt meekrap. Na tien jaar experimenteren wordt nu een fabriek gebouwd bij Lelystad die uit meekrap kleurstoffen gaat maken.

Dan is er nog de beleggingsportefeuille, ondergebracht bij de Rabobank. In de boeken staat 195 miljoen ('98) genoteerd als oorspronkelijke (aankoop)waarde van de effecten. De actuele waarde mag geschat worden op zo'n 450 miljoen.

Er zit nog meer in het vat voor de NCB. De boerenbond verkocht in 1990, samen met vier collega-bonden, verzekeraar Interpolis aan de Rabobank. De opbrengst van 135 miljoen is verdeeld onder de vijf bonden. De verkoop van Interpolis leverde de vijf ook één prioriteitsaandeel in Interpolis op. Mocht de Rabobank Interpolis naar de beurs willen brengen dan moeten de boerenbonden worden uitgekocht. In dat geval is het aandeel volgens afspraak 500 miljoen waard. Daarvan komt 175 miljoen (35 procent) toe aan de ZLTO. President-directeur Smits van Rabo heeft vorig jaar gespeculeerd op een beursgang van een of meer dochterbedrijven.

Het totale vermogen van ZLTO is, op basis van bovenstaande cijfers, twee miljard. Afhankelijk van de waarde van Sobel en Dumeco kan het oplopen tot drie miljard. ZLTO-directeur Van Oosten ziet niets in de berekening: "Dit is appels en peren optellen. Daar begin ik niet aan. Ik zou het ontzettend betreuren als de toonzetting van dit artikel zou zijn dat wij miljarden zouden hebben. Dat valt niet waar te maken. Je kunt niet alles op een hoop gooien."

Voorzitter ing. A. Vermeer wil niet ingaan op de vraag hoe vermogend zijn organisatie is. Ook zijn voorganger ir. A. Latijnhouwers houdt zich op de vlakte: "We zijn geen arme club. De geëigende personen weten wel hoe groot het werkelijke vermogen is. Ik wist dat ook toen ik voorzitter was. Daar hebben we schattingen van laten maken. Ga er maar vanuit dat sprake is van goed rentmeesterschap. We hebben niet slecht geboerd." Daar is prof. Van Dijk het mee eens: "De NCB, nu ZLTO, is verreweg de rijkste boerenorganisatie. Ook de best georganiseerde. De NCB vervult een leidende rol. De andere gewestelijke bonden zijn bestuurlijk en financieel zwakker." LTO Nederland mag de overkoepelde federatie van de gewestelijke boerenbonden zijn, in de praktijk wordt veel beslist in de burelen van de rijkste bond, aan de Spoorlaan in Tilburg. De opbrengsten uit onder meer Sobel stellen de NCB, en dus ook de ZLTO, in staat initiatieven te nemen en uit te voeren. Van Dijk: "Het is een succesverhaal, dat ook te danken is aan het goede management bij Sobel en Dumeco."

Het miljardenvermogen is van de leden. De achterban heeft er echter geen idee van dat er zoveel geld zit in de organisatie. "Mij is door een lid nooit gevraagd naar het jaarverslag", zegt voorzitter Wim Meulemeesters van kring De Peel. "Het wordt blijkbaar geaccepteerd dat niet iedereen een jaarverslag krijgt. Dat vind ik niet raar. Men weet dat het vermogen in goede handen is. Kwestie van vertrouwen." Hoeveel geld er precies omgaat, hoeveel er belegd is op de beurs en hoeveel stil vermogen er is, dat weten slechts de spilfiguren in het dagelijks bestuur. Ook Sobel-topman ir. D. van Doorn is naar verluidt aardig ingelicht. Bij hem en bij ZLTO-voorzitter Vermeer berust de grootste macht, zeggen ingewijden. "Zonder Anton en Daan gebeurt er niets". Zij zijn de nieuwe leiders die de scheidende goden Ad Latijnhouwers en Gerrit Braks (oud-minister van Landbouw) vervangen. Volgens Peter Verstegen uit Vierlingsbeek ("ik ben een kritische boer") is er een chronisch communicatieprobleem en te weinig democratie in de vereniging. Hij stapte op. Verstegen: "De zogenaamde verkiezingen voor bestuursfuncties zijn een aanfluiting. De door het bestuur aangedragen kandidaten worden altijd benoemd."

Veel informatie over financiële missers krijgt de basis evenmin, zegt Verstegen. "In het faillissement van de mestverwerkingsfabriek Promest in Helmond en in het overeind houden van de coöperaties Encebe en Coveco ging zeker 150 miljoen. Maar officieel weten we van niks." Waar de leden ook niets van afwisten was de jarenlange financiële steun voor het CDA. Die partij kreeg forse giften, die buiten het officiële jaarverslag werden gehouden. De Rooms Katholieke Vereniging van Boeren en Tuinders NCB, was vervlochten met de rk-kerk en de politieke partij KVP, later CDA. Veel NCB'ers waren, en zijn, actief lid van het CDA. De NCB zette jaren geleden een cursus bestuurskunde op en moedigde leden aan op lokaal en provinciaal gebied politiek actief te worden.

Ook over de inkomsten van de ZLTO-bestuurders zelf bestaat weinig openheid. Het concern Sobel bijvoorbeeld vermeldt in het jaarverslag niets over de beloning van het management en de raad van commissarissen die goeddeels uit ZLTO'ers bestaat. De hoofdbestuurders van de ZLTO krijgen basisvergoedingen en een vacatievergoeding als ze een ZLTO-vergadering bijwonen. Alleen voorzitter Vermeer staat op de loonlijst. "Het is een marktconforme betaling", is het enige wat de woordvoerder van de ZLTO kwijt wil over het salaris van de voorzitter. Vermeer zelf: "Het is op een aanvaardbare manier geregeld. Dat is alles wat ik er over wil zeggen." Hij blijkt voor zijn deeltijdbaan zo'n 175.000 gulden per jaar te ontvangen, en een auto met chauffeur.

Terwijl aan de basis een beroep wordt gedaan op vrijwilligerswerk, betekent elke bijbaan in het NCB-circuit extra inkomen voor de hoofdbestuurders. Wie in het dagelijks bestuur van het hoofdbestuur van de ZLTO belandt, heeft de jackpot, weten ingewijden. Zo is voorzitter Vermeer onder meer lid van de raad van beheer van Rabobank Nederland. Het was dan ook fiscaal gezien niet dom dat Vermeer, zelf veehouder in het Brabantse Haaren, in 1993 management-bv Roemeer oprichtte voor ‘het verrichten van managementactiviteiten tegen vergoeding in de ruimste zin des woords'. Sinds hij voorzitter is, heeft Roemeer geen inkomsten meer, zegt Vermeer.

Eens per jaar, meestal eind augustus begin september, komt iedereen bij elkaar in kasteel Maurick in Vught: bestuurders van de Rabo-bank, Interpolis, De Lage Landen, Cehave, ABAB, Sobel, Dumeco en de ZLTO. Voor het uitwisselen van kennis en ervaringen, en voor het bedenken van plannen. Het wordt in Brabant ook wel ‘de Vaticaan-constructie' genoemd: men benoemt elkaar en overal kom je dezelfde spelers tegen, in telkens wisselende rollen.

De tientallen betaalde functies van leden van het dagelijks bestuur van de ZLTO en de NCB worden door prof. Van Dijk positief gewaardeerd: "Door de bestuurders en commissarissen kan de ZLTO een behoorlijke invloed uitoefenen. Dat gebeurt namens de achterban en in het belang van het beheer van het vermogen van diezelfde achterban. Dat hebben ze tot nu toe heel knap gedaan."

( a d v e r t e n t i e s )