NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

Maarten Huygen
Het dreigende einde van een vriendschap fascineert televisiemakers minder dan het dreigende einde van een 'relatie'. Een 'relatie' is vriendschap met seks - seks zonder vriendschap bestaat ook - en daar kan de camera wel mee overweg. Het genre - soap, drama, porno - bepaalt de mate van ontkleding of suggestie daarvan. Hevig zoenen is wel het minste. Als er een einde komt aan die relatie worden de onthoudingsverschijnselen in beeld gebracht, woede, verdriet, depressie, noem maar op.

Maar het einde van een vriendschap zie je niet zo vaak. Vandaar dat ik gefascineerd heb gekeken hoe George Steiner in Van de schoonheid en de troost een passage uit Hemingway voorlas, waarin twee vrienden in een bus een dal doorkruisten en in de verte Roncevaux zagen opdoemen. Tijdens de tocht zei de romanfiguur, Bill, voortdurend: "Het is hier koud". Die combinatie, Roncevaux en kou, zou voor de lezer vijftig jaar geleden al genoeg zijn geweest: de twee mannen zouden definitief uit elkaar gaan. Want was dit niet de plek waar ridder Roelant in de achterhoede van Karel de Grote door zijn vrienden werd verraden en sneuvelde onder de handen van de Saracenen? Die kennis is verloren gegaan, want zijn studenten zouden een noot onder de tekst nodig hebben waarin dat werd uitgelegd, zei Steiner, maar dan was het hele effect weg. Helaas gold dat ook voor mij, want ik associeerde Roncevaux (Roncevalles) met een zacht Frans kloosterkaasje. En toch werkte het goed op televisie. Dat komt door de manier waarop Steiner de passage voorlas, als oude Cambridge-don met rood vest in zijn bibliotheek. De verlamde rechterhand ondersteunde de kaft van het boek en toen de passage uit was, liet hij een stilte vallen om de tekst op ons te laten inwerken, de kou, het dal, Roncevaux in de verte. Hij vertelde ook het verhaal over Roelant en de eindigende vriendschap.

Het is inderdaad opmerkelijk dat de algemene kennis over ridder Roelant na dertien eeuwen plotseling verdwijnt, zodat je voor je publiek niet meer met een enkele, subtiele verwijzing kunt volstaan om tot de essentie van iets door te dringen. Televisiemakers kunnen hun toevlucht nemen tot wapengebruik, een vuistgevecht, een felle discussie. Steiner praatte ononderbroken voort over het belang van het goed onthouden van gedichten, over het steeds luider worden van klassieke muziek, over het warme gevoel als de geliefde de deur binnen komt en ik heb het allemaal geboeid aangehoord.

Van de Schoonheid en de Troost heeft 26 van dergelijke gesprekken op zondagavond. Kayzer stelt niet zoveel vragen maar laat de sprekers uitpraten. Hij is geen uitzonderlijk interviewer maar de gesprekken zijn goed voorbereid met uitgebreide correspondentie en gesprekken vooraf, zodat de geïnterviewde zich goed heeft kunnen voorbereiden. Het thema is niet meer dan een aanleiding en wordt terecht ruim ingevuld. Soms verloopt het gesprek wat rommelig, met lege momenten, maar er blijft genoeg over dat de moeite waard is. Ik heb wel bewondering voor Kayzers verlangen om mensen voor de camera over grote dingen te laten spreken in het tijdperk van afstand en ironie. Het is hier koud.

Chimpanseekenner Jane Goodall bleek een goed verteller. Dirigent Wladimir Ashkenazy doorweefde gisteravond zijn verhaal met voorbeelden op de piano. Uiteindelijk was voor hem als professioneel dirigent muziek geen troost. Hij speelde half pratend tegen Kayzer. Hij had het over de tijd van Stalin, over zijn moeder die zich verraden voelde toen hij Rusland verliet. Unieke documenten, ook voor later. Er komt nog een gesprek met Yehudi Menuhin, die inmiddels is overleden. Ashkenazy eindigde met passages uit fuga's van Sjostakowitsj, "eerlijke muziek in een oneerlijke tijd", en hij beschreef de tragiek en het beetje hoop aan het eind. Ik associeer deze muziek om persoonlijke redenen met vriendschap. Zonder seks.