NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Vorig jaar somberheid, nu groot optimisme. Ministers zijn begonnen aan een 'dans rondom miljarden'.

Door onze Haagse redactie

DEN HAAG, 15 FEBR. Statistiek bepaalt de stemming in Den Haag. Prognoses golven heen en weer en daarmee het politieke klimaat op de departementen en in de Tweede Kamer. Op Prinsjesdag ging het kabinet nog uit van 2,5 procent economische groei in 2000. Eind vorig jaar was de verwachting al opgekrikt tot 3,25 procent en inmiddels geldt een prognose van 4 procent. De stemming zou als een blad aan de boom kunnen omslaan, zoals vorig jaar omstreeks deze tijd gebeurde. Toen kwamen het Centraal Planbureau en minister Zalm tot veler verrassing met allerlei 'neerwaarts bijgestelde' verwachtingen: de economische groei zou terugvallen, wateroverlast en asielzoekers zorgden voor tegenvallende uitgaven. Daar was het weer, het woord dat bijna vergeten leek: bezuinigen. Van eind februari tot diep in het voorjaar buitelden sombere verwachtingen over elkaar heen: 2 3 miljard bezuinigen, 4 miljard, 4,8 miljard.

Statistiek liegt noodgedwongen. Inmiddels is bekend dat er in het afgelopen jaar geen cent extra hoefde te worden bezuinigd. En sterker nog: het boekjaar '99 is afgesloten met een overschot van bijna 3 miljard gulden. Tegen deze achtergrond mogen de nu geldende prognoses met grote omzichtigheid worden benaderd. De afstand tussen voorspelling en werkelijke cijfers is doorgaans 'niet te verwaarlozen'.

Maar dat is later zorg. Voor nu geldt: er is extra geld te verdelen, veel geld. Volgens CPB-berekeningen zou het gaan om 11 miljard gulden in 2000 en 12,5 miljard in 2001. Vóór 1 maart stuurt minister Zalm zijn zogenoemde Februaribrief naar de Kamer, waarin hij zal aangeven welk deel van de nu berekende meevallers 'structureel' is. In de loop van volgende maand moeten de verschillende departementen hun verlanglijstjes indienen bij Financiën. Drie maanden later, uiterlijk op 1 juni, volgt de Voorjaarsnota 2000 (over de lopende begroting) en de Kaderbrief 2001 (over de begroting voor volgend jaar).

De meeste ministers hebben hun lijstjes met 'claims' inmiddels klaarliggen, maar al te concreet praten ze er liever nog niet over. Hier gelden ijzeren onderhandelingswetten. Wie zichzelf te snel op bedragen vastlegt, wie te veel eist of te weinig vraagt, beperkt op voorhand z'n speelruimte.

De geesten voor extra uitgaven moeten ook langzaam worden rijp gemaakt. Een illustratie daarvan is het optreden van de bewindslieden op Defensie, De Grave en Van Hoof, gisteren in een Kamerdebat over hun Defensieplan voor de komende tien jaar. De Kamer wenst een squadron F- 16's in de lucht te houden, het vliegkamp Valkenburg te verplaatsen, extra te investeren in de Europese defensiesamenwerking en de financiële positie van defensiepersoneel te verbeteren. De bewindslieden hoorden het welwillend aan, ze vroegen begrip voor hun beperkte middelen (ze moeten tot 2003 ook nog 375 miljoen bezuinigen), maar ze zouden de wensen van de Kamer 'meenemen' naar het kabinet. Hoe meer druk vanuit de Kamer, hoe sterker de onderhandelingspositie in het kabinetsberaad over de verdeling van de meevallers.

Ministers kunnen de druk opvoeren via de Kamer en via de publiciteit. Minister De Vries (Sociale Zaken) ontvouwde anderhalve week geleden in het programma Buitenhof plannen ter bestrijding van de 'armoedeval' (inkomensdaling bij de overgang van uitkering naar werk, doordat allerlei subsidies wegvallen). Zijn 'aanval' hierop kost "een paar miljard gulden", liet hij weten. Concrete voorstellen zijn er nog niet, maar de kwestie staat alvast op de agenda. Zo wordt er door bewindslieden, om redenen van politieke druk opvoeren, wel meer geld in het vooruitzicht gesteld dat feitelijk nog niet is binnengehaald. Minister Netelenbos (Verkeer en Waterstaat) heeft nog veel geld nodig voor de invoering van het rekeningrijden, wat veel duurder wordt dan was voorzien. Alleen al in Amsterdam zal het rekeningrijden de komende jaren waarschijnlijk honderden miljoenen guldens extra kosten. Netelenbos heeft de grote steden vooral voor rekeningrijden weten te interesseren door forse investeringen in nieuwe wegen en openbaar vervoer in het vooruitzicht te stellen. Nog niet alle noodzakelijke middelen daarvoor heeft zij al voor haar begroting weten binnen te slepen.

De politieke druk om extra geld toe te wijzen aan zorg en onderwijs is op dit moment het grootst. De ministers Borst en Hermans verkeren in de gunstige positie dat ze relatief veel te claimen hebben. Maar hun speelruimte wordt aan diverse kanten beperkt. In het regeerakkoord zijn al grote extra bedragen uitgetrokken voor deze sectoren, oplopend tot 1,8 miljard in 2002 voor onderwijs en 2,2 miljard voor de zorg. Het personeelsgebrek is hier op dit moment veel groter dan het geldgebrek. Mede hierdoor komen de looneisen hier flink onder druk te staan. Dat is niet zonder gevaar. Een loongolf in de collectieve sector is, via het onderwijs en de zorg, snel ontketend. Zorg, onderwijs, infrastructuur, defensie: daar liggen, ruwweg, de grootste claims waarover het kabinet besluiten moet nemen. Maar voordat hierover in de Trêveszaal kan worden gepraat, moet eerst duidelijk zijn hoeveel geld er feitelijk te verdelen valt. Naar de regels van de 'Zalm-norm' kunnen meevallende uitgaven onmiddellijk opnieuw een bestemming krijgen, maar meevallende inkomsten moeten worden verdeeld tussen lagere belasting en sanering van de rijksfinanciën. Waarmee de strijd over alle meevallers op twee fronten moeten worden gevoerd: tussen departementen en tussen coalitiepartners.

( a d v e r t e n t i e s )