NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Nu blijkt dat de politiek in Duitsland geen schone handen heeft, gaat de natie bij zichzelf te rade. Hoe los je een "diepe ethische" crisis op?

Door onze correspondent MICHÈLE DE WAARD

BERLIJN, 29 DEC. Oud-bondskanselier Helmut Kohl geeft openlijk op de televisie toe dat hij illegale gelden via geheime rekeningen naar lokale CDU-afdelingen heeft doorgesluisd. De minister-president van Nedersaksen liet zijn huwelijk sponsoren door bedrijven. Een SPD-partijleider in Noordrijn-Westfalen is door bankiers gefteerd met een berenjacht in Sarajevo. Zelfs president Johannes Rau is in opspraak geraakt, omdat hij zijn verjaardag liet financieren door bankiers en privé op hun kosten zou hebben gevlogen.

Wat is er met Duitsland aan de hand? Aan het eind van de eeuw zit de samenleving in een "diepe, ethische crisis", constateert Der Spiegel. De consensus over wat goed en slecht is, verdwijnt. In de politiek speelt het algemeen belang nauwelijks meer een rol. Zijn de Duitsers een volk zonder moraal geworden, vraagt het weekblad zich bezorgd af.

Het parlement is verontwaardigd en heeft inmiddels een commissie ingesteld, die de Kohl-affaire gaat onderzoeken. Ook de officier van Justitie uit Bonn zal een officieel onderzoek naar de handelwijze van de oud-kanselier beginnen wegens de verdenking van kwade trouw, bedrog en mogelijk witwassen van gelden. In Noordrijn-Westfalen is eveneens een parlementaire commissie aan het werk om te onderzoeken hoe het gesteld is met de verwevenheid van politici als voormalig minister-president Rau, zijn opvolger Wolfgang Clement en minister van Financiën Heinz Schleusser met het lokale bedrijfsleven. Naar Schleusser, die tevens "dienstgeheimen" zou hebben laten uitlekken, wordt ook door Justitie in Düsseldorf een onderzoek ingesteld.

"Wat denken ministers niet met het geld van de belastingbetaler te kunnen doen", reageerde de CDU-oppositieleider Laurenz Meyer in Noordrijn-Westfalen. De wetenschapper en politieke partijen-specialist Herbert von Arnim meent dat de affaire-Kohl "slechts het topje van de ijsberg" is. Het politieke Kursbuch kondigt intussen het 'Einde van de moraal' aan. De basisfilosofie van de Bondsrepubliek - die zich volgens de filosoof Jürgen Habermas ook door permanente reflectie over het nationaal-socialisme en Auschwitz heeft geciviliseerd en geliberaliseerd - staat ter discussie, meent het maandblad voor intellectueel Duitsland. De les van de naoorlogse generatie, dat politiek door morele waarden dient te worden gestuurd, blijkt volgens de politicologe Antonia Grunenberg een misvatting. De columnist Rudolf Augstein, bepaald geen Kohl-vriend, meent zelfs dat Duitsland "een grote staatscrisis" beleeft.

"Onzin", zegt in een reactrie de politieke historicus Michael Stürmer, voormalig professor aan de universiteit van Erlangen/Nürnberg. Van een staatscrisis is geen sprake. Wel signaleert Stürmer twee andere crises: "Er is een crisis bij de partijen, omdat zwarte rekeningen opduiken en dat is verboden. Daarnaast is er een politieke crisis en dat is veel ernstiger. Mensen zijn al sceptisch over de politiek, omdat politici weigeren de huidige problemen aan te pakken en te doen wat nodig is voor het land."

Zo dienen dringend maatregelen genomen te worden om het sociale stelsel, de pensioenen en de gezondheidszorg betaalbaar te maken. Dat houdt de burgers werkelijk bezig, meent Stürmer. "Duitsland was een heel succesvol land. Willen we economisch niet verder achterop raken dan zijn maatregelen onontkoombaar, maar hierbij stuiten de burgers in de politiek op een muur."

Verrast is Stürmer overigens niet over de verschillende grotere en kleinere schandalen, die opduiken. "Het kan alle partijen overkomen. Bij de SPD komen op lokaal gebied talloze zaken aan het licht, bij de CDU op landelijk gebied. Dat is het enige verschil." Wel noemt hij het "triest" hoe op grond van een geldaffaire het monument-Kohl van de sokkel valt. "Hoe heeft Kohl zulke dommigheden kunnen begaan", zegt Stürmer. "Elke ambtenaar zou bij zulke vergrijpen meteen de laan uitvliegen."

Maar om nu van Italiaanse toestanden of een staatscrisis te spreken is volgens Stürmer "overdreven". Duitsland kent immers geen mafia waarmee de politiek nauw verweven is. Van een staatscrisis is volgens de historicus sprake indien de democratie gevaar loopt. "Duitsland beleefde een staatscrisis aan het einde van de Weimar-republiek, toen de straten in brand stonden en Hitler het parlement uitschakelde. Maar de democratie beschikt over voldoende middelen om zwart-geld-zaken of illegale partijdonaties aan te pakken."

Derhalve reageren de meeste Duitsers volgens hem dan ook 'gelaten' op de Kohl-affaire. "We zijn nu eenmaal een volk, dat er een sport van heeft gemaakt zo min mogelijk belasting te betalen", zegt Stürmer laconiek en verwijst naar het enorme zwart-geld-circuit dat op honderden miljarden wordt geschat. "Over verhoging van het parkeergeld winden de Duitsers zich meer op".

Bondskanselier Gerhard Schröder meent, dat het overtreden van de wet op partijfinanciering zwaarder (strafrechtelijk) moet worden gestraft. Nu hoeven partijen enkel het dubbele bedrag te betalen van de verzwegen donaties. De rechtswetenschapper Felix Herzog van de Humboldt- universiteit in Berlijn verwacht daarvan weinig heil. "Zodra er een politiek probleem opduikt, denkt men aan hardere sancties. Deze eis heeft enkel symbolische waarde. In kwesties over de relatie tussen politici en bedrijfsleven komt het zelden tot een veroordeling", zegt Herzog. "Openbaarheid via de media is effectiever".

Volgens Herzog zal er altijd een schemergebied blijven tussen politiek en bedrijfsleven, waarbij politici van bepaalde diensten van bedrijven gebruik maken. Over de zwart-geld-affaire zelf oordeelt hij echter scherp. "Als ik Kohls verdediger was, zou ik mijn mandaat neerleggen en mijn cliënt aanraden, dat het beter is te zwijgen."

( a d v e r t e n t i e s )