NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

HUBERT SMEETS
'Wanneer ben je uit het gekkenhuis gekomen?' Als technohouse dreunt deze vraag door De ijzeren hiel van de oligarchie. Voor buitenstaanders is dit een medische vraag. Voor Russen is het een existentiële kwestie. Ze hebben hun eigen ongekende land altijd als gekkenhuis gezien: voor, tijdens en na de Sovjet-Unie. Het vaderland als inrichting: dat biedt troost én perspectief.

De schrijver Venedikt Jerofejev (Moskou op sterk water) heeft het fenomenaal vertolkt in zijn toneelstuk Walpurgisnacht. Psychiatrische patiënten nemen daarin uit verveling de macht in het gesticht over en merken tot hun verbijstering dat ze hem kunnen houden totdat de puinhoop zo groot wordt dat het nieuwe bewind vanzelf door de hoeven zakt. Viktor Jerofejev (geen familie) heeft hetzelfde thema verwerkt in zijn libretto voor de nog weinig opgevoerde maar inmiddels klassieke opera Leven met een idioot van Alfred Schnittke. Een gezin neemt een gek in huis die de hele boel alras gaat terroriseren, maar als hij weer verdwijnt missen ze hem toch.

In zijn waanzinnige film De ijzeren hiel van de oligarchie legt de Russische acteur en cineast Aleksandr Basjirov uit waarom de vraag van belang is en blijft. De held in zijn film, heel gewoon Nikolaj Petrovitsj geheten, is een man uit Siberië die naar Sint-Petersburg is gekomen om in het 'nieuwe Rusland' van zaktelefoons en double breasted kostuums orde op zaken te stellen. De profetische roman Iron Heel van Jack London (dè Engelstalige auteur tijdens het sovjetbewind) over de nakende macht van het staatskapitalisme is daarbij zijn leidraad. In zijn eentje zal hij vrouwen èn arbeiders opwekken het lot in eigen hand te nemen. 'Dit is passie, dit is strijd, dit is menselijkheid.'Met de vrouwen lukt dat goed. Wat wil je ook met een entree als 'ik heb literatuur gestudeerd in Tjoemen, maar ik ben meer geïnteresseerd in orale seks en condooms'. Een geile corrupte journaliste, een lekker mokkel en een ordinaire hoer: allemaal laven ze zich op bed (champagne, wodka en sigaretten binnen handbereik) aan de 'interessante passages' die hij uit de literatuur declameert. De arbeiders hebben minder belangstelling. Ze luisteren weliswaar naar zijn retorisch talent, alsof de reïncarnatie van Lenin of Trotski boven hen staat te oreren, maar doen verder niets. Een staking mislukt. Petrovitsj' parool 'alle macht is farizeïsch', jankend via een illegaal radiostation de ether ingeslingerd, mist resonans onder het proletariaat. De enigen die hem begrijpen zijn een mooi intelligent meisje, door wier ogen het verhaal wordt verteld, en de oligarchen die de sovjetmacht hebben overgenomen. De laatsten besluiten met hem af te rekenen. Nikolaj Petrovitsj krijgt een 'staart'. Ze gaan hem volgen en afluisteren, sturen een bewapende snol op hem af, lokken hem in een hinderlaag en vermoorden hem uiteindelijk.

Ziedaar het noodlot van de titaan die het moederziel alleen voor het volk opneemt. De gekken in het gekkenhuis voelen zich nu eenmaal thuis in het gekkenhuis. Daar is niets meer aan te doen. Of, naar een bekend Russisch aforisme: 'Ik wilde beter, maar het liep af als altijd'.

De ijzeren hiel van de oligarchie (Aleksandr Basjirov, Rusland, 1998), Ned.3 23.30-0.38u.