NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

PAUL LUTTIKHUIS
"Geen enkele noot is vanzelfsprekend." Als iemand recht van spreken heeft is het wel Isaac Stern, grand old man van de viool. In een driedelige serie voor de VPRO geeft Stern les aan een 14-jarige Nederlandse violiste, geen wonderkind maar gewoon iemand met een bijzonder talent.

De camera volgt het meisje, dat weliswaar wat bleekjes en zenuwachtig oogt (hoe kan het ook anders met een camera naast je en een van de beroemdste violisten ter wereld voor je), maar dat de druk kennelijk goed aankan. Eén keer wordt het haar bijna te veel. Als ze de viool van Stern mag vasthouden, zegt ze zacht: "Ik ben bang dat ik hem laat vallen". Zo gauw ze erop speelt lijkt de angst overwonnen. "Wat een prachtige klank."

Programmamaakster Machteld van Gelder koos voor de serie Tovenaarsleerlingen drie beroemdheden - behalve violist Stern (de aflevering die ik zag) ook cellist Yo-Yo Ma en pianist Menahem Pressler - en vroeg hen om een les te geven aan een jong Nederlands talent. Eerder maakte ze een vergelijkbare serie met jazz-muzikanten. De programma's worden uitgezonden in het blok Villa Achterwerk en zijn bedoeld voor oudere kinderen.

De kracht van de serie is vooral de onnadrukkelijkheid en de intimiteit van de beelden. De camera manifesteert zich niet als een indringer, maar blijft steeds op de achtergrond - ondanks soms sterke close-ups. Hoewel de kijker niet veel bijzonderheden over de leerlingen te weten komt, ontstaat toch een aardig beeld van hun persoonlijkheid. Daarnaast krijgen ook de beroemdheden ruimte om hun ideeën uit te leggen. Soms gaat dat over de leerlingen zelf, over het lesgeven en over wat ze in muziek willen overbrengen. "De viool doet er niet toe", zegt Isaac Stern. "Het gaat om de muziek".

De beelden van de masterclass worden afgewisseld met oude opnamen van de musici. We zien hoe Stern tijdens een luchtalarm in Israel ten tijde van de golfoorlog zijn concert voortzet, terwijl in het publiek iedereen gasmaskers op heeft. En natuurlijk toont Van Gelder de beroemde openbare lessen van Isaac Stern in China - toen hij als eerste Westerse musicus lesgaf aan Chinese kinderen.

Behalve dat ze een indruk geven van de grootheid van deze muzikale grootheden, laten die beelden ook de continuïteit zien van hun omgang met muziek. Sterns optreden als leraar in China lijkt verdacht veel op dat in Amsterdam. "Uiteindelijk kun je niet precies zeggen waarom Mozart, Bach, Schubert of Beethoven, die ene noot juist op die plek neerschrijft", zegt Stern. "Dat is de magie van de muziek."

Onduidelijk blijft wat de leerlingen van hun les hebben opgestoken. Dat zou ook te veel gevraagd zijn, binnen het halve uurtje dat het programma duurt. "Ik hoop", zegt Stern na afloop, "dat ze begrepen heeft dat ze de houding moet hebben van een nieuwsgierige lezer". En dat ze beseft dat zij het is die het verhaal vertelt, en niet iemand anders.

Slechts heel even gaat het over zoiets onbenulligs als de juiste manier om de viool vast te houden. En als Stern in het begin van de masterclass merkt dat zijn jonge leerlinge koude handen heeft, moet ze die eerst met warm water gaan afspoelen. Intussen heeft hij wel al lang gezien dat ze 'een goed hoofd' heeft en 'een voortreffelijk paar handen'. Maar in de ogen van Isaac Stern zijn dat niet meer dan simpele hulpmiddelen. Waar het werkelijk om gaat is de muziek. En pas als hij heeft gezegd dat 'totale overgave' de enige manier is om een goed musicus te worden en dat je werkelijk musiceren niet 'een beetje' kunt doen, zegt hij: "Geniet vooral en wees gelukkig".

Tovenaarsleerlingen, afl. 1: Isaac Stern, zondag, Ned.3, 10.25-11.00u.