NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Ruud Lubbers (1939)

Werkende weg verdwenen

Kees van der Malen
Wie is Ruud Lubbers? Het is een enigzins wonderlijke vraag over een man die maar liefst eenentwintig jaar in de nationale politieke arena verbleef en twaalf jaar daarvan premier was.

Een politicus die een zwaar stempel drukte op de jaren tachtig, die de neergang van de christen-democratie tijdelijk wist af te remmen en het presteerde om zowel met links als met rechts te regeren. Wie is de echte Ruud Lubbers? De 'zachte pudding met een harde korst', waarvoor behoudende katholieken hem bij zijn aantreden als minister-president hielden? Of toch eerder 'Ruud Shock', de premier van no nonsense die met een tikkeltje Thatcheriaans beleid de verzorgingsstaat trimde. Of is hij vooral - de achterneef van Machiavelli -, de behendige machtspoliticus die met een grote dossierkennis en een maximale wendbaarheid zonder eigen standpunten tot compromissen kwam? Een man, met andere woorden, die principieel calvinistisch kon spreken en tegelijk soepel katholiek wist te handelen.

Ongrijpbaar was hij vaak, onnavolgbaar ook. Wat hij wilde was niet altijd duidelijk, wat hij zei vaak niet na te vertellen. En wat precies zijn drijfveren waren, daar moest je toch voornamelijk naar raden.

Als we de journalist Bert Steinmetz moeten geloven, hebben we ons deerlijk vergist. Ruud Lubbers was in zijn ogen vooral een man met een missie. Hij was nooit geïnteresseerd in macht. Hij wilde dienstbaar zijn aan de samenleving en tegenstellingen verzoenen. En zijn inspiratie, die ontleende hij aan zijn geloof. Sterker nog, zijn handelen was louter het gevolg van zijn levensbeschouwelijke inslag.

Deze principiële en religieuze Lubbers wordt ons voorgetoverd in Ruud Lubbers, peetvader van het poldermodel, een portret van de ex-premier. Het is geen echte biografie en zeker geen geautoriseerde biografie, waarschuwt de auteur. Nee, het is zo ongeveer een monument dat Bert Steinmetz, redacteur van Het Parool met een verleden als politiek verslaggever in Den Haag, heeft opgericht voor Rudolphus Franciscus Maria Lubbers.

Peetvader

Let maar eens op wat Lubbers op zijn conto heeft staan! Niets minder dan de pacificatie van Nederland. Allereerst mag Lubbers de 'peetvader' heten van het poldermodel. Als premier dwong hij immers Kok en Van Veen, de toenmalige leiders van vakbeweging en werkgevers, tot het historische akkoord van 'Wassenaar' dat begin jaren tachtig via loonmatiging en herverdeling van werk de weg opende naar herstel van werkgelegenheid. En wat verzoende Lubbers volgens Steinmetz niet nog meer: de medisch-ethische controverses inzake abortus en euthanasie, alsmede het grootste nationale conflict in het laatste kwart van de vorige eeuw, namelijk de plaatsing van kruisraketten. Het eerste, de manier waarop Lubbers de verzorgingsstaat aanpakte en economisch herstel bevorderde, noemt Steinmetz 'een revolutie'. En het laatste, de wijze waarop Lubbers met het kruisrakettenvraagstuk omging, acht hij 'indrukwekkend'. Het is een royale waardering die Steinmetz Lubbers toekent. Maar is deze ook helemaal verdiend? Lubbers was als premier van zijn eerste kabinet (1982-1986) een krachtdadig minister- president. Maar het economisch herstel moet uiteindelijk toch vooral op conto van de internationale conjunctuur worden geschreven. Zei de toenmalige directeur van het Planbureau, Van den Beld, het destijds al niet: 'Lubbers heeft ontzettend gezwijnd.'En in het vraagstuk van de kruisraketten was het, louter nationaal-politiek bezien, zeker knap dat Lubbers de scherpe tegenstellingen in de samenleving wist te bezweren met een heel eigen oplossing (plaatsing van kruisraketten op Nederlandse bodem werd afhankelijk gemaakt van de vraag of de Sovjet- Unie door zou gaan met stationering van SS20-raketten). Dat was behalve inventief ook gewaagd, want de NAVO-politiek was in die dagen een heel andere. Maar uiteindelijk kwamen de kruisraketten er niet, omdat de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie in 1987, in de nadagen van de Koude Oorlog, besloten tot verwijdering van grote delen van hun kernwapenarsenaal.

Steinmetz toont zich een groot bewonderaar van Lubbers. Hij ziet de trucs en streken die de instrumentele machtspoliticus Lubbers door de jaren heen hanteerde, maar hij waardeert ze bijna onveranderlijk positief. Ze horen namelijk bij de hogere opdracht die Lubbers zich heeft gesteld. Zo ontstaat beetje bij beetje het beeld van een politicus die gespeend is van eerzucht en ijdelheid en die eigenlijk alleen maar als een staatsman kan worden gezien. Hoe komt Steinmetz aan dit beeld? Zijn belangrijkste bron ervoor is: Lubbers zelf. Steinmetz voerde vijf lange gesprekken met de oud-premier, waarin die 'openhartig' zou hebben verteld over zijn 'wederwaardigheden en drijfveren'. En daar wringt meteen het verhaal. De auteur heeft zich met zijn werkwijze de gevangene gemaakt van zijn onderwerp, want Lubbers is niet zomaar een gesprekspartner. Lubbers is een oud-premier die nog altijd wacht op eerherstel na zijn pijnlijke vertrek uit de nationale politiek. Het bizarre einde van zijn premierschap leidde immers in 1994 ook de grootste verkiezingsnederlaag van zijn partij in. Lubbers vertrok destijds zonder bloemen en voelde nog lang de stille haat van christen-democraten die hem verantwoordelijk stelden voor het echec van het CDA. Zo kon Steinmetz geen gebruik maken van de memoires die Lubbers al in 1994 liet optekenen door Theo Brinkel, een medewerker van het wetenschappelijk bureau van het CDA. Deze memoires, die zelfs al een titel hebben, Haagse jaren, liggen nog altijd achter slot en grendel. Het CDA was destijds erg gekant tegen publicatie omdat dat de positie van de partij zeer zou schaden. Waarom Lubbers ze nog altijd niet publiceert, blijft duister. Het is onderdeel van het raadsel- Lubbers.

Veel is nog altijd onopgehelderd. Hoe een man die zo bedreven was in het machtsspel kon struikelen over zijn opvolging. Hoe een man die zo lang zonder concurrentie leiding gaf aan het CDA zich zo kon vervreemden van zijn eigen partij. En hoe hij daarna nog eens twee internationale functies, voorzitter van de Europese commissie en secretaris-generaal van de NAVO, bluntly kon mislopen? Steinmetz heeft zich grondig gedocumenteerd; hij las veel en sprak ook met een reeks tijdgenoten van Lubbers. Maar zijn methode irriteert. Uitvoerige beschrijvingen van de Lubbers-jaren worden afgewisseld met summiere citaten van de premier. En buiten de citaten krijg je als lezer steeds het ongemakkelijke gevoel dat Lubbers de pen van de auteur stevig vastheeft.

Kroonprins

Neem de deconfiture van de leiderswisseling in het CDA, die zich in Lubbers' derde kabinetsperiode voltrok. Hoe kon hij zijn eigen kroonprins Elco Brinkman uiteindelijk een stok tussen de benen steken? Hoe kon hij de man die hijzelf als opvolger wilde, uiteindelijk bij de Tweede-Kamerverkiezingen niet eens zijn stem geven? En hoe kon hij op enig moment zelfs naast het premierschap ook het voorzitterschap van het CDA opeisen? Lubbers was 'de kluts kwijt', zo is zijn geestestoestand destijds wel door mensen in zijn naaste omgeving omschreven. Wat voer er in de man, die vanuit het Torentje het CDA jarenlang moeiteloos naar zijn hand zette? Steinmetz geeft geen verklaring; hij laat Lubbers eenvoudigweg zeggen dat hij de kluts helemaal niet kwijt was. En zo levert hij zich over aan een zeer Lubberiaanse en tegelijk onbevredigende interpretatie.Want, wat zegt de premier: 'Ik had geen macht meer, die had ik weggegeven. De omstandigheden regeerden mij. Mijn adviezen werden niet meer gevolgd, terwijl ik nog minister-president was. En ik nam die macht niet terug. Dat maakte op de mensen de indruk: die man is de kluts kwijt. Maar dat was het niet. Ik was vertwijfeld: wat moest ik doen? Ik zou het mezelf kwalijk hebben genomen als ik toen niet met mogelijkheden op de proppen was gekomen. Maar nu denk ik: ik had beter helemaal niets kunnen doen. Misschien was het voor het CDA beter geweest als ik vervroegd was afgetreden. Maar Jan de Koning heeft mij ervan overtuigd dat de minister-president er zit voor het land, niet voor zijn partij.'Het boek blijft zwak tot het slot. Lubbers mag zelfs een eindoordeel vellen over zichzelf. En hij doet dat met overgave: 'Ik heb goed werk kunnen doen, ook veel fouten gemaakt, maar uiteindelijk is er een positieve balans. Het is nog beter gegaan met Nederland dan ik had gedacht. Maar nee, ik heb geen dag het verlangen gehad terug te keren.' Het is het type tekst dat je verwacht op een afscheidsbijeenkomst of in een plechtig gedenkboek.

De auteur laat in zijn nawoord nog weten dat Lubbers zich na zijn vertrek uit de actieve landspolitiek 'geen seconde verveelt', met oud- leiders als Bush en Gorbatsjov nog 'even hartelijke contacten onderhoudt' en met zijn internationaal voorzitterschap van het Wereldnatuurfonds weer terug is bij 'een oude liefde', het milieu.

Het is maar wat je wilt zien. Tjerk Westerterp, oud-minister en partijgenoot van Lubbers zag het zo: 'Ik sprak Ruud laatst nog op een KVP-reünie. Hij vertelde: ik ben nou bezig om de stamboom van de familie-Lubbers te maken. Dan ga ik daarvoor op bezoek in de Achterhoek. Nou, als je daar tijd voor hebt... dat vind ik echt verbijsterend', aldus Westerterp in een vorig jaar verschenen boek over het kabinet-Den Uyl.

En wie is Lubbers nu precies? Steinmetz kan het antwoord in de verste verte niet geven. Het lijkt erop dat hij werkende weg de ondoorgrondelijke Lubbers is kwijtgeraakt.