NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

HET BESLISSENDE BOEK VAN: ROGIER VAN BOXTEL

'Telkens voelde ik in Spanje die dictatuur'

MARGOT DIJKGRAAF
In een hoek van zijn ruime, lichte werkkamer op het Ministerie van Binnenlandse Zaken staat een groot ingelijst affiche van een toneelstuk van de Italiaanse schrijver Luigi Pirandello. "Van Pirandello, de meester van de paradox, heb ik alles gelezen", zegt van Boxtel, "Ik vind het verschrikkelijk knap hoe hij in een oneindige schakering van dagelijkse voorvallen de ongerijmdheid van het leven laat zien." Toch heeft van Boxtel, die met bevlogenheid over zijn literaire voorkeuren spreekt, voor ons gesprek zijn keuze uiteindelijk op een andere auteur laten vallen. "Ik heb naar iets gezocht dat mijn belangstelling voor het openbaar bestuur heeft aangewakkerd. Zo'n interesse heeft toch zijn beslissende momenten gehad."

Die belangrijke momenten zijn voor Van Boxtel verbonden met Spanje, waar hij met zijn ouders al vaak op vakantie ging. "Als achtjarige jongen had ik van Spanje het beeld van een heel streng land, vol zand en zon. Overal kwam je de guardia civil tegen. Begin jaren zeventig ging ik met mijn vriendin, mijn huidige vrouw, vaak naar Spanje. Zij had er twee nichtjes die in Barcelona studeerden. Het waren de nadagen van het Franco-regime. Je mocht toen nog met niet meer dan vijf personen samenscholen en ik heb meegemaakt dat we echt uit elkaar werden gejaagd. Heel confronterend. Franco (1892-1975) regeerde toen al zo'n vijfendertig jaar. Ik kwam in aanraking met een totaal andere cultuur, raakte gefascineerd door de Spaanse literatuur en muziek. Ik las in die tijd ook Pablo Neruda en Garcia Lorca. In 1975 verscheen de Nederlandse vertaling van Brief aan generaal Franco van Arrabal. Ik weet nog steeds hoezeer dat boekje me raakte." De Spaanse schrijver en cineast Fernando Arrabal (1932) woont sinds 1954 in Frankrijk. Hij schreef romans, essays en toneelstukken in het Spaans en in het Frans. In Frankrijk zocht hij toenadering tot de auteurs van het absurde, zoals Samuel Beckett en Jean Genet. In de geest van Antonin Artaud lanceerde Arrabal 'le théâtre de la panique', waarbij het thema van de politiek steeds werd verbonden met dood en geweld. In 1972 publiceerde hij zijn Lettre au général Franco."Het boekje heeft maar negenenveertig bladzijden en is eerder een publieke brief, een pamflet", zegt van Boxtel. "Het is een protestbrief waarin Arrabal politieke noties wegzet over het totalitaire regime en die steeds illustreert met voorbeelden die je direct aangrijpen. Het zijn hele persoonlijke voorbeelden, zoals de verdwijning van zijn vader en wat zijn familie en zijn vrienden is aangedaan. Hij beschrijft de absurditeit van die tijd, waarin mensen om niets ter dood werden veroordeeld of zomaar, zonder procesgang, dertig jaar gevangenisstraf kregen. Voortdurend trekt hij een parallel met de inquisitie die Spanje in de vroege middeleeuwen heeft gekend. "

"Iedere keer dat ik in Spanje was, voelde ik ook hoe die dictatuur tot in de diepste haarvaten van de samenleving was doorgedrongen. Alles werd er door de staat beheerst, de kranten, wat er wel en niet mocht. Wie riep dat Spanje niet deugde, ging onmiddellijk de bak in. Verkeerde liedjes zingen, kon ook niet. Alles ging in het geheim en dat had ook wel weer iets spannends. In die jaren ben ik ook vaak dwars door Spanje getrokken, naar Andalusië, Cordoba. Dat was het gebied waar de politiek op dreef, terwijl het economisch gezien het zwakste was. Daar lag het boerenlandschap, het rechttoe rechtaan leven van orde en netheid. In andere gebieden (Catalonië, Baskenland) begon het te broeien en te bruisen, daar zocht men de weg naar buiten, daar zaten de intelligentsia, de kunstenaars."

Van Boxtel bladert in het boekje en leest met verve een passage voor: "Alles is verheerlijking, bewieroking, ovatie. Een web van bittere honing bedekt Spanje met een kleverige stilte. Als niemand kritiek levert, hoe kan er dan vooruitgang zijn? En hoe correctie op de toch altijd mogelijke gebreken? (..) Arm Spanje! Herberg met de reuk van urine, waar gegeten wordt tussen prikkeldraad van rouw en waar de dolle hond zijn hoektanden in ieders hart vasthecht."

"Dat is prachtig", zegt hij dan, "dat is zo ontzettend mooi geschreven. Ik weet nog dat ik het las. Dit zijn voor mij beslissende momenten geweest. Je ogen gaan open, je ziet wat er aan de hand is. In Nederland heerste er in die tijd juist een heel liberale tijdgeest. Alles veranderde, alles kon. Dat was een waanzinnig contrast met de situatie in Spanje. En dat allemaal op een afstand van maar tweeduizend kilometer!" De brief van Arrabal is historisch gezien erg verbonden met het regime van generaal Franco. Toch meent Van Boxtel dat het als literair document zijn waarde zal behouden. "Morgen verschijnt er misschien net zo'n boekje geschreven door iemand in Sierra Leone of door iemand op de Molukken met een aanklacht tegen Soeharto. In die zin is het geen uniek boek. Door de vorm die Arrabal gekozen heeft, behoudt het boek zijn impact, ook op een lezer op afstand. Het is een universeel thema dat je direct raakt. Waarom werd er gemoord en gemarteld om ogenschijnlijk absurditeiten, denk je, als je er vanuit onze democratie naar keek. In dit rijtje past ook Neruda, met zijn geschriften over Chili en Solzjenitsyn met zijn boek over de Goelag Archipel. Dit soort boeken hebben mij politiek bewust gemaakt."