NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

De Zuid-Afrikaanse overheidscommissie voor de mensenrechten publiceerde deze week een rapport over racisme in de media. Blanke èn zwarte journalisten reageerden vernietigend.

Door onze correspondent LOLKE VAN DER HEIDE

JOHANNESBURG, 24 NOV. Op de foto in dagblad The Star stonden een kraai en een maraboe die zich tegoed deden aan afval in de binnenstad van Johannesburg. "Racistisch", zo betitelt de Zuid-Afrikaanse overheidscommissie voor de mensenrechten de foto. "De afvalberg staat symbool voor een Afrikaans (zwart) zakencentrum van een stad die overging van de eerste naar de derde wereld." Zo interpreteert de leidster van de commissie, Claudia Brade, in een lijvig rapport, waarin tientallen gevallen van vermeend racisme in de pers aan de kaak worden gesteld. De commissie zag over het hoofd dat de foto niet in Johannesburg gemaakt is, maar in de Oegandese hoofdstad Kampala.

Zuid-Afrikaanse media veegden met het rapport de vloer aan. "Gevaarlijk voor de persvrijheid", zo reageerde Aggrey Klaaste, hoofdredacteur van het 'zwarte' dagblad Sowetan. The Star noemt het document "psychologisch geleuter". Uitgerekend The Star verwelkomde vorig jaar het besluit om de media door te lichten op racisme met het argument dat de pers tijdens de apartheid in gebreke was gebleven en mogelijk nog steeds niet naar behoren functioneerde. "De media moeten de indruk serieus nemen dat zij de rechten van bepaalde bevolkingsgroepen schaden", schreef de krant.

Braude ziet de foto van kraai en maraboe, en artikelen over de vervuiling van Zuid-Afrika als een product van "psycho-seksuele, racistische logica die voortkomt uit fallistische obsessies, Oedipus- projecties en anaal-sadistische oriëntaties in Europese culturen." "Niet-Europeanen (vooral zwarte mensen) worden geïdentificeerd met vuil, vieze geuren en feces", aldus het rapport. Met overtuigende voorbeelden komt de commissie in het geheel niet, behalve waar het gaat om een extreemrechts blaadje, Die Afrikaner, en het radiostation Pretoria, die beide een zeer marginaal bestaan leiden. De commissie verwijt de serieuze dagbladen dat ze een persbureaubericht publiceerden over etnische conflicten in Nigeria die aan zestig mensen het leven kostten. Racistisch, meent de commissie, omdat het "zwarte doden depersonaliseert".

Het onderzoek van de mensenrechtencommissie komt ook tot de conclusie dat "spionnen en agenten" met een hang naar het apartheidsverleden nog altijd een belangrijke rol spelen in de media en dat dit "nader onderzocht" moet worden. "Waar zitten ze dan?' zegt Raymond Louw van het Instituut voor Vrijheid van Meningsuiting, "Ik maak me zorgen over de aanbeveling dat de 'spionnen' op de redacties opgespoord moeten worden. Dat riekt naar een heksenjacht."

De commissie zou aanvankelijk werken op basis van binnengekomen klachten over racisme. Maar dat bleken er uiteindelijk maar twaalf te zijn, zodat de commissie besloot in juli en augustus van dit jaar alle media door te lichten aan de hand van een inhoudsanalyse. Het gepubliceerde rapport, een voorlopige versie, is hiervan het resultaat. Pikant detail is dat het zogenoemde Media Monitor Project dat de studie uitvoerde, vrijwel uitsluitend uit blanke onderzoekers die royaal voor hun diensten werden betaald.

Het Forum van Zwarte Journalisten heeft verbijsterd gereageerd op het onderzoek. "Er is niet geluisterd naar de slachtoffers. Door de afwezigheid van zwarte mensen schiet het onderzoek zijn doel voorbij", aldus Oupa Ngwenya van het forum.

De mensenrechtencommissie is een staatsinstelling. Haar ideeën vormen een weerslag van het huidige denken van regering en parlement. Bij het regerende ANC bestaat een neiging de media te controleren. Toen het parlement vorige week een nieuwe raad van bestuur voor de staatsomroep SABC benoemde, werd een aantal notoire critici weggestemd. Onder hen Allister Sparks (66) die een lange staat van dienst heeft als journalist en door de voormalige apartheidsregering werd gehaat. Wel koos het parlement de omstreden uitgever Thami Mazwai die kort daarvoor had verkondigd dat de pers ondergeschikt dient te zijn aan het nationaal belang. Oud-politica Helen Suzman, jarenlang het enige oppositielid in het apartheidsparlement, sprak er schande van en zei dat Mazwai bekend staat om zijn racistische standpunten, gericht tegen blanken.

Intussen moeten de journalisten die zijn genoemd in het onderzoeksrapport van de mensenrechtencommissie zich voorbereiden op een inquisitie. Commissievoorzitter Barney Pityana zei bij de presentatie van het rapport dat de pers niet moeten denken zich er met een jantje van Leiden vanaf te kunnen maken. 'Schuldigen' dienen eind januari op het matje te verschijnen bij de commissie om verantwoording af te leggen. Zij die weigeren zullen desnoods met een gerechtelijk dwangbevel worden gesommeerd. "Ik zeg niet dat het gebeurt, maar onze grote angst is dat Zuid-Afrika op een dag een Afrikaans land zal zijn, zoals vele andere", verzucht een verslaggever van een dagblad in Johannesburg ("laat me alvast maar anoniem blijven"). "Of is dat een racistische opmerking?"