NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

'Over federalisme valt te praten'

Terwijl in Atjeh massaal wordt gedemonstreerd voor een referendum, voert gouverneur Syamsuddin Mahmud overleg in Jakarta. "De staat is weerbaarder als de gewesten sterk zijn."

Door onze correspondent DIRK VLASBLOM

JAKARTA, 8 NOV. De gouverneur van Atjeh is een gekweld man. Prof. dr. Syamsuddin Mahmud Atjehers noemen hem gemoedelijk 'pak' (vader) Syam is voor overleg op hoog niveau in Jakarta, maar zijn hart is in Banda Atjeh, waar vandaag een half miljoen van zijn onderdanen te hoop loopt voor een referendum. Tijdens het gesprek rinkelt de telefoon in de borstzak van zijn batikhemd onophoudelijk. Syam maakt zich grote zorgen: "Als vandaag in Banda Atjeh maar niet hetzelfde gebeurt als vorige week in Meulaboh (West-Atjeh). Die optocht begon ook vreedzaam, maar liep vreselijk uit de hand. Drie overheidsgebouwen werden in brand gestoken. Toen de demonstranten het plaatselijke garnizoen wilden dwingen de roodwitte vlag van Indonesië te strijken wat de commandant verbeten weigerde drongen zij naar binnen en werd er geschoten. Ik heb uit goede bron vernomen dat er onder de betogers in Meulaboh politieprovocateurs waren."

Syamsuddin geldt in Atjeh zeker niet als een gewillige zetbaas van Jakarta. Al in 1993, onder het autoritaire bewind van president Soeharto, versloeg hij bij een stemming in het streekparlement de door Jakarta geparachuteerde kandidaat. Zelfs de afdeling-Atjeh van Golkar, toen nog de politieke arm van het Soeharto-bewind, trotseerde de instructie uit de hoofdstad en bond in voor de krachtige provinciale campagne voor Syamsuddin. Pak Syam is een partijloze econoom, die jarenlang het provinciale planbureau leidde. Zijn inspanningen om ten minste een deel van de aardgasbaten terug te sluizen naar Atjeh bezorgden hem enig krediet. Vorig jaar, in het heetst van de reformasi- beweging, werd hij herkozen. De demonstratieve optochten voor een referendum van afgelopen weken is - afgezien van het incident in Meulaboh geen haarbreed in de weg gelegd door de autoriteiten. Syamsuddin: "Nee, we hebben steeds vergunningen uitgegeven voor deze betogingen. Het beleid is om deze campagne zijn loop te laten nemen. Alles is beter dan geweld. En het bestuur zit in het defensief, nietwaar?"

Maakt u onderscheid tussen het pleidooi voor een referendum en de steeds luider klinkende roep om afscheiding?

"Ik ben bang dat je de campagne voor een referendum moet zien als een actie om Atjeh los te maken van Indonesië. Maar niet iedereen denkt daar zo over. Het is heel lastig om te meten hoeveel demonstranten echt los willen van Indonesië."

Hoe sterk is de Beweging Vrij Atjeh (GAM)?

"Er zijn er die zeggen dat ze militair niets voorstelt, maar anderen nemen haar wel serieus. De GAM is sterker geworden door de militaire excessen in de periode dat Atjeh militair operatieterrein was, dat wil zeggen tot vorig jaar. Daarna zijn er weliswaar gevechtstroepen teruggetrokken, maar toen zijn ergewelddaden begaan door het leger. De Atjehers raakten bekneld tussen de GAM en de militairen, en door het brute optreden van het leger heeft de GAM, tenminste psychologisch, terrein gewonnen. Maar 'Vrij Atjeh' maakt zich schuldig aan nog ernstiger mensenrechtenschendingen. Mensen in de dessa's zijn bang voor de GAM. Die zegt dat ze geen gevangenissen heeft en daarom maar één straf kent voor wat zij als een vergrijp beschouwt: de dood. Onder mijn voormalige studenten zijn er heel wat - zoals de nieuwe minister van Mensenrechten, Hasbarlah M. Saad - die aanvankelijk sympathiseerden met de GAM, maar daar van teruggekomen zijn."

President Wahid heeft vorige week gesuggereerd dat een referendum in Atjeh in principe niet is uitgesloten. Hoe serieus neemt u die uitspraak?

"Niet heel serieus. De nieuwe regering beschouwt eenheid van volk en grondgebied als een topprioriteit en kan zich zoiets nu niet veroorloven."

Er komt een moment dat u zich als gouverneur moet uitspreken over deze brandende kwestie.

"Dat heb ik al gedaan! In januari heb ik een verklaring afgelegd. In een notendop luidde mijn redenering als volgt: onder Soekarno en Soeharto kende Indonesië een extreme vorm van centralisme. De centrale regering had alle macht en inde alle inkomsten; de gewesten waren politiek zwak en verkommerden economisch. Toch bezweken zowel Soekarno als Soeharto in een oogwenk toen er - in 1965 en 1998 - een politieke storm opstak. Mijn conclusie: de staat is weerbaarder als de gewesten sterk zijn en economisch op eigen benen kunnen staan. Ik ben voor die verklaring hard op de vingers getikt door de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken."

Wat vindt u van een referendum?

"Een referendum is denkbaar, maar het hangt af van de vraagstelling. Er zijn mijns inziens drie opties: centralisme, zoals nu, provinciale autonomie en een federale staat. Dat vind ik een serieuze keuze. Over de voors en tegens van die opties kun je serieus politiek debat voeren."

Zie ook:

Wahid wil separatisten wind uit de zeilen nemen (5 november 1999)
Hervormingsgezind kabinet Indonesië (26 oktober 1999)
Megawati gekozen als vice-president (21 oktober 1999)
Moslimleider Wahid president (20 oktober 1999)
Partij Megawati wint in Indonesië (16 juli 1999)
Jakarta krijgt geen greep op Atjeh (20 juli 1999)
'Ik schiet niet graag, maar bevel is bevel' (7 mei 1999)

( a d v e r t e n t i e s )